پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی مشهد موفق به تولید سلولهای بنیادین کبد و پانکراس در محیط آزمایشگاهی شدند.

استادیار گروه بیوشیمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد و پژوهشگر این طرح تحقیقاتی در گفتگو با وب دا اظهار کرد: در این طرح با استفاده از مهندسی بافت ، از داربست های زیست سازگار پذیر برای تمایز سلولهای IPS انسانی به سلولهای شبه کبدی و پانکراس استفاده شد که نتایج نشان داد با استفاده از داربستهای فوق، سلولهای تمایز یافته مارکر های بیوشیمیائی و مولکولی را بهتر از زمانی که داربست استفاده نشده است نشان می دهند.

دکتر مبرا با بیان اینکه سلولهای بنیادین مادر تمام سلولهای بدن هستند و به سلولهای جنینی، بالغین و بند ناف تقسیم بندی می شوند خاطر نشان کرد: برای رسیدن به درمان پایدار در تعداد قابل توجهی از بیماریها ناگزیر به استفاده از سلولهای بنیادی و مهندسی بافت هستیم.

 عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد خاطر نشان کرد: با توجه به بیماران کبدی و پانکراسی و شیوع روز افزون دیابت،  باید سلولی تولید می کردیم که شبیه سلولهای طبیعی بدن باشد اما مورد دیگری این بود که داربستی تولید کنیم که سلولها روی آن سوار شوند و با حداکثر  شباهت به سمت پانکراس و کبد تمایز پیدا کنند .

وی تصریح کرد: سلولهای بنیادی انسان توانایی خود نوزایی دارد که این موضوع مزیت برجسته سلولهای بنیادی بود و مشخصه قابل توجه آن این بود که تبدیل به سلول بالغ می شود .

استادیار دانشگاه علوم پزشکی مشهد با بیان اینکه سلولهای بنیادین در اغلب بافت های بدن وجود دارد، بیان کرد بعنوان مثال وقتی پوست زخم خود به خود ترمیم می شود ، این کار با همکاری و مداخله سلولهای بنیادین است و این پتانسیل خوبی برای درمان است.

وی تصریح کرد: در گذشته سلول مغزی قلبی یا کلیوی اگر دچار مشکل می شد اینطور تصور می شد که این  سلول از بین می رود و دیگر قابل بازیافت  و ترمیم شدن نیست اما پیشرفت علمی نشان داد می توان با استفاده از سلولهای بنیادی بسیاری از بافت ها را تولید و به بدن بیمار پیوند زد.

استادیار گروه بیوشیمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد افزود: باتوجه به اینکه توانسته ایم تاکنون موفقیت هایی در این حوزه به دست آوریم ، حمایت نهادهای علمی و همینطور مسئولان دانشگاه را می طلبد تا بتوانیم با تعریف طرحهای تحقیقاتی در قالب پایان نامه های ارشد و دکتری مطالعات کاربردی را به سمت invivo و بالینی شدن پیش ببریم و این تحقیقات را برروی رده های مختلف حیوانی و در نهایت روی موارد انسانی به اثبات برسانیم.

 در ادامه این گزارش دکتر مبرا در خصوص تاریخچه و اهمیت سلول درمانی مطالبی را ارائه داده است؛

سلول درمانی برای اولین بار در سال 1369 در تهران و توسط دکتر اردشیر قوام زاده در مرکز پیوند بیمارستان شریعتی برروی بیماران خونی انجام شد. تا کنون نزدیک به 500 پیوند در کشور انجام شده است ولی هنوز نیاز به تعداد بیشتری در کشور داریم ؛ تقریبا 18مرکز داریم که 6 مرکز در تهران و 12 مرکز در سطح کشور در این خصوص فعالیت می کنند.

-به نظر شما به عنوان عضو هیات علمی دانشگاه با توجه به ظرفیت دانشگاه علوم پزشکی مشهد آیا این دانشگاه می تواند در این حوزه موفق عمل کند؟

با توجه به ظرفیت دانشگاه علوم پزشکی مشهد می توان این مهم را در دانشگاه راه اندازی نمود. تعداد مراکز پیوند سلولهای بنیادی در کشور اندک است و مشهد این ظرفیت را دارد که بتواند به عنوان قطبی در این حوزه فعالیت کند چراکه بسیاری از همکاران در دانشگاه علوم پزشکی مشهد توانستند در حوزه پوست، غضروف و استخوان موفقیت های خوبی را کسب کنند از همین رو دانشگاه علوم پزشکی مشهد می تواند به عنوان مرکزی در حوزه سلولهای بنیادی و پیوند شناخته شود و با توجه به حضور توریسم سلامت در این شهر می تواند توجه به این رشته علمی توفیقات زیادی را برای دانشگاه، شهر و استان به همراه داشته باشد.

- سلولهای بنیادی در حوزه بالین چه کاربردی دارد؟

در گذشته تصور براین بود که اگر سلولهای بدن از بین روند دیگر نمی توان آنرا با سلولهای سالم جایگزین کرد اما اکنون با پیشرفت علم این تصور دیگر رنگ باخته و اکنون با استفاده از سلولهای بنیادی دانشمندان به درمان دیابت، درمان ضایعات استخوانی و درمان بیماریهای قلبی می پردازند.

از سال 2007 که یاماناکا سلولهای بنیادی IPS  انسانی را تولید کرد تاکنون تحقیقات زیادی صورت پذیرفته است که نشان می دهد استفاده از IPS سریعتر وبهتر به درمان پاسخ می دهد و اینکه IPS را می توان در محیط آزمایشگاه تولید و به بافت آسیب دیده تمایز و سپس پیوند زد .

 - کاربرد مهندسی بافت در درمان بیماریها چیست؟

رشد وتکثیر سلولهای بافت بر روی داربست های سه بعدی شبیه بدن و در محیط آزمایشگاهی مهندسی بافت گفته می شود. بعبارتی تقلیدی از ساختار سه بعدی بدن میباشد. بطوریکه می توان قسمتی از بافت آسیب دیده را در محیط invitro ساخت و سپس پیوند زد. دانشمندان از سالها قبل قادر به تست سلولهای بنیادی در محیط آزمایشگاه بوده اند ولی توسعه و تولید سلول و بافت در شرایط سه بعدی نزدیک به بدن اخیرا بسیار مورد توجه قرار گرفته است و برای ساخت یک بافت به شیوه مهندسی ، نیز به طراحی یک داربست با ساختار فیزیکی مناسب با امکان چسبندگی سلولها به آن، مهاجرت سلولی، تکثیر سلولی و تمایز سلولی و در نهایت رشد و جایگزینی بافت جدید است.

-لطفا نکاتی را در خصوص تاریخچه مهندسی بافت بفرمایید.

اولین بار الکسی کارل در سال 1900 واژه مهندسی بافت را مطرح و به همراه لیندربرگ آزمایشگاهی را برای نگهداری بافتها در شرایط ازمایشگاهی و جایگزینی آن در بدن موجودات زنده راه اندازی کرد و پس از آن تحقیقات زیادی انجام شد تا اینکه سال 1980 پوست مصنوعی ساخته و بر روی یک بیمار آزمایش شد و از آن پس مهندسی بافت به عنوان شاخه جدیدی از علم شروع به گسترش کرد.موش گوژ پشت نماد مهندسی بافت بود.

-آقای دکتر هدف از مهندسی بافت چیست؟

در ایده مهندسی بافت هدف استفاده ار داربستهایی است که خاصیت قرار گیری سلولها و بافتها در بدن را تقلید نمایند و از لحاظ خاصیت دینامیکی با بافت مورد نظر تطبیق داشته باشد. بعنوان مثال داربست  Polyethersulfone (PES) برای بافت های سخت و Polylactic acid or polylactide (PLLA) برای بافت های نرم مورد استفاده قرار می گیرد اما باید توجه داشت که از داربست های زیست سازگار پذیر استفاده شود که پس از مدتی از پیوند در خود بدن جذب وضرر و سمیتی برای بدن نداشته باشد.

-لطفا به مطالعات خود در این زمینه اشاره کنید

در همین راستا 2 مطالعه از داربست های زیست سازگار پذیر برای تمایز سلولهای IPS انسانی به سلولهای شبه کبدی و پانکراس استفاده شد که نتایج نشان داد با استفاده از داربستهای فوق، سلولهای تمایز یافته مارکر های بیوشیمیائی و مولکولی را بهتر از زمانی که داربست استفاده نشده است نشان می دهند.

-آیا چالشی در حوزه مهندسی بافت وجود دارد؟

یکی از چالش های مهم در مهندسی بافت نبود سلول کافی جهت تولید بافت مورد نظر است به عبارت دیگر نیاز به تعداد زیادی از سلولهای بالغ آن بافت است  این در حالی است که اغلب سلولهای بالغ توانایی تکثیر ندارد و با توجه به محدودیت های فوق ، استفاده از سلولهای بنیادی برای غلبه براین محدودیت کاندید خوبی جهت تامین سلول مورد نظر در مهندسی بافت هستند .

در مجله TIME که یکی از مجلات معتبر علمی دنیا می باشد آورده شده بود که در 50سال آینده پیش بینی می شود رشته مهندسی بافت جزء بهترین شغلهای دنیا باشد و در صدر لیست 10 شغل برتر دنیا، مهندسی بافت ذکر شده بود. بنابراین باتوجه به اینکه توانسته ایم تاکنون موفقیت هایی در این حوزه به دست آوریم ، حمایت نهادهای علمی و همینطور مسئولان دانشگاه را می طلبد تا بتوانیم با تعریف طرحهای تحقیقاتی در قالب پایان نامه های ارشد و دکتری مطالعات کاربردی را به سمت invivo و بالینی شدن پیش ببریم و این تحقیقات را برروی رده های مختلف حیوانی و در نهایت روی موارد انسانی به اثبات برسانیم.