سرطان پستان، یکی از بیماری های شایع در جهان و از جمله ایران است که کیفیت درمان آن رابطه مستقیمی با زمان تشخیص بیماری دارد و متاسفانه اطلاعات عمومی کم در خصوص علائم این بیماری و یا ترس از درمان آن، در اغلب مواقع سبب تاخیر در مراجعه بیماران و انجام درمان های دیرهنگام و به طبع آن کاهش کیفیت اقدامات درمانی می شود. دانشگاه علوم پزشکی مشهد یکی از مراکز پیشگام در حوزه اقدامات تشخیصی و درمانی سرطان پستان است که در حال حاضر با بکارگیری علم روز جهان، تجهیزات پیشرفته و پزشکان متخصص تلاش می کند تا درمان بیماران این حوزه را در کوتاه ترین زمان ممکن و با کم عارضه ترین شیوه های درمانی به سرانجام رساند. دکتر آسیه سادات فتاحی معصوم، استاد گروه جراحی دانشکده پزشکی، فلوشیپ جراحی سرطان و استاد دکتر فاطمه همایی شاندیز استاد گروه آنکولوژی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، دو تن از اساتید توانمند در حوزه‌ی درمان بیماری های سرطان پستان هستند که در این گفتگو پیرامون آخرین اقدامات و دستاوردهای دانشگاه علوم پزشکی مشهد، در راستای تشخیص و درمان بیماری سرطان پستان سخن خواهند گفت.. در ادامه شرح این گفتگو را می خوانید:
وب دا: خانم دکتر فتاحی ضمن معرفی بیشتر خود، لطفاً از پیشرفت‌های حیطه جراحی پستان در بیمارستان امید توضیحاتی بفرمایید؟
من دکتر آسیه سادات فتاحی معصوم، استاد گروه جراحی دانشکده پزشکی، فلوشیپ جراحی سرطان و دبیر انجمن علمی جراحان خراسان هستم. وقتی صحبت از جراحی سرطان پستان می شود، تاکید ما اغلب بر این است که با غربالگری سرطان این بیماری را زودتر تشخیص دهیم، چرا که تشخیص زود هنگام، زمینه و امکان درمان‌های بسیار موفقی را فراهم می‌کند. اقدامات درمانی در بیمارستان امید و در سطح دانشگاه ، اکنون و نسبت به حدود دو دهه قبل (که بنده رزیدنت بودم) خیلی پیشرفته‌تر است و حتی بیماری را در مرحله‌ای که لمس نمی‌شود، تنها با تصویربرداری، می‌توانیم با کمک تکنیک های مختلف تشخیص و درمان کنیم.
سایر روشها شامل استفاده از تکنیک‌های آنکوپلاستی است که از حدود سال‌های ۲۰۰۶ در جهان معرفی شده و ما سال‌های زیادی است که در دانشگاه علوم پزشکی مشهد این اقدامات را انجام داده ایم و اگر بخواهیم آن را تشریح کنیم از دو واژ؛ به نام آنکو یعنی درمان سرطان و پلاستیک یعنی زیباسازی تشکیل می‌شود.
در واقع ما به وسیله تکنیک‌های خاصی سعی می‌کنیم ظاهر و شکل پستان را حفظ کنیم ؛ به طوری که از نظر روانی و اجتماعی خانم بیمار دچار مشکل نشود. همچنین اگر مجبور باشیم سینه را برداریم، با روش بازسازی همزمان سعی می‌کنیم از طریق ایمپلنت و یا از بافت خود فرد در همان مرحله، قسمتی از بازسازی سرطان را انجام بدهیم. از تکنیک‌های جدیدی که اکنون انجام می‌شود؛ در مقایسه با چند دهه قبل، تکنیک جراحی غده لنفاوی پیشاهنگ است که دانشگاه مشهد جزو مراکز پیشرو در آن به شمار می رود.
وب دا: دکتر فاطمه همایی شاندیز، ضمن خیر مقدم به عنوان یک استاد پیشکسوت در خصوص درمان‌ها و تکنیک‌های حوزه تشخیص سرطان توضیحاتی بفرمایید؟
برای بنده باعث افتخار است که در حضور اساتید محترم رشته‌های مختلف و در حیطه برخورد صحیح با بیماری مهم سرطان پستان کار می کنیم. امروز مصادف با سی‌امین سال ورود من به رشته تخصصی ام است و در این مدت شاهد پیشرفت‌های بسیار زیادی در حیطه برخورد صحیح با بیماری سرطان پستان ( که اهمیت خاصی دارد)، هستیم.
این بیماری از نگاه جمعیت شناسی، یکی از مهمترین بیماری‌هایی است که اگر برخورد درست با آن نشود، موجب آسیب جدی به مادران و خانم‌های جامعه خواهد شد. به جامعه یادآوری می‌کنیم که آگاهی کافی از سرطان پستان داشته باشند و از جنبه پیشرفت‌هایی که در زمینه برخورد درست با این بیماری در دانشگاه طی سه دهه اخیر انجام شده و بنده شاهد بودم، واقعاً چشمگیر است.
بنده پایان نامه‌ای را در خدمت استاد عزیز جناب آقای دکتر محرابی، حدود ۲۴ سال قبل تهیه کردم که طی آن بررسی شد؛ در دانشگاه علوم پزشکی مشهد حدود یک هزار خانم که به علت سرطان پستان جراحی شده بودند تقریباً بالغ بر ۹۸ درصد آنها جراحی زیر بغل بود. در صورتی که، طی دو دهه گذشته ما شاهد این هستیم که با همکاری گروه‌های مختلف مثل؛ گروه جراحی سرطان، گروه رادیولوژی، گروه پاتولوژی، گروه‌های آنکولوژی و گروه پزشکی هسته‌ای یک تحول بسیار خوب در این زمینه انجام شده و خانم بیماری که قبلاً به خاطر تشخیص دیرهنگام سرطان پستان، پستان خود را از دست می‌داد، زیر بغل او خالی می‌شد و دست ورم کرده و قفسه سینه از فرم خارج شده داشت که در واقع از کار افتاده بود؛ به نحوی که عملاً نمی‌توانست وظایف خود را در حوزه‌های مختلف همسری و فرزندداری و در جامعه ایفا کند، اکنون با همکاری خوب همکاران ما در گروه‌های مختلف آموزشی شاهد هستیم که اولاً بیماری در مراحل زودتر تشخیص داده می‌شود و ثانیاً درمان‌هایی که برای آن گذاشته می‌شود، حتی درمان‌های موضعی که شامل جراحی است، حجم برداشت یا تخلیه زیر بغل با تکنیک‌های خاصی متعادل است و بیمار آسیب کمتری می‌بیند.
همچنین درمان‌های پیشرفته آنکولوژی را داریم و خوشبختانه از نظر درمان‌های شیمی درمانی یا هورمون درمانی، ایمونوتراپی که از درمان‌های روز دنیا است، ما توانایی انجام همه این درمان‌ها را داریم و از نظر تکنیک‌های پرتودرمانی که در حیطه تخصصی کار من است، ما نسبت به دو دهه گذشته تحول چشمگیری داشته‌ایم.
اکنون تقریباً درمان‌های دوبعدی منسوخ شده و تمام درمان‌های ما سه بعدی است و با دید باز قفسه سینه بیمار را می‌بینیم و هر جایی که درمان نیاز دارد، تشعشع می‌بیند و هر جایی که نیاز ندارد، حداقل دوز مربوطه را می‌گیرد و به حمدالله در این بازه زمانی از نظر علمی در دانشگاه شاهد پیشرفت‌های بسیار خوبی در بین گروه‌های مرتبط با حوزه سرطان پستان بوده‌ایم.
وب دا: دکتر فتاحی معصوم، شما هم توضیحی در این خصوص دارید؟
در مطالعات ما مرحله تشخیص سرطان از مراحل ۳ و ۴ به سمت مرحله ۲ سوق پیدا کرده و بخش عمده تشخیص ما در این مرحله است و البته هنوز تا مطالعات جهان اول فاصله داریم، چون آنها سعی می‌کنند در مرحله ۱ و صفر تشخیص را انجام دهند و همین تشخیص زود هنگام سبب شده که ۷۰ درصد بیماران ما غده لنفاوییشان کامل تخلیه نشود و ورم دست کمتر و سینه هم حفظ شود.
وب دا: دستاوردهای این حوزه از نگاه شما شامل چه مواردی است؟
ما در چند دسته می‌توانیم دستاوردهای حوزه سرطان را دسته‌بندی کنیم، اول در مرحله تشخیص است و با توجه به اینکه درمان ما مبتنی بر کار گروهی است و از گروه‌های مختلف در آن حضور دارند، چنانچه ضایعه مشکوکی باشد که لمس نشود، به وسیله تصویربرداری همکاران رادیولوژی نمونه برداری می‌کنند و چنانچه ضایعه نیاز به جراحی داشته باشد، با تکنیک‌های مختلفی مثل وایرگزاری، تزریق ماده ایزوتوپ یا تزریق ماده رنگی، نمونه برداری را انجام می دهیم و به طور روزمره همکاران ما چنین بیمارانی را دارند.
در قسمت درمانی هم چنانچه وضعیت سرطان پستان بیمار به گونه‌ای باشد که بتوان پستان را حفظ کرد، در صورت امکان با شیمی درمانی ابتدا سعی می‌کنیم ضایعه سرطان را کوچک کنیم و خوشبختانه عمده بیماران ما با این شیوه‌ی حفظ پستان،درمان می‌شوند، پیرامون تکنیک‌های آنکوپلاستیک هم در زمینه حفظ پستان به منظور حفظ زیبایی و ظاهر پستان و هم در زمینه بازسازی پستان، می‌توانیم اقداماتی را برای بیمار انجام دهیم که معمولاً در چند مرحله انجام می‌شود.
این کار از نظر روانی و اجتماعی برای بیمار بسیار مفید و مهم است و سبب می‌شود که از بسیاری از مشکلات بعدی بیمار پیشگیری شود، در زمینه غده لنفاوی پیشاهنگ ما به جای اینکه کل غده را تخلیه کنیم، چنانچه سرطان به غده لنفاوی نرسیده باشد مسیر رفتن سلول‌های تومور را بررسی و سعی می‌کنیم زیر بغل تخلیه نشود. در این زمینه هم تکنیک‌هایی را با کمک گروه پزشکی هسته‌ای یافته‌ایم و پژوهش‌های بسیاری در زمینه آن تهیه و چاپ کرده‌ایم و کم کم به روز رسانی هم می‌شود. آخرین مطالعات ما مبتنی بر کاربرد هوش مصنوعی در تشخیص و درمان سرطان پستان است که در حال حاضر در حال کار روی آن هستیم.
وب دا: خانم دکتر همایی جایگاه دانشگاه علوم پزشکی مشهد در کشور در حوزه سرطان پستان چگونه است؟
هدف کشورهای جهان اول این است که تومور را در زمانی تشخیص دهند که اصلاً به دست نخورد، لذا با ماموگرافی، دنبال رسوبات و توده‌های بسیار ریز می‌گردند تا در مراحل صفر یا حداکثر یک بیماری را تشخیص دهند، اما طبق آماری که ما در دست داریم، در کشور ایران و در منطقه جغرافیایی ما؛ یعنی شرق دریای مدیترانه و منطقه خاورمیانه همه به یک شکل هستند و متاسفانه سن در هنگام تشخیص پایین است!
طبق مطالعات بطور متوسط سن تشخیص بیماری سرطان پستان در ایران ، ۴۶ سال است و تصور کنید که یک خانم ۴۶ ساله مرحله بالینی بیماری او ۲ یا ۳ است؛ یعنی زمانی که تومور پیشرفت کرده و زیر بغل درگیر شده است. البته با تلاش اساتید و افرادی که در این زمینه کار کردند، اکنون ما توانسته ایم از مرحله ۳ بیماری به مرحله ۲ برسیم، اما واقعیت آن است که هنوز به استاندارد درمان جهانی نرسیده‌ایم و بخش عمده‌ای از این قضیه مربوط به تجهیزات است. خوشبختانه اکنون دستگاه‌های ماموگرافی را در اختیار داریم که در عملیات تشخیص بسیار کمک می کنند، اما بخش قابل توجهی که من استاد، باید بیشتر به آن توجه کنم آموزش است، در حقیقت ما برای اینکه بخواهیم مرحله بالینی بیمار را کم کنیم، ( چون میزان بقای بیمار ما وابسته به مرحله بالین است و هرچه زودتر بیماری تشخیص داده شود کیفیت عمر و زندگی بیمار بالاتر خواهد بود) جدا از بحث تجهیزات و امکانات، وظیفه ما در محیط دانشگاه این است که بحث آموزش را بولد کنیم، البته بحث آموزش هم دو قسمت است؛ یک قسمت مهم آن برمی‌گردد به آموزش عمومی و آگاه‌سازی مردم. به این جهت که اگر یک خانم بداند سن بیماری سرطان پستان در ایران حداقل یک دهه پایین‌تر است، به عنوان مثال یک خانم ۳۰ ساله زمانی که متوجه توده سرطان در پستان خود بشود، نسبت به آن بی تفاوت نخواهد بود و سریعاً به پزشک مراجعه می‌کند و هر چند که در ۹۰ درصد موارد به این نتیجه هم می‌رسد که سرطان ندارد، اما به هر حال این حساسیت بسیار مهم است و آموزش عمومی اهمیت زیادی دارد.
یکی از افتخارات ما در دانشگاه مشهد، داشتن اساتیدی مثل استاد فرخ است که با راه‌اندازی یک خیریه، در زمینه آموزش افراد در سطوح مختلف کمک بزرگی به جامعه داشته‌اند. در طی این آموزش‌ها اساتید بدون هیچ چشمداشتی از وقت خود هزینه می‌کنند و بدون گرفتن هیچ هزینه‌ای از مردم به آنها آموزش می‌دهند.
هم اکنون شایع‌ترین سرطان در زنان ایرانی، سرطان پستان است، در دنیا هم به همین نحو است و متاسفانه یکی از ۵ علل مرگ و میر سرطان می‌باشد. در حالی که اگر زودتر تشخیص داده شود در موارد بسیاری قابل درمان است. یکی از ساده‌ترین راهکارها معاینه توسط خود فرد است که با یک آموزش ساده می‌تواند محقق شود.
اگر یک خانم از سن حدود ۲۰ سالگی هر ماه به روشی که آموزش می‌بیند معاینه پستان داشته باشد و توده سرطانی خود را تشخیص دهد بسیار کمک کننده در درمان به موقع بیمار خواهد بود. آموزش افراد دست‌اندرکار هم مهم بوده و به روز کردن آموزش‌های آنها بسیار مهم است. از افتخارات ما این است که از سال ۷۵ در بیمارستان امید مشهد به صورت مداوم در خدمت اساتید گروه‌های مختلف هستیم و در این جلسات به طور مستمر بحث‌های علمی انجام و بحث‌های روز رد و بدل می‌شود، بیماران سخت و پرچالش مبتلا به سرطان پستان و یا بیماری‌های پستان در آن جلسه با حضور اساتید مختلف تحلیل و بررسی می‌شود و به این ترتیب نتیجه کار قطعاً مطلوب‌تر رقم خواهد خورد.
وب دا: دکتر فتاحی بحث هوش مصنوعی در سرطان پستان چه کاربردی دارد؟
بحث هوش مصنوعی چندین سال است که در حوزه‌های مختلف وارد شده و ما هم در حوزه سرطان پستان سعی داریم از آن کمک بگیریم، در همین راستا سه طرح تحقیقاتی داریم که یکی از آنها به مقاله تبدیل شده و دو مقاله در مرحله اجرا است. یک مقاله در خصوص تشخیص و پیدا کردن ریسک سرطان است و در این راستا ما یک سری مدل‌های خارجی را داریم که گفته می‌شود، فلان فاکتورها را سوال کنید و یا سابقه خانوادگی، حاملگی یا شیردهی نداشته باشد و علل مختلف را. اما با توجه به اینکه سطح ژنتیک و فاکتورهای محیطی در جامعه ما متفاوت است محتمل است که این مدل‌ها چندان کارایی نداشته باشد، این مدل طراحی هوش مصنوعی می‌تواند کمک کند، که بر اساس فاکتورهای مختلف فرد را ارزیابی دقیق‌تر کنیم که چقدر ریسک سرطان دارد.
طرح بعدی در زمینه تشخیص است؛ یعنی شما از ماموگرافی یا تصویربرداری کمک می‌گیرید برای اینکه سرطان را تشخیص بدهید، در اینجا هوش مصنوعی برای ما مشخص می‌کند که مثلاً 900 مورد از مجموع یک هزار تصویربرداری مشکلی ندارد و 100 موردی که مشکل‌دار هستند یک فرد متخصص می تواند ببیند و توجه بیشتری داشته باشد.
این دو در ارزیابی ریسک سرطان کاربرد دارد و در مورد کاربرد بیماران، ما همان مدل خارجی را در مجموعه خود پیاده کردیم و به این ترتیب بود که اگر غده در بخش لنفاوی بدن وجود داشت مشخص می شد که تا چه حد این غده رشد کرده است.
هم اکنون مطالعات علمی عموماً به این سمت رفته که ما تا حد ممکن تکنیک‌های جراحی را کم کنیم؛ مثل جراحی زیر بغل را که به دلیل عوارض عصبی و روانی و ... در بیمار باید تا حد امکان کاهش یابد. در ادامه ما مدل خارجی را که خودمان بررسی کردیم، دریافتیم که همخوانی آن به اندازه کافی نیست، به همین دلیل همکاران انفورماتیک پزشکی به وسیله هوش مصنوعی، مدلی شبیه برای بیماران خودمان را طراحی کردند که میزان درگیری غده لنفاوی را نشان می دهد و اگر این درصد پایین باشد، به جای تخلیه غده لنفاوی آنها را پرتو درمانی کنیم تا عوارض بعد از عمل کمتر بشود.
وب دا: از کارهای شاخصی که در حوزه سرطان انجام دادید، توضیحاتی بفرمایید؟
مطالعات ما بیشتر در زمینه اپیدمیولوژی بوده و من علاقه زیادی به کار در اپیدمیولوژی حوزه سرطان پستان دارم، چون معتقدم کارهای پایه‌ای زیادی می‌توان انجام داد و با گروه بهداشت باروری کارهای متعددی در این زمینه انجام داده‌ام و اساتید این گروه بسیار توانمند و کارآمد هستند. ما در بحث بازگشت به کار خانم‌ها کار کردیم و همینطور دلایل تاخیر در مراجعه بیماران و تشخیص آنها، مطالعاتمان در این زمینه چاپ شده و بخش عمده آن تلاشمان به بحث آموزش برمی‌گردد.
در این مطالعات مشخص شد که علل تاخیر بیماران در مراجعه و تشخیص اغلب به اطلاع رسانی و آموزش باز می‌گردد و یا ترس از این بیماری، در صورتی که اگر یک خانم بداند سرطان او علاج پذیر است قطعاً ترس او از بین خواهد رفت. من بارها تاکید کرده‌ام که سرطان با دیابت هیچ تفاوتی ندارد و ما به راحتی می‌توانیم همانطور که در مورد دیابت صحبت می‌کنیم و درمان آن، در حوزه سرطان هم صحبت کنیم.
ما مطالعاتی داشتیم در خصوص اینکه بتوانیم ترس از سرطان را از بین ببریم و بحث‌های درمانی را کار کردیم، روی تکنیک‌های بهینه کردن فرایند پرتو درمانی و کوتاه کردن آن کار می‌کنیم. در دانشگاه‌های معتبر دنیا ثابت شده که ما می‌توانیم ۶ هفته پرتو درمانی را به چهار و یا حتی به یک هفته کاهش دهیم و به حمدالله دانشگاه علوم پزشکی مشهد در این زمینه هم مطالعاتی داشته است، تا با ارائه نتایج خود بتواند تغییر در روش درمانی را به منظور کوتاه کردن زمان درمان و هزینه‌های آن انجام دهد.
وب دا: خانم دکتر همایی از هوش مصنوعی تا چه حد در حوزه کارتان بهره گرفته اید؟
من شخصاً از این قابلیت استفاده نکردم، ولی یک طرح تحقیقاتی قدیمی داریم که دقیقاً مدلینگ تایم شیمی درمانی را مدل سازی کرده و البته در پرکتیس ما تغییری ایجاد نشده است.
وب دا: اینکه بیماران از طریق شیمی درمانی یا پرتو درمانی درمان شوند به چه نحوی تشخیص داده می‌شود؟
اساس درمان سرطان پستان حذف توده سرطانی و مسیرهای آلوده آن است و فعلاً با روش‌های روز دنیا جراحی، درمان اولیه است، اما واقعیت این است که در آینده ممکن است روشها تغییر کند و ما درمان‌های سیستمیک و درمان‌هایی که تمام بدن را پوشش می‌دهد و سلول‌هایی که ممکن است در مسیرهای مختلف لنف یا جریان خون باشند را بخواهیم درمان کنیم، یک بخش عمده درمان‌های سیستمیک هست که شامل درمان‌های شیمی درمانی، ایمونوتراپی، هورمون تراپی و... است.
این موارد برای پوشش گسترش سیستمیک بیماری است؛ یعنی اگر بیماری در مرحله ابتدایی باشد اصلاً نیازی به این درمان‌ها با این وسعت ندارد. در مورد سرطان پستان تقریباً ۹۰ درصد بیماران نیاز به این درمان‌های سیستمیک دارند، ما یک ابزارهای داریم که به وسیله هوش مصنوعی شاید بتوانیم بومی‌سازی کنیم و برای افراد استفاده کنیم.
فعلاً بر اساس مرحله بالینی و بر اساس خصوصیات پاتولوژی و مولوکولار کار انجام می‌شود. اما درمان رادیوتراپی یک درمان کاملاً موضعی است که پس از جراحی برای پوشش گسترش بیماری به صورت موضعی در نواحی گردن لنفاوی و زیر بغل و قفسه سینه استفاده می‌شود. لذا دو کاربرد کاملاً جدا است، در عین حال یادمان باشد که درمان سرطان و به ویژه سرطان پستان مجموعه ترکیبی از همه این درمان‌ها می‌باشد، اینکه کدام درمان ابتدا یا انتها استفاده شود این برمی‌گردد به تیم ورکینگ دانشگاه، در واقع هر بیمار با توجه به وضعیتش درمانش شخصی‌سازی می‌شود
وب دا: دکتر همایی در زمینه آموزش آیا تالیفاتی داشته‌اید؟
بله ما در خدمت اساتید دیگر دانشگاه؛ از جمله آقای دکتر فرخ و آقای دکتر عمادی و سایر همکاران کتابی را تحت عنوان " آموزه‌های سرطان پستان" تالیف کرده‌ایم که برای دانشجویان تهیه شده و یک کتاب هم داریم که در خدمت استاد فرخ و آقای دکتر نعمتی و اساتید گروه جراحی استاد شباهنگ، استاد توسلی و استاد محرابی چند سال پیش آن را نوشتیم و برای عموم جامعه با سواد متوسط است. مایل هستیم که مادران از آن استفاده کنند و با خواندن مطالب آن که بیس علمی دارد، آگاهی و دانش خود را افزایش داده و با تغییر، در سبک زندگی بیماری‌های مهمی همچون سرطان پستان را بشناسند و برخورد صحیح و عالمانه با آن داشته باشند.
وب دا: از روابط عمومی‌ها چه انتظاری دارید؟
دکتر همایی: انتظار ما این است که آگاهی بخشی کنید، من همیشه در سر کلاس به دانشجویانم می‌گویم که پیشگیری یک اصل است و جامعه باید بداند که سرطان قابل پیشگیری است و اصلاً هم ترسناک نیست، امروزه با شناخت برخی ویروس‌ها و میکروب‌ها که می‌توانند منجر به سرطان شوند می‌توانیم از طریق واکسیناسیون از سرطان‌هایی مثل؛ سرطان دهانه رحم پیشگیری کنیم. انتقال این داده‌ها توسط شما ( روابط عمومی ها) به مردم بسیار مهم است، شناخت علائم بیماری سرطان و اینکه اگر فرد توده‌ای را در هر جای بدن احساس کرد باید خطر وجود سرطان را پیش بینی کند و به پزشک مراجعه نماید، مهم است، هرچند که در اغلب مواقع این توده ممکن است سرطانی نباشد. این باید به عنوان یک اصل در جامعه آگاهی بخشش شود.
همچنین در مورد عوامل خطر زای سرطان باید اطلاع رسانی شود، معمولا ۵ فاکتور سبب ایجاد سرطان و زمینه ساز مرگ و میر افراد هستند که مهمترین آنها سبک زندگی است، دوم نکشیدن سیگار که بسیار در این زمینه آسیب زننده است و بعد از آن عدم مصرف الکل و سومین علت فعالیت بدنی کافی و مناسب است. امروزه ثابت شده که فعالیت بدنی موجب کاهش مرگ ناشی از سرطان می‌شود و اگر مردم ما این را بدانند شاید سبک زندگی‌شان را تغییر دهند. کاهش وزن نیز یکی از عوامل مهم است که سبب کاهش بروز سرطان های مختلف مثل سرطان معده یا سرطان کورولکتال و غیره می شود. در بحث تغذیه نیز مصرف میوه و سبزی در مقابل مصرف گوشت قرمز، می‌تواند احتمال مرگ ناشی از سرطان را کاهش دهد. انجمن‌های علمی دنیا تاکید دارند که به جای آسانسور از پله استفاده کنید یا اتومبیل‌تان را در نزدیکی محل کار پارک کنید و پیاده‌روی کنید، این اقدامات بسیار کم هزینه و چه بسا به صرفه تر است برای اینکه هزینه‌های ما کمتر شود.
دکتر فتاحی معصوم: برای سرطان پستان، چند ژن شناخته شده وجود دارد که مدل ژنتیک یا مدل خانوادگی درصد کمی است و زیر ۲۰ درصد است. اگر افراد آگاه باشند که چنانچه کسی در خانواده‌شان مبتلا به سرطان‌های دهانه رحم، تخمدان روده یا حتی سرطان پستان است؛ در ریسک این هستند که شانس سرطان را داشته باشند و مراجعه کنند با همین ارزیابی‌های ریسک می‌توانند پیش بینی کنند که چقدر احتمال سرطان دارند و بر همین اساس از مشاوره تخصصی ژنتیک برای این افراد استفاده می‌کنیم، که اگر نتیجه تست مثبت باشد بالای ۵۰ درصد احتمال وجود دارد که فرد در آینده مبتلا به سرطان شود.
خیلی از بانوان وقتی این ریسک را پیدا کردند به سمت درمان‌های پیشگیرانه می‌روند. به عنوان مثال کسی که هم مادربزرگ و هم مادر او سرطان داشتند، معمولاً بالای ۷۰ درصد شانس مبتلا به سرطان را دارد و این ریسک آنقدر بالا است که فرد را به سمت درمان‌های پیشگیرانه مثل جراحی یا مصرف دارو می برد. هم اکنون ما این روشها را در دانشگاه انجام می‌دهیم و در کلینیک‌های مشاوره‌های تیمی متخصص ژنتیک داریم که بیماران را ارجاع می‌دهیم و اگر ببینند مریض پر خطری وجود دارد، تست ژنتیک برای او انجام می‌شود، چنانچه تست مثبت بود، در جلسات همکاران بحث می‌شود و در ادامه به مراجع درمان ها را پیشنهاد می‌دهیم، موارد زیادی هم داشتیم که تصمیم گرفتند این جراحی‌های پیشگیرانه را انجام دهند. در حال حاضر جراحی‌ها به سمت حفظ پستان رفته سعی داریم جراحی‌ها کمتر تهاجمی باشد و تخلیه کامل زیر بغل انجام نشود.
دکتر همایی: با توجه به روند سالمند شدن جامعه ، مهمترین عامل خطر سرطان پستان بحث سالمندی است، اکنون ۱۰ درصد جامعه ایران بالای ۶۰ سال است، در سال‌های آتی به دلیل افزایش سالمندان امکان بروز سرطان در جامعه بیشتر خواهد شد، ما از اکنون باید فکر ۱۰ تا ۲۰ سال آینده را داشته باشیم و برنامه‌ریزی کنیم و نکته مهم برای مسئولین آن است که سرطان واقعیت است و باید با روش صحیح درمان‌های آن را پیدا کرد. بیماران مبتلا هم بدانند که زندگی جاری است و سرطان هم مانند سایر بیماری‌ها است، فرد بیمار اگر ناامیدانه به فردا بیندیشد این بسیار آسیب زننده است، ما باید اقدامات پیشگیرانه را انجام دهیم و بقیه آن را به خدا بسپاریم، وقتی نهایت تلاشمان را انجام دادیم بقیه کار را باید توکل به خدا کنیم.
دکتر فتاحی معصوم: ما یک مدلی را از سرطان داریم؛ به نام سرطان " سینه التهابی " که در پی شیردهی بانوان در سینه انجام می‌شود و معمولاً اگر خانمی اکنون در حال شیردهی نیست و علائمی مثل توده، تب و لرز قرمزی یا ورم در سینه خود دارد، حتماً باید به پزشک مراجعه کند. بیماری دیگری داریم که کلینیک و بالین آن بسیار شبیه این بیماری است به نام " ماستیت گرانولوماتوز" . این مدلی از بیماری است که زمینه‌های ایمنی و افزایش سطح ایمنی مثل بیماری‌های روماتیسمی در آن دخیل است. در مدل‌های غربی این بیماری بسیار نادر است و بیشتر در منطقه خاورمیانه و مدیترانه است و عمده مطالعات از کشورهای ایران ترکیه و کشورهای عربی است. با توجه به اینکه ما در دانشگاه مشهد روی این زمینه بسیار مطالعه داشتیم از جمله؛ مطالعات کهورت و مطالعات متاآنالیز و هم رجیستری. این بیماری در واقع غیر سرطان است؛ اما مزمن که مانند دیابت یا سایر بیماری‌ها باید شناخته شده و کنترل شود.
وب دا: آیا خاطره ای از درمان بیماران خود دارید؟
دکتر همایی: ما بیمار جوانی حدود ۲۷ ساله داشتیم که در ابتدای ورودش روی برانکارد آورده شده بود و ستون فقراتش آسیب دیده و اصلاً تشخیص با آسیب فقراتش بود با عصب فشاری تومور روی نخاع، اکنون حدود یک دهه است که مریض با پای خودش رفت و آمد می‌کند و این امیدوار کننده است، البته به نسبت خودش ما باید این بیماری را در وجود خود بپذیریم و به نسبت آنچه که وجود دارد، انتظار بهبودی داشته باشیم، بنابراین اینکه تصور کنیم سرطانی که در بدن فرد ریشه کرده و نقاط مختلف بدن را گرفته، خوب می شود، کمی تصور نادرست است، در واقع قابلیت تطابق تصور افراد با واقعیت بسیار اهمیت دارد.
جامعه ما از نظر درمانی و بهداشتی به مرزهایی رسیده که می‌تواند کمک کننده باشد و این را مردم باور کنند. در بهترین مراکز دنیا هم حدود ۲۰ درصد بیماران فوت می‌شوند، با برخورد صحیح با بیماری سرطان می‌توان تا ۷۰ یا ۸۰ درصد امیدوار به درمان آن بود. خوشبختانه آماری که سازمان جهانی بهداشت از بیماران سرطانی در ایران می‌دهد میزان پاسخ به درمان و بهبودی بالغ بر ۵۰ درصد است و البته امیدواریم که در آینده این میزان بیشتر از این رقم باشد. در واقع ما هرچه زودتر سرطان را کشف کنیم شانس درمان بیمار بیشتر خواهد بود.
همچنین طبق آمار سازمان جهانی بهداشت، شایع‌ترین سرطان در سطح جهان سرطان ریه و پستان است، اما از نظر مرگ و میر سرطان ریه مرگ و میر بیشتری دارد و خوشبختانه سرطان پستان در رده چهارم یا پنجم است، اگر بیماری سرطان پستان در یک فرد در مرحله صفر تشخیص داده شود با درمان‌های موضعی محدود و کم هزینه می‌تواند درمان شود، اما تشخیص دیر هنگام هم هزینه‌ها و هم آسیب‌های عاطفی و جسمی و روانی فرد را افزایش می‌دهد.
دکتر فتاحی معصوم: توصیه ما به عموم مردم و همکاران این است که از سرطان نترسند و مراجعه به موقع داشته باشند، این ترس حتی در بین همکارانی وجود دارد که خودشان در سیستم درمان هستند، بنابراین سعی کنند که به موقع مراجعه به پزشک داشته باشند و خود را بسپارند به روش‌های درمانی و انشالله نتیجه مطلوبی بگیرند. مهمترین و بیشترین تاثیر درمان‌ها در تشخیص اولیه و زود هنگام بیماری است.
دکتر همایی: سرطان بیماری نیست که با درمان‌های گیاهی و درمان‌های غیر متعارف بهبود یابد، پدری را سراغ دارم که دختر جوانش چندین ماه از داروهای گیاهی برای درمان خود استفاده کرده بود و در نهایت با وضعیتی وخیم به ما مراجعه کرد.
