عضو هیات علمی و گروه پوست دانشگاه علوم پزشکی مشهد با اشاره به اجرای طرح تحقیقاتی خود با موضوع " بررسی میزان آگاهی دانش آموزان دختر دوره دوم متوسطه در ارتباط با اثرات نور آفتاب، عوارض و راه محافظت از آن بوسیله ضد آفتاب ها" گفت: در این پژوهش مشخص گردید که تنها 45 درصد از افراد مشارکت کننده در طرح، از ضدآفتاب ها استفاده می کنند و این درحالی است که بر اساس مطالعات در سایر کشورها حدود 75 درصد دانش آموزان از کرم های ضد آفتاب استفاده می کنند.
دکتر یلدا ناهیدی در گفتگو با وب دا با بیان این مقدمه که سرطانهای پوست جزو شایع‌ترین نوع سرطان‌ها در جهان است و عمده موارد آن شامل سرطانهای غیرملانوسیتی پوست اعم از SCC و BCC هستند افزود: این دو نوع سرطان حدود 95 درصد سرطان های پوست را شامل می‌شوند و دو درصد سرطانهای پوست ، ملانوما است.
وی ادامه داد: علاوه بر زمینه‌های ژنتیکی، یکی از عوامل مهم محیطی در ایجاد سرطانهای پوست، " آفتاب" است و به طور 100 درصد به عنوان یک عامل تاثیرگذار در ایجاد سرطان پوست، شناخته شده است. از آنجایی که آفتاب سوختگی و حساسیت به آفتاب در کودکی نقش خیلی مهمتری نسبت به دوران بزرگسالی دارد، بنابراین به این نتیجه رسیدیم که یکی از بهترین گروه‌های هدف ما می‌توانند دانش آموزان از جمله دختران دوره دوم دبیرستان باشند و با هدف اینکه میزان مصرف ضد آفتاب ها را در آنها بررسی کنیم و ببینیم آیا اساساً به نقش آفتاب در ایجاد سرطانهای پوست آگاهی دارند یا نه، پژوهش را آغاز کردیم.
دکتر ناهیدی همچنین با بیان اینکه تاریخچه کشف ضد آفتاب ها به سال 1928 باز می گردد افزود: ترکیباتی که در ضد آفتاب‌ها وجود دارند، با دو هدف این کار را انجام می‌دهند یا انرژی آفتاب را می‌گیرند و این انرژی را تبدیل به گرما میکنند( ضدآفتاب شیمیایی) یا سبب می‌شوند انرژی و اشعه آفتابی که به پوست فرد تابیده بازتاب شود و به پوست نفوذ نکند (ضدآفتاب فیزیکی) ، چون به طور کلی مکانیزم اصلی آفتاب که سبب سرطان پوست میشود از طریق نفوذ اشعه آفتاب به سلول‌های ملانوسیتی و کراتینوسیتی پوست است.
وی ادامه داد: نور آفتاب از طریق ایجاد تغییرات در DNA سلول‌های پوست ، از طریق ایمونو ساپروشن و از طریق مهارژنهای سرکوب کننده تومور سبب میشود، که این سلول‌ها تبدیل به سلول‌های پیش بدخیم و بدخیم بشوند، پس هدف این است که با استفاده از ضد آفتاب جلوی نفوذ آفتاب به پوست را بگیریم و اجازه ندهیم که این اثرات آفتاب روی سلول‌های خود را نشان دهد. بر همین اساس دو دسته ضد آفتاب در فرآورده‌های آرایشی و دارویی در داروخانه‌ها وجود دارد؛ دسته اول ضد آفتابهای فیزیکال است و دسته دوم ضد آفتابهای شیمیایی. ضد آفتابهای فیزیکال کرم‌هایی هستند که با وجود ذرات درشتی مثل ذرات دی اکسید تیتانیوم و زینک اکساید اشعه آفتاب را برمی‌گردانند و کاملاً امن هستند و در تمام گروه‌های سنی و حتی کودکان و خانم‌های باردار قابل استفاده است و میزان حفاظت در برابر اشعه آفتاب در آنها تقریباً ۱۰۰ درصد است. در افرادی که نقش اشعه UV را در بیماری‌هایشان کاملاً مسجل می‌دانیم مثل بیماریهای روماتیسمی پوست از جمله لوپوس و افرادی که ریسک فاکتورهای سرطان پوست را مانند سندرومها و بیماریهای مادرزادی مستعد کننده سرطان دارند، ضد آفتابهای فیزیکی برای آنها بسیار بهتر است و دسته دوم یعنی ضد آفتابهای شیمیایی در واقع اشعه آفتاب را جذب می‌کند و از طریق تغییر انرژی سلولی که در داخل اپیدرم اتفاق می‌افتد این انرژی را در داخل پوست تبدیل به گرما می‌کند و اجازه نمی‌دهد که این انرژی به لایه های پایین تر و ملانوسیت‌ها برسد ولی میزان حفاظت آنها ۱۰۰ نیست و حدود 95 درصد است و به دلیل اینکه مواد شیمیایی دارد و ممکن است عوارضی داشته باشد، برای کودکان و مادران باردار توصیه نمی‌شود.
دکتر ناهیدی ادامه داد: مشکلی که قبلاً در کرم‌های ضد آفتاب فیزیکال وجود داشت این بود که به دلیل ذرات درشت آنها، در سطح پوست کاملاً واضح بودند و سطح پوست را سفید می‌کردند، به همین دلیل اکنون از طریق تکنولوژی پیشرفته این ذرات درشت را به ذرات میکرونیزه تبدیل میکنند و این سبب شده که این کرم‌های ضد آفتاب دیگر قابل رویت روی پوست نباشند و لذا افرادی که حفاظت ۱۰۰ درصدی را می‌خواهند و یا کودکان و مادران باردار می‌توانند از آن به راحتی استفاده کنند.
وی در پاسخ به این پرسش که کرم‌های ضد آفتاب می‌توانند اثر درمانی هم داشته باشند گفت: خیر اثرات درمانی ندارند اما به لحاظ جلوگیری از پیری پوست و سرطان های پوست بسیار حائز اهمیت هستند.
این عضو هیات علمی دانشگاه تاکید کرد: ضد آفتابهای موجود در بازار ایران همگی طبق استانداردها تهیه شده و مورد تایید وزارت بهداشت و انجمن داروسازان است، به لحاظ کیفیت نیز ضد آفتابهای تولید داخل تفاوت بارزی با ضد آفتابهای خارجی ندارد و برای فرد چه از نظر نفوذ در پوست و چه از نظر گردش خون هیچ خطری نخواهد داشت، لذا بهتر است که هر ضد آفتابی که فرد در دسترس دارد استفاده کند. زینک اکسید را میتوان به عنوان یک ضدآفتاب فیزیکال ارزان معرفی کرد.
دکتر ناهیدی اضافه کرد: باید توجه داشت که عدد SPF روی ضد آفتاب در اکثر افراد از 30 به بالا مناسب است و در صورتی که مقدار معین و لازم از ضد آفتاب استفاده شود تامین خواهد شد. در برخی موارد دیده شده که فردی مثلا 6 ماه ضد آفتابی را مصرف می‌کند و همچنان احساس می‌کند پوست او مشکل دارد. این فرد باید توجه داشته باشد که مقدار مصرفی او کافی نیست به طوری که اگر ما بخواهیم میزان حفاظت لازم به دست بیاید باید فرد 2 میلی گرم در هر سانتی‌متر مربع را، در هر وعده روی سطح پوست خود استفاده کند، اما معمولا هیچ یک از ما به صورت استاندارد این کار را انجام نمی‌دهیم، بنابراین افراد علیرغم مصرف ضدآفتاب در روزهای آفتابی قرمزی پوست و گاهی آفتاب سوختگی را تجربه می کنند که به مقدار ناکافی مصرف ضد آفتاب بر می گردد.
مسئله دیگری که معمولاً مورد سوال قرار می‌گیرد عدد SPF روی ضد آفتاب است. SPF بر اساس میزان حفاظت پوست در برابر اشعه UV طراحی شده و با توجه به شرایط آب و هوایی که در ایران داریم و تقریباً همه مردم در معرض آفتاب هستند میزان SPF حداقل 30 برای کرم های ضد آفتاب مورد استفاده اکثر افراد مناسب است. در عین حال افرادی که به آفتاب حساسیت دارند یا بیماریهای حساس به آفتاب دارند بهتر است از کرم‌های با SPF بالاتر استفاده کنند. اما نکته مهم این است که از آنجا که میزان حفاظت ضد آفتاب در برابر آفتاب به صورت لگاریتمی است، افزایش SPF یک کرم ضدآفتاب ( مثلا از 30 به 100) تنها 3 درصد محافظت را بیشتر می کند و بنابراین چندان تفاوتی بین میزان حفاظت ضد آفتاب SPF 30 و 100 وجود ندارد. این نکته نیز مهم است که ضد آفتاب ۱۵ دقیقه قبل از قرار گرفتن فرد در معرض آفتاب باید روی پوست قرار گیرد. چون ضد آفتاب‌ها در برابر آب و تعریق مقاومت چندانی ندارند و توصیه میشود که هر دو ساعت ضد آفتاب تمدید شود. ضدآفتاب حتی در روزهای ابری باید استفاده شود. در صورت استفاده از ضدآفتاب برای فعالیتهای آبی ( استخر و ساحل ) توصیه به استفاده از ضد آفتابهای با مقاومت بالا به آب میشود.در افراد دارای پوست های چرب و دارای جوش توصیه میشود از ضدآفتابهای فاقد چربی استفاده شود.
وی با اشاره به اجرای طرح تحقیقاتی خود در دوره متوسطه دوم گفت: در این طرح مطالعاتی ۷۲۰ نفر از دانش‌آموزان دوره دوم متوسطه وارد طرح شدند که به صورت خوشه‌ای از هفت ناحیه آموزش و پرورش این مدارس انتخاب شده بودند و پرسشنامه‌ها بین آنها توزیع و در یک بازه زمانی مشخص تکمیل و جمع آوری شد . این پرسشنامه‌ها در3 حیطه تهیه شده بود؛ یک حیطه آن مربوط به میزان مصرف ضد آفتاب‌ها بود که متاسفانه در این حیطه میزان مصرف ضد آفتاب‌ها کمتر از میزان نرمال بود و تنها حدود ۴۵ درصد دانش آموزان از ضد آفتاب‌ها استفاده می‌کردند این در حالی است که آمار کشورهای دیگر نشان می‌دهد که میزان استفاده دانش آموزان از ضد آفتاب‌ها حدود ۷۵ درصد است. در حیطه دوم میزان آشنایی دانش‌آموزان با معاینه پوست خودشان بود که در این بخش هم کمتر از ۱۰ درصد نسبت به این موضوع آگاهی داشتند و در حیطه سوم استفاده از ضد آفتاب ها در پیشگیری از سرطان پوست مورد پرسش قرار گرفت که متاسفانه حدود یک سوم دانش آموزان در مورد تاثیر آفتاب در خصوص سرطانهای پوست آشنایی نداشتند و عنوان می‌کردند که هیچ راهی برای پیشگیری از سرطان پوست وجود ندارد. در کل میتوان گفت که میزان آشنایی و آموزش چه در خانواده و چه در مدارس بسیار پایین است و شاید لازم باشد که از طریق آموزش و پرورش و یا رسانه‌ها به خانواده آموزش های مناسب در زمینه پیشگیری از سرطان پوست داده شود. اگر این موضوع به صورت آموزش به بچه‌ها حتی در کتاب درسی آنها آورده شود بسیار مفید خواهد بود.
دکتر ناهیدی همچنین گفت: در مواردی که افراد به هر دلیل قادر نیستند ضد آفتاب تهیه کنند یا استفاده کنند توصیه می‌کنیم که حتماً در مواجهه با آفتاب لباسهای پوشیده داشته باشند و همینطور کلاه لبه‌دار و عینک آفتابی استفاده کنند.
وی با اشاره به چالش‌های طرح تحقیقاتی خود نیز گفت: موضوع اول سیستم رجیستری ناقص است که خیلی از آمار سرطانهای پوست در آن ثبت نشده است و موضوع دوم عدم همکاری آموزش و پرورش برای اجرای این طرح تحقیقاتی بود که در نهایت هم ما ناگزیر شدیم از طریق مادر دانشجوی خودمان و چند تن از مسئولین آموزش و پرورش که بیماران من بودند طرح را پیش ببریم. لذا چنانچه طرح مشابهی را بخواهیم در آموزش و پرورش اجرا کنیم به نظر می‌رسد که این بار باید، گام اول از سوی مسئولان دانشگاه برداشته شود و در گام‌های بعدی ما نیز در خدمت دانشگاه خواهیم بود.
