روش های درمانی نوینی که در بستر اقدامات مبتنی بر سلول درمانی و پزشکی بازساختی محقق خواهد شد
مراکز جامع سلول‌های بنیادی و پزشکی بازساختی، فضاهایی هستند که در راستای توسعه فناوری‌های نوین و با تمرکز بر آموزش و توسعه منابع انسانی، توسعه فناوری و تجاری‌سازی و همچنین توسعه خدمات بالینی سلولی فعالیت می کنند. مراکز فوق که با حمایت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری طراحی و راه‌اندازی شده‌اند، به عنوان یکی از زیرساخت‌های دانشگاه‌های نسل سوم، با راهبری ظرفیت‌های علمی، منابع انسانی، تجهیزات فنی و آزمایشگاهی، مراکز درمانی و صاحبان صنایع و سرمایه، نقش بسزایی در هدایت و تربیت دانش پژوهان و کارآفرینان دارند.
بخش سلول درمانی ( سل تراپی) بیمارستان امام رضا (ع)، که به تازگی و در نتیجه‌ی تلاش و پیگیری های چندین ساله‌ی جمع زیادی از مسئولان دانشگاه علوم پزشکی مشهد در سطوح و حوزه های مختلف آموزشی، پژوهشی و درمانی راه اندازی شده، نمونه ای از همین فضاهای فعال در زمینه‌ی سلول های بنیادی و پزشکی بازساختی است که با حضور نیروهای انسانی توانمند و متخصص و فضایی برخوردار از تجهیزات پیشرفته و به روز، می تواند نویدبخش ظهور شیوه های نوین در درمان بسیاری از بیماری های لاعلاج یا صعب الاعلاج همچون انواع سرطان‌ها، پارکینسون، فلج مغزی، آسیب‌های نخاعی، دیابت، اوتیسم،ALS و بسیاری از انواع بیماری‌های سخت درمان در آینده ای نه چندان دور باشد. پایگاه خبری وبدا، در راستای آشنایی هر چه بیشتر با فعالیت های مرکز سلول درمانی (سل تراپی) بیمارستان امام رضا (ع)، گفتگویی با دوتن از اساتید و بنیانگذاران این مرکز داشته که شرح آن را در ادامه می خوانید:
وب دا: ضمن سپاس از حضور اساتید محترم در این جلسه گفتگو، در ابتدا از آقای دکتر محمد حسین ابراهیم زاده مدیرگروه پزشکی باز ساختی و سلول درمانی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، درخواست دارم که توضیحاتی را در خصوص مقدمات و ضرورت راه‌اندازی بخش سلول درمانی در بیمارستان امام رضا(ع) ارائه بفرمایید؟
دکتر محمد حسین ابراهیم‌زاده: پزشکی بازساختی شاخه جدیدی از علوم پزشکی در حیطه‌های بالینی و پایه است که پیشینه‌ی آن به حدود دو دهه قبل باز می گردد و پیش بینی می‌شود که بخشی از درمان‌های آینده مبتنی بر پزشکی بازساختی باشد؛ به ویژه در بیماری‌هایی که پزشکی رایج، پاسخ اثربخشی برای آن ندارد.
در واقع با پزشکی بازساختی، ارگان یا اعضایی از بدن که دچار آسیب شده، از دست رفته و یا عملکرد آن مختل شده، توسط پزشکی بازساختی و با تکنولوژی‌های سلولی، مولکولی، ژنتیک و متریال بازسازی می‌شود و این پروسه در علوم پایه پزشکی قدمت زیادی دارد. در طی دو دهه اخیر تحقیقات زیادی به صورت کلینیکال و آزمایشگاهی در خصوص این امر انجام شده و مقالاتی نیز نوشته شده است، همچنین در طی ۱۰ سال گذشته اقداماتی به صورت کارآزمایی های بالینی و کهورت‌ها در حال پیگیری است و کارهای کلینیکی زیادی در رشته‌های مختلف بالینی در منابع پزشکی منتشر شده که توجه همکاران را به این حیطه بیش از پیش جلب نموده است.
وب دا: استاد توکل افشاری، لطفا در ارتباط با حوزه پزشکی بازساختی و ایمونولوژی و برنامه‌های اجرایی مرتبط با آن توضیحاتی بفرمایید؟
امروزه در حیطه درمان‌های نوین، دو حوزه بسیار مهم و مورد توجه است؛ نخست دانش ژن تراپی یا استفاده از دستکاری‌های ژنتیکی که به طور ویژه به آن در دانش روز نگریسته می‌شود و دوم سلول درمانی یا سل تراپی که بخشی از پزشکی بازساختی می‌باشد، دانشگاه علوم پزشکی مشهد خوشبختانه از سال‌های نخست دهه 80 در این زمینه فعال بوده و در زمینه مهندسی بافت و سل تراپی و به طور کلی در زمینه پزشکی بازساختی فعالیت هایی دارد، این روند اگر چه نسبتا کُند، اما مستمر و موفق بوده و اکنون ما مجوز فعالیت اولین بخش سلول درمانی یا سل تراپی در بیمارستان امام رضا(ع) را، به همت همه همکاران عزیز و به ویژه دکتر ابراهیم‌زاده؛ به عنوان مدیر محترم گروه آموزش پزشکی بازساختی از سوی معاونت درمان وزارتخانه دریافت کردیم و ان شاالله دانشگاه با حضور اساتید توانمند در این زمینه بتواند منشاء خدمات مناسب برای بیماران نیازمند باشد.
وب دا: دکتر ابراهیم‌زاده درخصوص فرایند تاسیس مرکز و تشکیل شورایی که با همکاری تمام رشته‌ها و تخصص‌های گروه‌های پایه و بالین شکل گرفته توضیحاتی بفرمایید؟
در اولین گامِ کار ما، فراهم سازی زیرساخت تاسیس بخش سل تراپی دنبال شد که خوشبختانه در طی دهه اخیر این زیرساخت مهیا و با اخذ مجوز از معاونت درمان وزارتخانه، اعتبار بخشی برای آن صورت گرفت و به عنوان اولین بخش سل تراپی دانشگاه و در زمره‌ی نخستین بخش‌های سلول درمانی دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور فعالیت خود را آغاز کرد.
قاعدتاً این بخش، تشکیل شده از یک گروه چند بخشی است که مشتمل بر متخصصین و دانشمندان سطوح مختلف علوم پایه پزشکی و علوم بالینی پزشکی است و به همت حوزه معاونت آموزشی دانشگاه و دانشکده پزشکی؛ گروه آموزشی پزشکی بازساختی ( متشکل از همکاران مختلفی که علاقمند هستند و سوابق آموزشی و پژوهشی در پزشکی باز ساختی دارند ) در علوم پایه و بالین تشکیل شد، در ادامه مصوبه شورای دانشگاه را اخذ نمود و به صورت یک گروه آموزشی رسمی در دانشگاه آغاز به کار کرد.
این یک کار جدید، با گروهی جدید و ماموریت‌ها و چشم اندازهای متفاوت بود و تفاوت آن با سایر گروه‌های آموزشی این است که یک گروه بین بخشی و چند وجهی است؛ در علوم پایه، رشته های مهندسی بافت، علوم تشریح و بیولوژی، ژنتیک، ژنتیک پزشکی، فیزیولوژی، نوروساینس، نورولوژی و بیوشیمی و در علوم بالینی همه رشته‌هایی که به نوعی در آینده و هم اکنون ایده‌های پزشکی بازساختی برای درمانشان مطرح است؛ همچون استخوان مفصل در ارتوپدی، بیماری‌های روماتیسمی، بیماری‌های شنوایی و گفتاری، بیماری‌های زنان، اورولوژی مشکلات زخم و دیابت، بیماری‌های اتوایمیون و برخی از سرطان‌ها و اختلالات خونی. یک حوزه وسیعی از بحث های کلینیکی هم در پزشکی بازساختی قابلیت کار آموزش، پژوهش و درمان دارد. لذا این گروه آموزشی متشکل از بخش قابل توجهی از متخصصین و دانشمندان علوم پایه و علوم بالین دانشگاه می‌باشد.
در عین حال، ما کار را با اولویت رسیدگی به دو بیماری اوتیسم و فلج مغزی آغاز کردیم و با توجه به اینکه زیرساخت‌ها در حال توسعه است و به ویژه بحث نیروی انسانی پزشکی در قسمت های پرستاری، اتاق عمل بیهوشی در حال تکمیل شدن است فعلاً در زمینه بیماری فلج مغزی و بیماری اوتیسم که امروزه جزو مشکلات شایع و بغرنج در نورولوژی اطفال و روانپزشکی اطفال و نوجوانان است کار می کنیم. امیدواریم با توسعه امکانات و نیروی انسانی و زیرساخت‌ها بتوانیم سایر بیماری ها را نیز پوشش دهیم. بنده فکر می‌کنم با همتی که مسئولین دانشگاه و همکاران ما در بخش علمی دارند، ان شالله به زودی این ظرفیت‌ها قابل توسعه خواهد بود.
وب دا: آقای دکتر توکل افشاری با توجه به حوزه وسیع طب بازساختی آیا زمینه برای کارهای تحقیقاتی در این حیطه فراهم است؟
پخش سلول درمانی بیمارستان امام رضا(ع)، هم در حیطه آموزش و هم پژوهش و هم در زمینه ارائه خدمات فعال خواهد بود و با توجه به اینکه این علم در حال پیشرفت می باشد، لازم است که پیش نیازهای پژوهش را توسط اساتید محترم انجام دهیم و به امید خدا در فازهای بعدی که وارد فاز کلینیکال ترایال می‌شویم، منجر به یک نتیجه درمانی شود. بخش از زیرساخت‌ها برای سلول درمانی آماده سازی شده و جهت آماده سازی سلول‌ها در پژوهشکده بوعلی بحث کلین روم‌ها را داریم و در حال طی کردن مراحل نهایی برای اخذ مجوز از سازمان غذا و دارو هستیم تا بتوانیم سلول‌ها را در اختیار پزشکان محترم برای درمان بیماران قرار دهیم. هم اکنون صحبت‌هایی با معاونت غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی مشهد انجام شده تا آنها کمک کنند در شروع کار سلول‌ها و از مراکز معتبر و دارای مجوز را تهیه کنیم تا در ادامه مسیر بتوانیم نیاز پزشکانمان را در همین مجموعه برآورده کنیم.
وب دا: دکتر ابراهیم زاده فعالیت سایر مراکز تحقیقاتی کشوردر حوزه سلول درمانی چطور است و دانشگاه ما در چه جایگاهی است؟
در تحقیقات پایه تقریباً همه دانشگاه‌های بزرگ کشور در زمینه‌های مهندسی بافت و بیوتکنولوژی کار می‌کنند، اما در قسمت بالین قاعدتاً کار باید با احتیاط و با زیرساخت‌های بیشتر پیش برود. هم اکنون چند موسسه در کشور وجود دارد که به انجام کلینیکال ترایال ها اقدام کردند اما تعدادشان بسیار محدود است و البته بخش‌های دیگری هم هستند که سعی می‌کنند این شرایط را احراز کنند. ما در دانشگاه علوم پزشکی مشهد به عنوان یک رسالت علمی و تحقیقاتی دیدگاه مان این است که این کار مهم و حساس را با رعایت نظامات علمی آغاز کنیم و صرف نظر از مسائل تبلیغاتی و اجتماعی که این موضوع به دنبال دارد، نگاه همکاران این است که رویه‌ها دقیقاً علمی و با رعایت استانداردها و با رعایت موضوعات اخلاق پزشکی و احتیاط‌های لازم برای بیماران باشد.
لذا ما هم در دیدگاه و هم در عمل روشی کاملاً علمی و بر پایه مقررات را پیش گرفته‌ایم و هم به لحاظ پژوهشی و درمانی این قضیه باید رعایت شود. قاعدتاً این موضوع در اقتصاد درمان هم تاثیرگذار است و در آینده می‌تواند منبع اثربخشی باشد. ما باید به سمتی برویم که بیمه‌ها بخشی از هزینه بیماران را تقبل کنند و خود وزارتخانه هم که شناسه خدمت برای برخی از بیماری ها تعیین کرده است، بیمه‌ها هم بر اساس دستورالعمل‌های وزارت بهداشت باید تقبل کنند، در عین حال ما باید شرایط را به گونه‌ای فراهم کنیم که هم بیمار بتواند از عهده هزینه‌ها بر بیاید و هم برای ارائه دهندگان خدمت برگشت سرمایه را داشته باشد.
وب دا: دکتر توکل افشار در خصوص رسالت رسانه‌ها هم توضیحاتی بفرمایید؟
با توجه به اینکه راجع به علوم جدید تبلیغات سوءی انجام می‌شود و سوء استفاده‌های علمی و غیرعلمی در آن زیاد است لازم است که با احتیاط در اطلاع رسانی و تبلیغات وارد شویم و مسلماً دانشگاه به عنوان یک مرکزی که جامعه نسبت به آن اعتماد دارد، باید این احتیاط را داشته باشد امروز در کشور از طب بازساختی سوء استفاده‌های خطرناکی می شود و یک سری افراد که نه از جهت صلاحیت علمی و نه زیرساخت‌ها شایستگی ندارند، در حال تبلیغات وسیعی به شکل‌های مختلف هستند که در نهایت می‌تواند از مردم سلب اعتماد شود، بنابراین باید با احتیاط زیاد وارد این قضیه شویم و تلاش کنیم که ارتباط با گروه‌های آموزشی باشد و نگاهمان به عنوان یک حرکت کاملاً دانشگاهی و علمی و آموزشی مبتنی بر پژوهش و دستاوردهای پژوهشی باشد.
وب دا: دکتر ابراهیم‌زاده، تاسیس و توسعه بخش پزشکی بازساختی چه ظرفیت‌هایی را به دانشگاه اضافه کرده؛ هم به لحاظ آموزشی و هم درمانی و به خصوص به جهت پژوهشی؟
ما در یک بررسی اولیه متوجه شدیم که چیزی حدود ۷۰ نفر از اعضای هیئت علمی گروه علوم پایه و بالینی دانشگاه هم علاقمندی به این حوزه دارند و هم صاحب پژوهش‌های قابل توجه و سبک و سیاق‌های علمی هستند، این ظرفیتی است که تاکنون همگرایی در آن اتفاق نیفتاده و با همگرایی که در حوزه‌های آموزش، پژوهش و درمان اتفاق افتاد، می‌تواند در برخی رشته‌ها مثل آموزش‌های فلوشیپ، آموزش‌های مداوم و بازآموزی و دوره‌های دکترای phd و پست داک به ظرفیت‌های دانشگاه اضافه کند و دانشگاه علوم پزشکی مشهد به عنوان یک مرکز رهبری پزشکی بازساختی در کشور جایگاه خود را ایجاد و ارتقا دهد و به نوعی در این قضیه رهبریت داشته باشد. از طرفی در بحث اشتغال هم با سرمایه‌گذاری در این حیطه، می توانیم زمینه اشتغال را برای متخصصین و گروه‌های دیگری که در این زمینه همکاری دارند را فراهم کنیم.
همچنین شرکت‌های دانش بنیان و پارک علم و فناوری سلامت می تواند به همین مناسبت توسعه یابد. با سرمایه‌گذاری که دانشگاه و معاونت علمی ریاست جمهوری داشته اند کلین روم تخصصی و بزرگی که قابل توسعه نیز می باشد، در پارک علمی فناوری دانشگاه ایجاد شده و می‌تواند یکی از ظرفیت‌های مهم برای حوزه دانش، درمان و همینطور اشتغال باشد.
در همین فرصت لازم می دانم که از معاونین پژوهشی دانشگاه که از حدود ۱۴ سال قبل مسئولیت داشتند و بخشی از وقت و منابع خود را به توسعه زیرساخت‌های پژوهشی پزشکی بازساختی و مهندسی بافت اختصاص دادند تشکر کنم، از آقایان دکتر توکل افشاری، دکتر تفقدی و دکتر غیور و روسای دانشگاه استاد دکتر شبستری و دکتر کیانی قدردانی می‌کنم و همچنین از معاونین دانشگاه آقایان دکتر علمداران، دکتر دهقانی و رئیس محترم دانشکده پزشکی سرکار خانم محری که با جدیت این موضوع را دنبال کردند.
وب دا: دکتر توکل افشاری سخن آخر شما با مسئولان دانشگاه؟
از مسئولین دانشگاه تقاضا داریم همچنان که تاکنون و با جدیت در این اقدام مناسب پشتیبانی کرده‌اند، در ادامه نیز این حمایت‌ها را بیش از پیش داشته باشند تا ما بتوانیم این کار را به سرانجام برسانیم و امیدواریم با همکاری مستمر معاونت‌ها بتوانیم با یک خدمات علمی مطلوب به بیماران نیازمند کمک کنیم.
