نگاهی به مطالعه‌ی« تاثیر آموزش مبتنی بر الگوی توانمندسازی خانواده محور بر حمایت اجتماعی و کیفیت زندگی زنان مبتلا به آندومتریوز »

دکتر کبری میرزا خانی، متولد 1352 در شهر ری(استان تهران)، عضو هیات علمی و استادیار دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی مشهد یکی از شخصیت های علم پژوه و پر تلاشی است که در طی حدود 15 سال کار و فعالیت آموزشی و تحقیقاتی در فضای دانشگاه، افزون بر 30 طرح پژوهشی و 3 کتاب تالیفی را ( 2 کتاب در دست چاپ) در گنجینه‌ی مکتوبات دانش پزشکی این دانشگاه، برای بهره مندی جویندگان علم و دانایی به یادگار گذاشته است. یکی از طرح های تحقیقاتی دانشجویی که اخیراً با هدایت دکتر میرزاخانی و همکاران ایشان به سرانجام رسیده، پژوهشی با عنوان "  تاثیر آموزش مبتنی بر الگوی توانمندسازی خانواده محور بر حمایت اجتماعی و کیفیت زندگی زنان مبتلا به آندومتریوز" است که دربردارنده نتایج مثبت و قابل توجهی در رابطه با بیماران مبتلا به بیماری آندومتریوز می باشد . در ادامه ضمن مصاحبت و آشنایی بیشتر با دکتر کبری میرزاخانی، پیرامون طرح تحقیقاتی مذکور و اطلاعات تکمیلی آن با این استاد باسابقه گفتگو خواهیم کرد:

 وبدا: لطفا خود را برای مخاطبان این گفتگو معرفی و بیوگرافی مختصری از سالهای تحصیل در سطوح مختلف عنوان بفرمایید؟

" من دکتر کبری میرزا خانی، متولد 1352 در شهر ری(استان تهران) و در حال حاضر عضو هیات علمی و استادیار دانشگاه علوم پزشکی مشهد هستم. تحصیلات ابتدایی، راهنمایی و دبیرستان را در مشهد گذراندم و پس از اخذ دیپلم تجربی از دبیرستان نمونه اندیشه، در کنکور سال 1371 با رتبه 1900 در رشته مامایی پذیرفته شدم. در سال 1375 هم فارغ التحصیل شدم. در همان سال مقطع کارشناسی ارشد را در رشته آموزش مامایی در دانشگاه علوم پزشکی شهر اهواز آغاز کردم؛ البته فاصله بین اخذ مدرک کارشناسی تا آزمون ارشد و ورود به دانشگاه ، تنها 2 یا 3 ماه بود که در مرکز تسهیلات زایمانی شهر شیروان گذراندم و این مدت کوتاه یک تجربه‌ی بسیار ناب و خاطره انگیز از خدمت به مردم و در میان مردم روستا بودن را برایم رقم زد، در سال 1377 از این مقطع نیز گذر کردم و بعد از آن به عنوان طرح هیات علمی در دانشکده پرستاری و مامایی شهر تربت حیدریه جذب شدم و حدود 9 سال با سمت مربی در این دانشکده مشغول بکار بودم تا اینکه در سال 1386 به دانشکده پرستاری و مامایی مشهد منتقل شدم.

با توجه به چالش های این دوران، که دوری از خانواده و درگیر بودن با مسائل فرزندان از جمله‌ی آن بود، نتوانستم اقدامی برای ادامه تحصیل داشته باشم تا سال 1395 که این امکان مجددا فراهم شد و من در مقطع PhD بهداشت باروری پذیرش و در سال 1400 هم با اخذ مدرک دکترای تخصصی از دانشگاه فارغ التحصیل شدم. از آن زمان تاکنون هم در کسوت استادیاری مشغول خدمت رسانی در دانشگاه علوم پزشکی مشهد می باشم.

عضو هیات علمی دانشگاه در خصوص جزئیات فعالیت های آموزشی و پژوهشی خود در دانشگاه علوم پزشکی مشهد نیز اینچنین می گوید:  " در حوزه‌ی آموزش، دانشجویان زیادی را آموزش دادیم و خیلی از آنها هم اکنون در مراکز درمانی و مراکز بهداشتی مشغول بکار هستند و این برای من بسیار لذت بخش و افتخار آفرین است. علاوه بر کار آموزش کتاب هایی با موضوع، زایمان فیزیولوژیکی و بررسی های ما، مراقبت های دوم بارداری، احساس مادران در زمان بارداری و بعد از زایمان و عفونت های زنان و پاپ اسمیر( تست غربالگری سرطان دهانه رحم) و مراقبت های پیش بارداری و مراقبت های دوران بارداری تالیف کردم".

دکتر میرزا خانی که اخیرا، هدایت یکی از پژوهش های مهم دانشجویی با عنوان « تاثیر آموزش مبتنی بر الگوی توانمندسازی خانواده محور بر حمایت اجتماعی و کیفیت زندگی زنان مبتلا به آندومتریوز » را بر عهده داشته، پیرامون این طرح تحقیقاتی و نقش هدایتگر خود در آن نیز توضیحاتی را ارائه می کند: " این طرح پژوهشی که حاصل تلاش دانشجوی فعال و توانمندمان، سرکار خانم مریم ارمغان و البته همراهی خانم ها دکتر اعظم پورحسین، متخصص زنان، دکتر ناهید جهانی و آقایان دکتر حمید زنده طلب در بحث آمار و دکتر وحید قوامی است به موضوع آندمتریوز، به عنوان یکی از اصلی ترین اختلالات التهابی زنان که شیوع بالایی هم دارد، می پردازد. اهمیت این موضوع از آن جهت است که طبیعت مزمن بیماری و ایجاد نازایی و همچنین درد های مزمن و دوره ای لگن، کیفیت زندگی زنان مبتلا را به شدت تحت تاثیر قرار می دهد".

وبدا: آیا آماری در خصوص این بیماری و سن شیوع آن در اختیار دارید و اساساً این بیماری چه عوارضی را در بدن افراد مبتلا ایجاد می کند؟

در حال حاضر آمار مربوط به این بیماری بین 8 تا 10 درصد زنان و گاها تا 29 درصد گزارش می شود و اوج شیوع آ در سنین باروری 25 تا 35 سالگی است، آندمتریوز می تواند بخاطر بافت التهابی که ایجاد می کند، باعث درد های لگنی، ناباروری، درد قاعدگی، خونریزی نامنظم رحم، سوزش ادرار، مشکلات گوارشی و چسبندگی ها شود. این بیماری همچنین تظاهراتی مثل احساس ناخوشی عمومی، بی حالی، خستگی، افسردگی  و استرس برای بیمار بوجود می آورد و نیز ممکن است باعث از دست دادن فرصت های تحصیلی و شغلی گردد .

 با توجه به مزمن بودن و طولانی بودن  بیماری و هزینه های تشخیصی و درمانی، برای خانواده و فرد هزینه اقتصادی بالایی به همراه می آورد و در کل کیفیت زندگی بیماران را کاهش می دهد. از طرفی چنانچه خانواده ها از این بیماری آگاهی کافی نداشته باشند، نمی توانند از مبتلایان به خوبی حمایت کنند چون این بیماری ابعاد مختلفی از زندگی بانوان را اعم از کار و فعالیت اجتماعی، درآمد و... را تحت تاثیر قرار می دهد و در آنها احساس بی ارزشی، ناامیدی و اختلالات خلقی ایجاد میکند.

بنابراین بیماری فوق، ابعاد مختلف جسمانی، روانشناختی و اجتماعی فرد را درگیر می کند و اثرات مخربی بر کیفیت زندگی روزانه و فعالیت فیزیکی زنان می گذارد و یکی از عمده مسائلی که این بیماری ایجاد می کند موضوع نازایی است، که اغلب اعتماد به نفس فرد را دچار خدشه می کند و عزت نفس او را از بین برده و احساس بی ارزشی در او ایجاد می کند. یکی از مشکلات دیگر این افراد، در بحث رضایت جنسی است که بیماری بر آن تاثیر منفی دارد و کیفیت زندگی همسران را کم می کند. این بیماری حتی می تواند در روابط زناشویی تاثیر منفی بگذارد و روابط را در زندگی مشترک تیره کند.

 درمانی که برای این افراد استفاده می شود؛ عمدتا درمان های تسکینی و علامتی است و درمان قطعی و دائمی برای آنها وجود ندارد. لذا برنامه ای که استفاده می شود دارودرمانی و جراحی است و معمولا اگر مراقبتهای کافی بر سطح زندگیشان اعمال نشود، بیماری عود خواهد کرد. ولی چنانچه مراقبت هایی مثل تغذیه مناسب، ورزش، مصرف داروها و حفظ سلامت روحی بصورت مناسب انجام بشود و همچنین بیمار داروها را دائم و طبق دستورالعملِ پزشک مصرف کند این رویه باعث می شود که سلامت روحی و کیفیت زندگی فرد بهتر بشود.

در این راستا نیاز است که یک پیگیری مدام با حمایت خانواده از این بیماران انجام شود؛ همچنانکه تحقیقات نشان داده در هر بیماری مزمن، وقتی حمایت خانواده وجود داشته باشد مشکلات و مسائل بیماری در افراد  کمتر می شود. اما برای اینکه حمایت خانواده را جلب کنیم، نیاز هست که خانواده در زمینه مراقبت، از بیمار مبتلا به اندومتریوز، توانمند بشود و در مراقبت این فرد مشارکت دائم داشته باشد. لذا یکی از الگوهایی که ما احساس کردیم، می توانیم به اهداف مان برسیم و توأمان بیمار را و خانواده اش را توانمند کنیم؛ مدل های بومی مبتنی بر فرهنگ و ساختار جامعه ایرانی متکی بر توانمند سازی سیستم خانواده محور(بیمار و اعضای خانواده) مدل توانمند سازی خانواده محور است. این مدل بومی، الگویی موثر و در عین حال ساده، کارا و قابل اعتماد بوده و توانایی کاربرد در ارتقا و بهبود ابعاد مختلف بیماری های حاد و مزمن در جوامع مختلف را دارد.

در واقع الگوی توانمندسازی خانواده محور، بر 4 سازه استوار است که این سازه ها با اصول مراقبتی بیماری های مزمن بسیار همخوانی دارد. اول؛ تهدید درک شده که ارتباط مستقیمی با دانش و آگاهی و درک خطرات ناشی از بیماری دارد. دوم ؛ توانایی حل مسئله که منجر به خودکارآمدی شده و در بیماری های مزمن از اهمیت بسیاری برخوردار است. سوم؛ مشارکت آموزشی که با درگیر شدن خانواده به خودباوری و عزت نفس خواهد انجامید و چهارم ارزشیابی که نشان دهنده میزان توانمندی در فرد و خانواده است.

لذا در فلسفه مراقبتی خانواده محور، خانواده بعنوان نقطه تمرکز اصلی در تمام مراقبت های بهداشتی شناخته می شود و چون خانواده واحد اصلی اجتماع است، با توجه به نفوذی که روی اعضای خود دارد، در کنترل و درمان بیماری ها بسیار حائز اهمیت و موثر خواهد بود. مراقبت هایی مانند؛ تغذیه مناسب، ورزش، مصرف داروها، مصرف میوه ها و سبزیجات، مصرف محصولات لبنی، ... در کاهش خطر بیماری آندومترویوز موثر است. حُسن و هدف این الگوی توانمندسازی خانواده محور، درگیر کردن آگاهانه بیمار و خانواده اش در تصمیم گیری برای ارتقای سطح سلامتی است که با تصمیم گیری قدرتمندانه و آگاهانه به آنها کمک کنند تا بر وضعیت سلامتی خود و خانواده کنترل داشته باشند و تغییرات مثبتی را در آن ایجاد کنند.

در واقع توانمند سازی فرآیندی پویا، مثبت، تعاملی و اجتماعی است و منظور از توانمند سازی؛ ارتقاء حس اعتماد و سازگاری مثبت، احساس کنترل قدرت و کمک به دیگران در دستیابی به اهداف می باشد. اصول توانمند سازی شامل توانایی در حل مسئله، خود اتکایی و ایجاد اعتماد به نفس است؛ بطوری که توانمند سازی رکن اصلی در جهت ارتقای بهداشتی جامعه می باشد.

هر فرایندی که به ارتقاء کیفیت بهداشت و خوب بودن افراد، خانواده ها، گروه ها، جوامع و ملت ها از طریق استراتژی های مشارکتی، حمایتی و محترم شمردن انتخاب شخصی و ارزش ها منجر شود، یک ارتقاء بهداشت است پس توانمند سازی نیز یک فرآیند ارتقاء بهداشتی است.

این عضو هیات علمی همچنین معتقد است: " بسیاری از زنان مبتلا به آندومتریوز از حمایت های اجتماعی خانواده و اطرافیان برخوردار نیستند و علیرغم اینکه مراقبت توانمند سازی خانواده محور یکی از روش های مراقبتی موثر در بیماری های مزمن است، لیکن تاکنون تاثیر الگوی خانواده محور بر روی حمایت اجتماعی و کیفیت زندگی زنان آندومتریوز بررسی نشده است؛ به همین دلیل این مطالعه با هدف بررسی تاثیر آموزش مبتنی بر الگوی توانمند سازی خانواده محور بر حمایت اجتماعی و کیفیت زندگی زنان مبتلا به آندومتریوز انجام شد".

وبدا: در خصوص شیوه اجرای این طرح پژوهشی نیز توضیحاتی بیان بفرمایید؟

 مطالعه‌ی فوق یک کارآزمایی بالینی تصادفی روی 64 نفر از زنان مبتلا به آندومتریوز می باشد که نمونه گیری در آن به روش در دسترس از زنان مبتلا به آندومتریوز مراجعه کننده به درمانگاه زنان بیمارستان امام رضا(ع) مشهد و دارای معیار های ورود انجام شد. پس از تکمیل فرم انتخاب نمونه و رضایت آگاهانه، پرسشنامه کیفیت زندگی بیماران مبتلا به بیماری و پرسشنامه حمایت اجتماعی شربون استوارت(MOS-SSS) و پرسشنامه های سازه های الگوی توانمند سازی خانواده محور بعنوان پیش آزمون توسط واحدهای پژوهش تکمیل شد و سپس واحدهای پژوهش به 2 گروه مداخله و کنترل به شیوه ی تصادفی تخصیص شدند. گروه مداخله 5 جلسه آموزش و یک جلسه ارزیابی نهایی بر اساس الگوی توانمند سازی خانواده محور در طول 2 هفته توسط پژوهشگر دریافت کردند، جلسات بر اساس گام های الگو بود و 5/1 ماه بعد از مداخله، مجدد پرسشنامه ها توسط واحدهای پژوهش تکمیل شد، تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار آماری spss( نسخه 27) و آزمون های تی مستقل، من ویتنی، تی جفتی و ویلکاکسون انجام شد.

وبدا: و نتیجه پژوهش...؟

نتیجه این پژوهش نشان داد: الگوی توانمندسازی خانواده محور بر حمایت اجتماعی و کیفیت زندگی زنان مبتلا به آندومتریوز موثر است و استفاده از این مدل برای افزایش کیفیت زندگی و حمایت اجتماعی زنان مبتلا به آندومتریوز توصیه می شود. ابعاد مختلف کیفیت زندگی زنان مبتلا به آندومتریوز بعد درد، کنترل، احساسات، حمایت اجتماعی، خویشتن بینی، بعد از مداخله تفاوت معنی داری داشتند.