اکنون که از همه جهات تحریم شده‌ایم و خیلی از چیزهایی را که در حوزه تجهیزات پزشکی و دارو، قبلا وارد می‌کردیم حالا در اختیار نداریم و توفیق اجباری دست داده که خودمان تولید کنیم. به گفته‌ی رهبر انقلاب، این یک فرصت است که خودمان را بشناسیم، به خودمان باور داشته باشیم و به نیروهای جوان و خلاق برای آینده‌ی کشور، تکیه کنیم. مراکز رشد در حال حاضر اهمیت بیشتری پیدا کرده‌اند. حوزه سلامت، حوزه‌ی مهمی است و بر این اساس این مراکز فعالیت بیشتری انجام می‌دهند که بسیاری از محصولات وارداتی را با کمک فناوران، دانش ملی و بومی و دانش آکادمیک، ایرانیزه کرده و بتوانند با تکیه بر تولید داخلی، این تحریم‌های ظالمانه را پیشت سر بگذاریم.
در دوران جدید، صندوق نوآوری و شکوفایی ریاست‌جمهوری هم برنامه‌هایش را بازبینی کرده و یک افق تحولی جدید را در دستور کار قرار داده که پروژه‌های موفق را تا سطح صدها میلیارد تومان پشتیبانی می‌کند.
مراکز رشد، در حدود یک دهه قبل و با هدف قوت و قدرت‌بخشی به نوآوری‌های فکری، ایده‌های خلاقانه و تولیدات محصولات کاربردی با محوریت تشکل‌ها و مدیریت‌های دانش‌بنیان، پایه‌گذاری شد. در حال حاضر 195 مرکز رشد در کل کشور و 12 مرکز رشد در خراسان رضوی فعال هستند که تعدادی از آنها وابسته به دانشگاه‌ها و تعدادی هم متعلق به مراکز صنعتی می‌باشند.
در پژوهشکده‌ی بوعلی وابسته به دانشگاه علوم پزشکی مشهد، دو مرکز رشد مستقر هستند: مرکز رشد واحدهای فناوری فراوردههای دارویی و مرکز رشد واحدهای فناوری فراوردههای سلامت.
مدیر مرکز رشد واحدهای فناوری فراوردههای دارویی، دکتر هادی منوری است. برای اطلاع از فعالیت‌ها و برنامه‌های این مرکز، گفتگویی داشتیم با مدیر مرکز که در پی می‌آید.
اینجا متعلق به همه‌ی خلاقان است
- این مرکز به چه افراد یا شرکت‌هایی خدمات می‌دهد؟
+ هدف اصلی مراکز رشد، فراهم ساختن زمینه‌ی تبدیل ایده‌های نو به تولید محصول است. صاحبان این ایده‌ها می‌توانند عضو دانشگاه باشند یا نباشند. اینجا متعلق به همه‌ی کسانی است که ایده‌های خلاقانه دارند.
- خب، حالا اگر همین امروز من وارد این مرکز شوم و ادعا کنم که یک ایدهی خوب دارم، کار من از کجا شروع می‌شود؟
+ اولین گام این است که ایده‌تان را رونمایی می‌کنید و به ما ارائه می‌نمایید. بعد این ایده در شورای فناوری مرکز مطرح می‌شود و اگر شورا آن را در محدوده‌ی کار مرکز رشد واحدهای فناوری فراوردههای دارویی تشخیص داد به محدوده‌ی کاری ما وارد می‌شوید.
- اگر تشخیص نداد وضعیت من به چه صورت خواهد بود؟
+ یا کار و ایدهی شما مربوط به حوزه‌ی سلامت است که به مرکز رشد دیگری که در این مجموعه مستقر است می‌روید و یا از محدوده‌ی کاری پژوهشکده‌ی بوعلی هم خارج است که در این صورت، ما را با شما کاری نیست و می‌توانید به مراکز رشد دیگر مراجعه کنید.
- واحد فناوری شما، صرفا مرتبط با داروهاست؟
+ بله. همان‌طور که از اسمش پیداست ما فقط در حیطه‌ی فراوردههای دارویی کار می‌کنیم.
- فراوردههای دارویی با دارو فرق دارد؟
+ خیر. داروها همان فراوردههای دارویی هستند. منتها از آنجا که دارو معمولا یک بسته‌بندی رسمی داروخانه‌‌ای دارد و در یک فرایند احتمالا شیمیایی در یک کارخانه‌ی داروسازی تولید شده، فراورده‌‌ی دارویی، یک مفهوم نسبتا وسیع‌تر دارد که شامل دارو هم می‌شود و بعضی محصولات دیگر مثل عصار‌ه‌های دارویی، مواد مؤثره‌ی دخیل در ترکیبات گیاهی یا مواد صنعتی و سایر فراورده‌هایی که کاربرد دارویی دارند را نیز در برمی‌گیرد.
باید این پروسه به تولید یک محصول منتهی شود
- اینکه شما می‌فرمایید زمینه‌ی تبدیل ایده به محصول را فراهم می‌کنید دقیقا به چه معنایی است؟
+ به این معنا که یک ایده، یک فکر یا یک پروژه‌ی فکری است که در ذهن افراد شکل گرفته است. این ایده باید تبدیل به یک طرح اجرایی شود، این طرح به تصویب مراجع و مسؤولین ذی‌صلاح برسد، ثبت شود، طرح مذکور یک پروسه‌ی عملیاتی را تعریف کند، این پروسه به اجرا برسد و یک محصول تولید شده‌ی دارویی از دل آن بیرون بیاید. هر کدام از این مراحل، داستان‌های خاص خودش را دارد. کل این فرایند، همین چیزی است که ما اینجا انجام می‌دهیم. از بروز یک فکر یا یک ایدهی جدید و خوب تا خروج یک محصول دارویی از دستگاه تولیدی.
- منظورتان از ایدهی خوب و جدید چیست؟
+ منظور این است که این ایده اولا تازه و بدیع و نو باشد یعنی قبلا جایی مطرح یا طراحی و اجرا نشده باشد، دیگر اینکه خوب باشد، یعنی یک گرفتاری، کمبود یا مشکل در پروسه‌ی دارویی و درمانی کشور را حل کند.
- در این فرایند فراهم ساختن زمینه‌ها، جزئیات خدمات شما چیست؟
+ اول اینکه به این دوست جوان یا خلاقی که این فکر و ایدهی تازه را آورده اینجا، باید مشاوره بدهیم و بگوییم این ایدهی شما چقدر ارزش اجرایی دارد، چه اندازه نیروی انسانی می‌خواهد، لوازم و شرایطش چیست، چه امکانات و تسهیلات مالی نیاز دارد، چه مراحلی باید طی شود تا مجوز‌ها و صلاحیت‌های علمی صادر شود و مسائلی از این دست برای ایشان کاملا شفاف شود که بداند در چه مسیری می‌خواهد گام بردارد.
- پس قدم اول مشاوره است. مرحله‌ی بعدی؟
+ مراحل خیلی زیاد است. بررسی و تصویب طرح در شورای مرکز، ارسال طرح به تهران، تأیید دانشگاه و وزارت، تبدیل به طرح اجرایی کردن، تأمین نیازهای اولیه و مکان تحقیقات، و خیلی مراحل دیگر که در همه‌ی این مراحل، ما کمک کار ایده‌پرداز هستیم تا اینکه خودش بتواند شرکت تشکیل دهد و برای طی مسیر آینده، آماده شود.
از وام‌های جدید چه خبر؟
- وام هم به ایده‌پرداز می‌دهید؟
+ بله. هم از طریق صندوق فناوری ثامن که مربوط به دانشگاه علوم پزشکی مشهد است، هم از مسیر صندوق فناوری خراسان رضوی که مدیریت آن با دانشگاه فردوسی است. بعد هم در مراحل بعدی، معرفی به بانک هست که بتواند از سیستم بانکی کمک بگیرد و هم اینکه از صندوق نوآوری ریاست جمهوری اگر توانست و شرایطش را داشت تسهیلاتی دریافت کند.
- گویا مبلغ وام‌ها مصوبه‌ی دوران دلار 3 هزار تومانی است. حالا با این شرایط فعلی، این تسهیلات خیلی ناچیز خواهد بود. این طور نیست؟
+ بله. درست است. ولی ما تابع ضوابط و قوانین هستیم و رایزنی کرده‌ایم و می‌کنیم که بیشتر شود. بیشتر هم شده و حالا تا سقف تسهیلات بالاتری وام به شرکت دانش‌بنیان می‌دهند. منتها شرطش این است که محقق و ایده‌پرداز، کار را به یک مراحلی برساند که قابل توجیه باشد. به هر حال، هدف اصلی همین است که خود شخص تبدیل به یک کارآفرین بشود. با نشستن و نامه‌نوشتن، این اتفاق نمی‌افتد. باید بلند شود و حرکت کند و کار کند و تلاش کند تا بتواند مسیر پر پیچ و خم تبدیل ایده به تولید محصول را طی نماید.
- تحصیل‌کرده‌ی ایده‌پرداز شما، معمولا این طوری است که تحصیل‌کرده‌ی دانشگاه است یا حتی دانشگاهی هم نیست و صرفا یک خیال‌پرداز بلندپرواز است که ایده‌های خلاقانه دارد. بنا بر این در مسیر نسبتا اقتصادی این راه طولانی، نیاز به مشاوره‌های کاربردی اقتصادی دارد. برای این بخش هم فکری شده است؟
+ بله. یک سری کارها را شرکت‌های واسطه‌ای که ما استارتاپ می‌گوییم و شتاب‌دهنده‌ی فرایندها هستند انجام می‌دهند. یک مقدار کارها هم توسط کارگزاران صندوق‌ها که آنها هم شرکت‌های مشاور تولید هستند و رسم و راه کارآفرینی و کسب و کار را می‌دانند انجام می‌شود. به هر حال، در این فرایند نسبتا طولانی، مهم تصمیم و عزم و اراده‌ی ایده‌پرداز است که تا چه حد قرار باشد برای ایدهی خودش مایه بگذارد و کار کند. راستش را بخواهید مراکز رشد، در راستای عملی کردن دانشگاه‌های نسل سوم راه‌اندازی شده‌اند یعنی دانشگاه‌هایی که بتوانند فارغ‌التحصیل‌شان را تبدیل به کارآفرین کنند و این کارآفرینان گرهی از کار مملکت باز کنند. فلسفه‌ی راه‌اندازی این مراکز همین است.
ارتزاق و زندگی محققین چگونه تأمین می‌شود؟
- در طول این فرایندها که معمولا ممکن است چند سال هم طول بکشد، هزینه‌های معمول زندگی این افراد یا تیم‌هایی که همکاری می‌کنند از کجا تأمین می‌شود؟
+ همان‌طور که گفتم ما تسهیلگر مسیر و فرایند هستیم. ولی چون ایده مال خودشان است و درآمد نهایی هم متعلق به آنهاست ما در این فرایند، نقش کاتالیزور را بازی می‌کنیم و این خود آنها هستند که باید راهی برای تأمین هزینه‌های تحقیقات تا تولید پیدا کنند. البته این کار دشواری است ولی کمک‌های ما و صندوق‌ها، مقداری از مشکل را حل می‌کند تا آنها به مراحلی برسند که بتوانند خودشان وارد گود شوند و کار را پیش ببرند.
- عمده‌ترین مشکلی که ایده‌پردازان جوان با آن روبرو هستند، همین بحث فرایندها و طولانی بودن کار و تنها بودن است. به نظر شما مراکز رشد یا پارک‌های علم و فن‌آوری می‌توانند این مشکلات را حل کنند؟
+ بله. این مسیری است که تمام کشورهای دنیا آن را پیموده و موفقیت‌های زیادی هم داشته‌اند. نمی‌شود فقط یک ایده داشته باشیم و انتظار داشته باشیم همه مسؤولین و نهادها دور و بر ما را بگیرند و ما هم در مرکز بنشینیم و همه چیز مهیا شود. همه‌ی ما ممکن است ایده‌هایی داشته باشیم. اما این پیگیری و جستجو و منبع‌یابی است که ما را از یک ایده‌پرداز صرف تا یک کارآفرین متفاوت و متمایز می‌کند. شما اگر بیوگرافی مخترعین و مکتشفین و دانشمندان را نگاه کنید، بیشترشان با مشکلات مالی و معنوی و حتی اجتماعی زیادی روبرو بوده‌اند تا توانسته‌اند خودشان را به مجامع علمی و اقتصادی معرفی کنند و از حمایت‌های مالی آنها برخوردار شوند. ما هم در حدودی که مقدورات دانشگاه و صندوق‌های فن‌آوری و صندوق نوآوری ریاست‌جمهوری طبق ضوابط اجازه می‌دهد کمک می‌کنیم و از طرفی، شرکت‌های بزرگ و کوچک مشاوره یا کارآفرینی هم طرف قرارداد ما هستند که ایده‌پردازان و نوآوران را حمایت و همراهی کنند. اما همیشه کوشش و پیگیری و تلاش حرف اول را می‌زند.
- در قسمت بازاریابی و فروش محصول هم آن طور که ایده‌پردازان شما می‌گویند، یک گره اساسی وجود دارد. یعنی وقت محصول به تولید تجاری یا نیمه صنعتی رسید صحبت بازار و فروش محصول پیش می‌آید. در این قسمت چه خدمتی به این دوستان می‌کنید؟
+ تا حالا مرسوم بوده که وقتی مواد لازم برای تولید یک محصول فراهم می‌شده، فرد ایده‌پرداز یا تیم کاری او، کارخانجاتی را با همکاری مرکز پیدا می‌کرده و با آنها به صورت مشارکتی وارد تولید می‌شده‌اند. بعضی از تیم‌ها هم خودشان فعال بوده و شرکت‌هایی تشکیل داده و خودشان مستقیما وارد تولید شده‌اند که تعدادی از آنها موفقیت‌های خوبی هم داشته‌اند.
اتاق‌های تمیز و آزمایشگاه‌های مراکز رشد، در خدمت پژوهشگران
روش فعلی هم این است که هم یک سری شرکت‌های بازاریابی و فروش به عنوان مشاور وارد سیستم شده‌اند و با قراردادی که با صندوق نوآوری و صندوق‌های فناوری یا مراکز رشد دارند به ایده‌پردازان کمک می‌کنند تا فروش راحت‌تر و سریع‌تر صورت گیرد.
یک بحث دیگر هم کارهای آزمایشگاهی و تحقیقاتی است که در حال حاضر در حال تجهیز اتاق‌های تمیز مرکز رشد هستیم و یک سری آزمایشگاه و مرکز تحقیقات هم در پژوهشکده‌ی بوعلی داریم که مورد نیاز این تیم‌هاست و می‌توانند آزمایشات، تحقیقات و حتی تولید نیمه صنعتی را در همین مرکز انجام دهند و به بازار وارد شوند.
- با همه‌ی این کمک‌ها و حمایت‌های مشاوره‌ای و آموزشی، اگر ایده‌پرداز یا تیم او نتوانستند به مراحل بعدی وارد شوند تکلیف‌شان چیست؟
+ اگر توانایی ادامه‌ی مسیر را نداشتند از مسیر خارج می‌شوند و تیم‌های جدیدی جایگزین آنها خواهد شد.
- الآن چند تا شرکت دارید؟
+ 38 شرکت در مجموعه‌ی ما حضور و فعالیت دارند که 7 تای آنها در تعریف دانش‌بنیان می‌گنجند. اینجا تعداد سیال است، همیشه شرکت‌هایی از مسیر خارج یا به پیشرفت‌هایی می‌رسند و راه را در جای بزرگ‌تر و مجهز‌تری ادامه می‌دهند و یا از راه باز می‌مانند و ما مرتبا در حال تردد و جایگزینی هستیم و شرکت‌ها روز به روز در حال افزایش هستند بخصوص شرکت‌های دانش‌بنیان که در شرایط فعلی کشور، اهمیت‌شان بیش از پیش روشن شده و فرصت خوبی برای جوانان خلاق و خوش ذوق و مبتکر فراهم کرده است.
- گفتند که در حال تأسیس یک پارک علم و فناوری هم هستید که شرکت‌هایی که از مرحله‌ی تولید نیمه صنعتی گذشتند یا در این مرحله هستند بتوانند در محیط بهتر و مناسب‌تری کارشان را ادامه دهند؟
+ بله. دانشگاه علوم پزشکی مشهد دومین دانشگاهی است که مجوز پارک گرفته و در حال احداث پارک هستیم که بتوانیم در همین پژوهشکده‌ی بوعلی، این پارک را راه‌اندازی کنیم.
اگر ایدهی وارد شده، پذیرفته نشد چه باید کرد؟
- خود کسانی که به این مراکز وارد می‌شوند ایده دارند. حالا فرض کنید ایدهی آنها کاربردی نیست و مثلا اولویتی نیست. آیا شما به این تیم یا جوان تحصیل‌کرده و خلاق، ایده‌ای پیشنهاد می‌کنید؟
+ بله. یکی دیگر از مسیرهای ورود به مرکز، استفاده از ایده‌های اولویتی است که از طریق وزارت بهداشت به مراکز رشد اعلام می‌شود که اتفاقا از حمایت‌های بیشتری هم برخوردار است. مثلا در حال حاضر با همکاری یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان در حال راه‌اندازی خط تولید فراوردههای تزریقی هستیم که در خراسان نظیر ندارد. دستگاه‌های این خط تولید خریداری شده و در حال نصب دستگاه‌ها هستیم.
در بخش دیگر هم، دولت و وزارت بهداشت با رصد بازار دارویی کشور و در نظر گرفتن تحریم‌ها و مشکلاتی که دشمنان کشور برایمان درست می‌کنند یک سری اولویت‌های تولید دارو را به ما می‌دهند که ما از ایده‌پرداز می‌خواهیم این بحث را به یک ایدهی قابل اجرا و به یک طرح عملیاتی تبدیل کند و همان را به اجرا برساند.
- پس زمینه‌ی خوبی برای تحصیل‌کردگان رشته‌های پزشکی بخصوص در بخش پایه که عمده‌ی کارشان در تحقیقات و آنالیز کردن عملیات پژوهشی می‌گذرد دارید؟ چون این فرهیختگان تعدادشان بیشتر از نیروهایی است که برای تدریس و بخش آموزش در دانشگاه لازم است.
+ بله. بسیاری از اعضای هیأت علمی ما اطلاع ندارند که مراکز رشد چه خدماتی به آنها ارائه می‌دهند. آنها ایده‌های خوبی دارند و ما هم امکانات و زمینه‌های رشد و پرورش این ایده‌ها را فراهم می‌کنیم. این هم‌افزایی اگر انجام شود منجر به اتفاقات خوب و قشنگی خواهد شد که هم مشکلات کشور را مرتفع می‌کند و هم کارآفرینان خوبی در رشته‌های داروسازی و تولید داروها تربیت می‌نماید. کسانی که بتوانند باعث افتخار رونق تولید ملی باشند و به ندای رهبر فرزانه‌ی انقلاب در زمینه‌ی انقلاب و تحول علمی و تولید ملی، لبیک بگویند و علاوه بر تولید ثروت و علم، افتخاری برای خود و ملت‌شان رقم بزنند.
