در جهان امروز، توسعه زیرساخت های درمانی و تخصصی کردن هر چه بیشتر خدمات مربوط به آن، می تواند یکی از شاخص های مهم توسعه یافتگی در کشورها تلقی شود و ضمن ارتقاء سطح کیفی زندگی افراد، در کاهش آمار مرگ و میر و به عبارتی از دست رفتن سرمایه انسانی نقش بسزایی داشته باشد. در کشور عزیز ما ایران هم، طی چند دهه اخیر اقدامات ارزشمندی در جهت بهبود و رشد سطح سلامت عمومی جامعه و کاستن از آمار مرگ و میر؛ بویژه در بین کودکان انجام شده که یکی از جدیدترین این اقدامات، راه اندازی رشته‌ی نوپای مراقبت‌های ویژه کودکان(PICU ) طی یک دهه اخیر در دانشگاه علوم پزشکی مشهد است؛ رشته ای که به باور بنیانگذار آن ( دکتر غلامرضا خادمی ) می تواند در کاهش مورتالیتی کودکان و حفظ سرمایه انسانی کشور نقش بسزایی داشته باشد. جهت آشنایی بیشتر با این رشته‌ی نوظهور و اهمیت خدمات آن در حوزه بیماری های کودکان، سایت خبری وبدا گفتگویی داشته با استاد دکتر غلامرضا خادمی پایه گذار رشته(PICU ) در دانشگاه علوم پزشکی کشور که شرح این گفتگو را در ادامه می خوانید:
*وبدا : ضمن سپاس از حضور شما در این گفتگو، لطفا خود را برای مخاطبان این گفتگو معرفی بفرمایید؟
من دکتر غلامرضا خادمی هستم، متولد ۱۳۴۳ در شهرستان سوادکوه (مازندران)، دانشیار و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، دوران پزشکی عمومی و تخصص را در دانشگاه مشهد گذراندم و دوره‌های فوق تخصصی مراقبت‌های ویژه کودکان(PICU ) را که در واقع رشته جدیدی در دنیا و کشور ما است، در داخل و خارج از کشور گذراندم و به لطف خداوند پایه‌ریزی این رشته را در دانشگاه علوم پزشکی مشهد آغاز کردیم، پیش از دانشگاه مشهد این رشته در شیراز راه اندازی شده بود و در واقع دانشگاه ما و دانشگاه تهران مراکز بعدی بودند که این رشته را راه اندازی کردند، خوشبختانه در حال حاضر این رشته در کشور گسترش یافته و حداقل دانشگاه‌های تیپ ۱ که دانشگاه مشهد هم در زمره آنهاست از این رشته در حوزه‌های مختلف آموزش، پژوهش و درمان برخوردار هستند.
*وبدا: پیرامون اهمیت، ضرورت و ویژگی های این رشته توضیحاتی را عنوان بفرمایید؟
مراقبت‌های ویژه کودکان در واقع یک رشته میان رشته‌ای است؛ به این معنا که هر جایی یک رشته تخصصی کودکان وجود داشته باشد، ما نیز در آنجا حضور داریم و مسئولیت بخش کودکان بدحال آنها را بر عهده می گیریم. این موضوع برای کشوری که قصد دارد مورتالیتی کودکان زیر 5 سال خود و بطور کلی مورتالیتی کودکان را کاهش دهد اهمیت بسیاری دارد. رشته چند تخصصی یا میان تخصصی مراقبت‌های ویژه کودکان(PICU ) ، رشته نوظهوری است که عمر آن به چند دهه گذشته در دنیا برمی‌گردد و در کشور ما هم تقریباً یک دهه است که این رشته را پایه‌ریزی کرده ایم؛ یعنی از سال 1391 . در آن زمان من چندین برنامه سفر به خارج از کشور؛ از جمله به انگلستان و امریکا و همینطور دانشگاه هایی در داخل کشور داشتم و دوره‌های مختلف بیهوشی، مراقبت‌های ویژه قلب، دوره‌های جراحی مراقبت‌های ویژه بزرگسالان و... را طی کردم تا آماده کار در مشهد شویم. پس از آن به دانشگاه اعلام کردیم که قصد داریم این رشته را در دانشگاه مشهد پایه گذاری کنیم و با توجه به اینکه هیچ درکی از رشته مراقبت‌هایکودکان وجود نداشت و عمدتا ذهن ها متوجه مراقبت های ویژه نوزادان بود و تصور می شد که این رشته، همان رشته نوزادان است، مخالفت های زیادی پیش روی ما قرار گرفت و حتی برای تصویب این رشته در وزارتخانه هم همکاران ما با مشکل مواجه بودند تا اینکه مستندات و دلایل محکمی ارائه شد و بالاخره توانستیم اقناسازی کنیم که این رشته برای مرگ و میر کودکان حیاتی است و هر چند با سختی اما مجوز راه اندازی آن از سوی وزارتخانه داده شد.
دکتر خادمی که پیش از راه اندازی رشته مراقبت های ویژه کودکان (PICU )، سالها در سایر مراکز درمانی دانشگاه مشهد، مشغول خدمت در بخش های ویژه مراقبت از کودکان بوده، با مقایسه وضعیت آن سالها و شرایط فعلی می گوید: " تا پیش از سالهای 89 و 90 ما تنها دو تخت iCu در بیمارستان امام رضا(ع) و یک تخت هم در بخش iCu داخلی داشتیم، زمانیکه شرکت نفت یک بخش جدید را در بیمارستان دکتر شیخ افتتاح کرد به ما پیشنهاد شد که در آنجا رشته مراقبت های ویژه کودکان (PICU ) را پایه گذاری کنیم و ما پذیرفتیم و کار را با روتیشن دستیاران آغاز کردیم. سالهای ۹۱ و ۹۲ جذب فلوشیپ را شروع کردیم و خوشبختانه تاکنون تقریبا ۱۵ فلوی فوق تخصصی را در کشور تربیت کرده‌ایم که در گوشه و کنار این شهر و کشور مشغول به خدمت هستد.
*وبدا: به عنوان استاد و پایه گذار رشته مراقبت های ویژه کودکان (PICU ) در دانشگاه مشهد، پیرامون حساسیت ها و دشواری های کار در این رشته توضیحاتی بفرمایید؟
مراقبت‌های ویژه کودکان رشته سخت، فرسایشی و پر دردسراست، چون دائماً شما با بیماران بدحال سر و کار دارید و فرایندهای تهاجمی هم در آن زیاد است بنابراین فرد باید عاشق کار خود باشد تا در این رشته دوام بیاورد. ضمن اینکه باید از تمام رشته‌های تخصصی مثل رشته غدد، عفونی، روماتولوژی، قلب، ریه و ....و حتی جراحی اطلاعاتی داشته باشید؛ به ویژه از آن بخش بد حال بیماران! بنابراین رشته مراقبت‌های ویژه رشته‌ای است که علاقه و عشق میطلبد و باید فرد شور و شوقی داشته باشد برای انجام کارهای پرهیجان و کل رشته کودکان را هم دنبال کند، در واقع کسی که علاقمند به کل رشته کودکان است به این رشته می‌آید نه اینکه صرفاً یک نگاه باریک به علم پزشکی کودکان داشته باشد. ما در این رشته باید به همه رشته‌ها اشرافیت کلی و به خصوص در بخش بیماران بدحال داشته باشیم.
در حال حاضر حدود ۱۲۰ رشته فوق تخصصی کودکان در دنیا وجود دارد؛ به ویژه در رشته‌های جراحی که سبب شده همکاران جراح ما هم راغب شوند و با ما همکاری کنند. ما اکنون در رشته جراحی کودکان در بیمارستان اکبر جراحی عمومی کودکان را داریم، همینطور جراحی اورولوژی، جراحی ارتوپدی و جراحی مغز و اعصاب را داریم.
*وبدا: در خصوص روش کار در رشته مراقبت های ویژه کودکان (PICU ) و اینکه بیشتر چه کسانی خدمت گیرنده در این بخش هستند هم اطلاعاتی به مخاطبان ما ارائه بفرمایید؟
روش کار ما در بستری کودکان بدحال در بخش مراقبت های ویژه، بدینگونه است که مثلاً استادی در یک رشته تخصصی بیمار بد حال دارد و این موضوع را به ما اعلام میکند و در صورتی که بخش مراقبت‌های ویژه کودکان فضا داشته باشد، بیمار به این بخش ارجاع داده میشود. این موضوع در هر ساعتی از شبانه روز که اتفاق بیفتد، ما بلافاصله بالای سر مریض حاضر می‌شویم و و حتی در طول مسیر اعزام بیمار هم به نوعی او را حمایت می‌کنیم که اگر نیازی وجود داشت، مرتفع شود. در حال حاضر تقریبا حوزه‌ی شرق کشور با ما است و حتی بخشی از استان های سمنان تا گرگان و شرق مازندران و بعضاً مهمانانی از کشورهای عربی، افغانستان، تاجیکستان و ترکمنستان هم در اینجا حضور پیدا می‌کنند و ما بیماران آنها را پذیرش می‌کنیم؛ درعین حال تا خراسان شمالی، رضوی، جنوبی، زاهدان و بندرعباس را هم پوشش می‌دهیم .
دکتر خادمی از اشتیاق خود برای تربیت نیروهای متخصص در این رشته می گوید و معتقد است که با اعزام این نیروها به اقصا نقاط شهرهای ایران می توان فرایند دسترسی بیماران به خدمات درمانی را سرعت بخشید و از تردد غیرضرور آنها که میتواند با سختی ها و هزینه های زیادی همراه باشد جلوگیری کرد: " ما خیلی تمایل داریم که این رشته را در بین دانشگاه‌های مختلف گسترش دهیم تا بیماران ما در محل سکونت به خدمات درمانی پیشرفته دسترسی داشته باشند و ناگزیر به جابجایی در شهرها نباشند. به همین منظورمثلا الان یک فلوشیب را در حال آموزش داریم که قرار است به بیرجند اعزام شوند و در آنجا خدمت رسانی کنند.
*وبدا: در خصوص نحوه تامین هزینه های بخش مراقبت های ویژه کودکان (PICU ) و حامیان مالی آن هم توضیحاتی را بفرمایید؟
با توجه به هزینه بر بودن خدمات بخش مراقبت های ویژه کودکان (PICU ) که شامل هزینه های مصرفی و تجهیزات پیشرفته و همچنین آموزش تکنولوژی این دستگاه‌ها و تجهیزات به دستیاران و پرستاران است، خوشبختانه مجموعه مدیریتی دانشگاه و خیرین بزرگوار مساعدت بسیار خوبی داشته اند و ما با کمک این عزیزان توانستیم در این شرایطی که مسائل مالی بسیار مهم است به موفقیت‌های خوبی دست پیدا کنیم.
استاد دانشگاه علوم پزشکی مشهد در خصوص تامین نیروی انسانی متخصص در بخش مراقبت های ویژه کودکان (PICU ) هم اظهار می کند: " همانطور که نام این بخش مراقبت های ویژه کودکان است، کار ویژه نیز نیاز دارد؛ هم از لحاظ مدیریتی، هم از نظر تکنولوژی، هم از لحاظ اطلاعات و دانش و هم تربیت نیروی انسانی! یکی از فعالیت‌های ما شامل این نوع اقدامات است، همچنین روزانه باید بیماران بدحال را در دو نوبت صبح و عصر و حتی جمعه‌ها ویزیت کنیم. در واقع هیچ روز تعطیلی در این بخش وجود ندارد. اما در کنار همه این مشغله ها بسیار خرسندیم که مورد حمایت دانشگاه و وزارتخانه هستیم و همین طور خیرین عزیز که در تهیه عمده تجهیزات و امکاناتمان لطف زیادی به این بخش دارند و تاکنون میلیاردها تومان کمک کرده‌اند و ما مجدداً از آنها درخواست داریم که بخش مراقبت‌های ویژه کودکان را مورد تفقد و عنایت قرار دهند و بدانند هر کمکی داشته باشند در حقیقت به یک کودک بدحال کرده‌اند، چون رقت انگیزترین انسان‌ها معمولا بیماران هستند و از بین این بیماران رقت انگیزترین آنها کودک بیمار است و از آن رقت انگیزتر کودک بیمار بدحال است که خانواده بسیار مضطربی دارد و ما اگر بتوانیم امکانات و تجهیزات مدرن‌تری داشته باشیم خدمات بهتری را به این بیماران و خانواده های نگران شان خواهیم داد. خوشبختانه بخش قابل توجهی از تجهیزات مورد نیاز ما در بخش مراقبت‌های ویژه کودکان(PICU ) در داخل تولید میشود و اگر از نظر نقدینگی مشکل نداشته باشیم و هیئت امنای ارزی هم کمک بیشتری به ما داشته باشند می‌توانیم این تجهیزات را تهیه کنیم. من در حال حاضر عضو هیئت مدیره شورای مشارکت‌های مردمی بیمارستان اکبر هم هستم و در واقع ما یک چنین تشکیلاتی را راه اندازی کرده‌ایم تا با کمک خیرین امور را پیش ببر‌یم. به یاری خدا تا حدود زیادی هم موفق بودیم اما دوست داریم عزیزانی که صدای ما را در داخل یا خارج کشور می‌شنوند پیش از پیش به کمک ما بیایند تا بتوانیم امکانات بیشتری را برای بخش مراقبت‌های ویژه فراهم کنیم. خوشبختانه از سالهای 89 و 90 که ما دو تخت در بخش کودکان بیمارستان امام رضا(ع) داشتیم، تاکنون توانسته ایم این تعداد را به ۷۰ تخته مراقبت‌های ویژه کودکان در دانشگاه علوم پزشکی مشهد برسانیم که فقط 30 تخت آن در بیمارستان کودکان اکبر فعال است.
*وبدا: فلوشیپ های تربیت شده در دانشگاه مشهد که به سایر شهرستان‌ها اعزام می‌شوند آیا قادرند با امکانات موجود در آن مراکز فعالیت کنند؟
در رابطه با این موضوع باید گفت، شخصیت متخصصی که اعزام میشود بسیار مهم است. زمانی که ما هم، در این مرکز کار را آغاز کردیم درکی از مراقبت‌های ویژه کودکان وجود نداشت، ولی ما شروع کردیم به توجیه افراد و نیازها را عنوان کردیم، این سبب شد که جذب سرمایه و فضاسازی انجام شود و خوشبختانه موجب شد تا به این مراحل خوب برسد. لذا یک فرد و یک متخصص که آموزش می‌بیند و وارد مجموعه‌ای آموزشی و درمانی میشود خود به خود، جا برای خودش باز میکند و مدیران را توجیه میکند و مجموعه کم کم احساس میکند که به او نیاز دارند. مثلاً اگر یک متخصص ویژه مراقبت‌های کودکان به بیرجند می‌رود طبیعتاً جراحی که می‌بیند او متخصص مراقبت‌های ویژه کودکان است، به آنجا می‌رود و جراحی‌های کودکان را در آنجا انجام می‌دهد و کودکان خود را به مشهد یا تهران اعزام نمی‌کند. بنابراین خود به خود، جراحان ما کنار آن متخصص جذب می‌شوند و رشد می‌کنند و همینطور رشته های دیگر! بنابراین ما مطمئنیم که اگر متخصصی را برای شهرهای مختلف تربیت کنیم او میتواند به مرور سایر نیروهای متخصص و امکانات و تجهیزات را جذب و راه اندازی کند.
در حال حاضر دانشگاه‌های تیپ ۲ کشور ( حداقل از نظر آموزشی) پزشک متخصص مراقبت‌های ویژه کودکان ندارند و اگر ما بتوانیم نیروهایی را تربیت و در آنجا بگذاریم، حضور این متخصص سبب جذب متخصص هم میشود؛ هرچند که ما نمی‌خواهیم بگوییم همه علت این است، اما خود او هم به پشتوانه این مسئله میتواند امکانات جذب کند، تخت بیاورد و فضا را توسعه دهد تا افراد مجبور نباشند کیلومترها را طی کنند تا به مرکز اعزام شود و اساساً یکی از فاکتورهای توسعه یک شهرستان میتواند همین عامل باشد.
*وبدا: سایر فعالیتهایی که در بخش مراقبت های ویژه کودکان (PICU ) انجام میشود شامل چه مواردی است؟
فعالیت‌های دیگری که همکاران ما در این بخش دارند ( غیر از فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی که ما در بخش گزارشات صبحگاهی و بخش گراند رانت و مقالات پژوهشی داریم ) اولاً برگزاری کمیته مرگ و میر کودکان است و پیگیری مرگ‌ها در کودکان به عهده تیم مراقبت‌های ویژه کودکان این بیمارستان است و به نظر من یکی از بهترین کمیته‌های مرگ و میر دانشگاه علوم پزشکی مشهد است چون بسیار منظم پیگیری ها انجام میشود و فاکتورهایی که در کاهش مرگ و میر کودکان موثر است را لحاظ می‌کنند و تعامل می‌کنند که بسیار ارزشمند است . یکی دیگر از اقدامات ما، برگزاری کارگاه‌های احیای کودکان است به شکل پایه و پیشرفته که تقریباً آموزش آن در دانشگاه در دست تیم مراقبت‌های ویژه کودکان است، کار دیگر ما ( علاوه بر خود دانشگاه ) این است که کمیته کشوری احیای کودکان را در وزارتخانه پایه ریزی کردیم و عضو آنجا هستم و سال‌هاست که برنامه‌ها، نشست‌ها و تصمیمات کشوری داریم و از این رشته حمایت می‌کنیم، کتاب چاپ می‌کنیم و کارهایی از این قبیل!
یکی از کارهای جالب و جدیدی که اختصاصاً توسط گروه ما در دانشگاه علوم پزشکی مشهد انجام میشود این است که از دانشگاه‌های تیپ ۲ کشور حمایت می‌کنیم؛ یعنی برنامه‌های احیای کودکان را به شکل یک مجموعه کامل و به صورت تئوری و عملی با کمک شرکت‌های حامی در این دانشگاه‌ها برگزار می‌کنیم و تاکنون در دانشگاه‌های بیرجند، سبزوار، بجنورد، زاهدان، بندرعباس برگزار کرده ایم و طرح بعدی ما برای دانشگاه رشت است که این برنامه‌ها را داشته باشیم. البته این کار مورد تشویق وزارتخانه هم قرار گرفت.
کار دیگر در این بخش ، آموزش دوستان ما در سایر رشته‌ها است که در واقع بخش‌های جانبی رشته خود را در بخش ما می‌گذرانند مثلاً همکار رشته مراقبت‌های ویژه بزرگسالان باید طول یک ماه را در بخش مراقبت های ویژه کودکان کار کند و البته این از طرف ما هم انجام میشود. همچنین دستیاران طب اورژانس یا دستیاران رشته‌های تغذیه و یا پرستارانی که دوره تخصصی خود را در اینجا می‌گذرانند و بعضاً حتی آموزش دوران مراقبت ویژه کودکان در پرستاری را می‌آموزند، امیدواریم که در کنار این رشته بتوانیم رشته مراقبت‌های ویژه پرستاری کودکان را هم در کشور راه اندازی کنیم چون نیاز آن احساس میشود.
*چه توصیه ای به دانشجویان علاقمند به کار در حوزه کودکان و از جمله بخش مراقبت های ویژه کودکان (PICU ) دارید؟
رشته مراقبت‌های ویژه کودکان یک رشته عاشقانه است و هر کسی عشق به بهبود و احیای کودکان و روحیه این کار را دارد، ما از حضور آنها در این بخش استقبال می‌کنیم. چون این رشته انرژی بدنی بالایی میطلبد و یک آمادگی ذهنی و روحی بالاتررا می طلبد لذا دوستانی که دنبال عاشقی هستند و و دوست دارند کار موثری انجام دهند،مطمئناً این کار برای آنها لذت بخش خواهد بود، چون بچه بدحالی که قرار بود بمیرد یا دچار عارضه شدیدی بشود را شما می‌توانید احیا کنید و تحویل خانواده بدهید این کار بسیار ارزشمند است. حتی دوستانی که احساس می‌کنند این توانایی را دارند می‌توانند در این بخش حضور پیدا کنند و این کار را تست کنند و کمک کنند که کشور ما از این جهت اشباع شود و ما در هر شهرستانی یک بخش از مراقبت‌های ویژه کودکان بدحال را داشته باشیم".
