استادیار گروه اپیدمیولوژی دانشکده بهداشت، با اشاره به یکی از تحقیقات علمی خود پیرامون بیماری لیشمانیوز یا زخم سالک گفت: پشه خاکی ماده که عامل انتقال دهنده این بیماری است، معمولا در فضای نخاله های ساختمانی و خاک های مرطوب با دمای 17 تا 27 امکان زیادی برای رشد و تکثیر دارد.

دکتر احسان موسی فرخانی، در گفتگو با وبدا، با بیان اینکه عنوان تحقیق انجام شده " بررسی خصوصیات اپیدمیولوژیکی لیشمانیوز جلدی و شناسایی فاکتورهای اجتماعی، اقتصادی و اقلیمی مرتبط با الگوهای مکانی و زمانی مربوط به این بیماری در جمعیت تحت پوشش دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد در یک بازه زمانی ۵ ساله ( از سال 95 تا 1400 )" می باشد، افزود: لیشمانیوز در واقع یک بیماری انگلی است که انواع و دسته های مختلفی دارد و میزان پراکندگی آن در مناطق مختلف دنیا متفاوت است.

وی افزود: دسته اول این بیماری لیشمانیوز احشایی است که تحت عنوان " کلا آزار " شناخته می‌شود. بیماری لیشمانیوز احشایی در حال حاضر در کشورهای مختلف وجود داشته و از جمله در هندوستان و برزیل بیشترین فراوانی را دارد، همچنین در مناطق مشکین شهر و اردبیل ایران نیز، بیماری شناخته شده ای است. دسته دوم لیشمانیوز جلدی است که منطقه خراسان رضوی و  بویژه مشهد یکی از کانون‌های دائمی این بیماری است و ما در این پژوهش در این منطقه فعالیت تحقیقاتی داشته ایم.

استاد و محقق دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد ادامه داد: بیماری لیشمانیوز از طریق پشه خاکی جنس ماده که تحت عنوان " فلبوتوموس" شناخته می‌شود، می تواند با گزش انسانی که آلوده است از طریق غدد بزاقی پشه و نیش زدن فرد سالم، سبب انتقال بیماری بشود و این چرخه به طور مستمر ادامه یابد.

وی در خصوص چالش ها و اثرات این بیماری هم گفت: یکی از چالش‌های مرتبط با این بیماری، مسئله زیباشناختی و اِسکار هایی است که بر روی پوست فرد باقی می ماند و زیبایی او را تحت تاثیر قرار می دهد. عارضه خاص دیگری در مورد لیشمانیوز جلدی که شایع‌ترین نوع آن در خراسان رضوی است گزارش نشده؛ به جز همین مسئله زیبایی شناختی که البته با توجه به گروه سنی درگیر با این بیماری ( که عموما سنین 10سال تا 19 سال هستند) اسکارهای ایجاد شده بر پوست که ناشی از نیش پشه خاکی ماده و زخم سالک است می تواند، تا حد زیادی آزار دهنده باشد.

دکتر فرخانی در خصوص فضا و شرایط جوی مستعد کننده این بیماری نیز گفت: منطقه مدیترانه شرقی در اطراف خلیج فارس و دریای مدیترانه منطقه ای شایع به لحاظ وجود این بیماری است و ایران هم که در این منطقه واقع شده از قدیم الایام محل زاد و ولد این نوع پشه و بیماری‌های مرتبط با آن بوده است.

وی در رابطه با بسترهای مستعد کننده بیماری لیشمانیوز یا زخم سالک نیز گفت: اصلی‌ترین ریسک فاکتورها یا عوامل خطر که سبب بروز این بیماری می‌شوند، مسائل مالی و اجتماعی است و در واقع می توان گفت که این بیماری، بیماری فقر است و جابجایی جمعیت، مهاجرت و حاشیه نشینی می تواند به آن دامن بزند. به دیگر معنا، عواملی که سبب این بیماری می‌شود، جابجایی جمعیت و رخداد حضور جمعیت‌های حاشیه نشین در اطراف شهرها است.

دکتر فرخانی در خصوص تاثیر مستقیم تغییرات اقلیمی در ایجاد و گسترش این بیماری هم گفت: اصلی‌ترین مسئله‌ای که سبب شد ما این تحقیق را انجام دهیم، تاثیراتی است که تغییرات اقلیمی در میزان فراوانی این بیماری ایجاد می‌کند. از زمانی که تغییرات اقلیمی در دنیا اهمیت پیدا کرد، سازمان جهانی بهداشت توصیه اکید دارد که روندهای دراز مدت این بیماری دائماً مورد بررسی قرار بگیرد تا ببینیم روند رخداد این بیماری با توجه به تغییرات اقلیمی به چه سمت و سویی می رود و تحقیق انجام شده نیز در همین راستا صورت گرفت.

 وی در این ارتباط به نتایج آماری تحقیق انجام شده اشاره و اظهار کرد: طبق پژوهش صورت گرفته، رخداد لیشمانیوز از سال 1395 که 7.332مورد در هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت ساکن گزارش شده بود، طی سال‌های بعدی روند کاهشی داشته؛ بطوریکه سال بعد، حدود ۳۴ درصد و سال بعدِ آن ۲۷ نفر در هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت و نهایتاً در سال ۱۴۰۰ ما به عدد ۱۶ نفر در هر ۱۰۰ هزار نفر مبتلا به این بیماری رسیدیم.

همچنین به لحاظ پراکندگی این بیماری، کمترین میزان بروز را در شهر باخرز و شایع‌ترین محل رخداد آن مربوط به طرقبه- شاندیز می باشد که با میزان بروز ۲۰۸ نفر در هر 100 هزار نفر گزارش شده است. شهرستان های سرخس و درگز از موارد بعدی است که میزان رخ داد این بیماری در آنها بالا است؛ البته منطقه سرخس نوع دیگری از لیشمانیوز را داراست تحت عنوان " لیشمانیوز جلدی مرطوب"، که با توجه به اقلیم خاص این منطقه، نوع بیماری رخ داده است.

دکتر فرخانی در رابطه با گروه سنی درگیر با این بیماری و فصول افزایش هم گفت: همانطور که ماهیت این بیماری نشان می‌دهد بیشترین مواردی که رخداد این بیماری را داشتند از ۱۰ سال تا ۱۹ سال است که فعالیت بیشتری دارند و در محیط بیرون احتمال مواجه شدن آنها با نیش پشه بیشتر است. از لحاظ زمانی هم ما اغلب در فصل پاییز شاهد مبتلایان بیشتری به این بیماری هستیم. همانطور که ابن سینا در کتاب قانون می‌گوید نام دیگر این بیماری را سالک نامیده‌اند، چون بازه زمانی دوره کمون این بیماری بسیار طولانی است و نیش پشه‌های خاکی در بازه زمانی ۳ یا ۴ ماه قبل‌تر رخ می‌دهد، ولی بیشترین مواردی که در علائم بالینی خود را نشان می‌دهد در فصل پاییز است.

وی اضافه کرد: بررسی خاصی که ما در این بیماری داشتیم نشان دهنده این است که در کلان شهر مشهد با کوریدوری مواجه هستیم که بیشترین میزان رخداد این بیماری را دارد. در حقیقت ضلع مربوط به جنوب شهر مشهد شامل؛ پل آب و برق، انتهای هاشمیه و ضلعی که پارک بزرگ وکیل آباد قرار گرفته و همینطور جاده قدیم قوچان و جاده شاهنامه جاهایی است که بیشترین موارد رخداد این بیماری را گزارش کردند و در نقشه‌های مصوری که تهیه کردیم روندهای دراز مدت این مسئله را نشان می‌دهد.

وی افزایش میانگین دمای استان در طی سال های اخیر را در کاهش میزان بیماری لیشمانیوز موثر دانست و گفت: روند دمایی استان خراسان رضوی به گونه ای است که ما در سال‌های گذشته افزایش دما را سال به سال نسبت به میانگین سال قبل داشته‌ایم و با ارزیابی ماه به ماه و فصل به فصل دما، به این نتیجه رسیدیم که به طور میانگین چیزی حدود ۰٫۷ میزان دما در طی این سال‌ها افزایش یافته و میزان بارش و همینطور میزان رطوبت کاهشی بوده است؛ بنابراین نتایج مطالعه نشان داد که تغییرات اقلیمی اثر خودش را بر رخداد لیشمانیوز  گذاشته است.

دکتر فرخانی یادآور شد: میزان رشد و زاد و ولد پشه خاکی در دمای ۱۷ تا ۲۷ درجه می‌تواند رشد کند و نتایج این مطالعه نشان داد که به میزان هر واحد افزایش در میزان دما، تقریباً میزان بروز لیشمانیوز می‌تواند تا 2 درصد کاهش پیدا کند. همچنین به ازای هر واحدی که افزایش رطوبت داشته باشیم، میزان بروز لیشمانیوز حدود ۱.۴ برابر بیشتر میشود و کاملا مشخص است که زاد و ولد پشه باز هم به رطوبت خاص در خاک و نخاله‌های ساختمانی نیازمند است.  لذا در مناطقی که ذکر شد به دلیل ساخت و ساز تجمع نخاله‌های ساختمان احتمال این بیماری بیشتر است.

 استاد دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد همچنین گفت: میزان بارش ها حکایت از آن دارد که هر واحد افزایش بارش می‌تواند بروز لیشمانیوز را تا ۰٫9 درصد افزایش بدهد و نتایج مطالعه ما هم نشان داد که تغییرات اقلیمی می‌تواند در سالیان آینده در میزان بروز لیشمانیوز تاثیرات مستقیم داشته باشد.

استاد دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد در عین حال گفت: شاید این تغییرات اقلیمی در مشهد به سمت اقلیم خشک‌تر برود که اثرش کاهش بیماری لیشمانیوز است، اما همراه با این قضیه ممکن است در برخی شهرهای دیگر تغییرات به سمتی باشد که رطوبت و میزان دمایی، زمینه را برای رشد و نمو پشه خاکی فراهم کند و شرایط دمایی در آن شهرستان ها ایجاد شود که تغییرات رخداد لیشمانیوز را در سال‌های آینده در مناطق دیگری از شهرهای استان شاهد باشیم.

 وی در خصوص رابطه مستقیم شرایط اقتصادی و اجتماعی افراد با این بیماری هم گفت: ما در این مطالعه‌ در مورد خصوصیات اقتصادی و اجتماعی ارزیابی هایی کردیم و نتیجه نشان داد که رابطه مستقیمی بین مالکیت واحد مسکونی و کاهش این بیماری وجود دارد؛ به این معنا که وقتی میزان مالکیت بالا برود، افراد حساسیت بیشتری روی جمع آوری نخاله‌های ساختمان خود دارند و این می‌تواند تاثیر گذار باشد بر کاهش احتمال رشد و نمو پشه خاکی در محل‌های مذکور.

همچنین در مورد مهاجرت پذیر بودن شهر مشهد، نتیجه مطالعه ما نشان داد که به ازای هر واحدی که در میزان مهاجرت پذیری افزایش داریم میزان لیشمانیوز هم 1 درصد افزایش پیدا می‌کند. یکی از چالش‌های مربوط به شهر مشهد در طی سال‌های گذشته، مسئله مهاجرانی است که از کشور افغانستان به ایران آمدند و در تعداد بسیار زیاد و اکثراً در سکونتگاه‌های حاشیه‌ای و غیر استاندارد زندگی می‌کردند و این‌ها تاثیر خود را در افزایش این بیماری گذاشته است. امیدواریم که نتایج این مطالعه با ارائه به نهادهای مربوطه بتواند منشاء اثری باشد در تقویت اقدامات پیشگیرانه از بیماری لیشمانیوز و ما در آینده سیر کاهشی این بیماری را شاهد باشیم.

دکتر فرخانی در رابطه با اقدامات مداخله ای مرتبط با این بیماری نیز گفت: اصلی‌ترین مداخلات مربوط به بیماری لیشمانیوز، شناسایی زود هنگام مواردی است که مبتلا به این بیماری شدند. این موضوع می‌تواند اثرات زیادی در کاهش آماری مبتلایان داشته باشد و اینکه پشه خاکی مواجه نشود با کسی که بیمار است. ما اگر به درستی افراد را شناسایی کنیم و به آنها آموزش بدهیم؛ در مورد اینکه زخم‌هایشان را ببندند و در تماس با پشه خاکی قرار نگیرند، این اقدامات می‌تواند احتمال این که پشه خاکی از یک فرد مبتلا، بتواند این بیماری را منتقل کند کاهش می یابد. درمان موثر و به موقع بیمار مبتلا به لشمانیوز هم می‌تواند اثرش را در کاهش مدت عفونت زایی این افراد داشته باشد. در کنار آن، اثرات مداخلات مرتبط با شرایط محیطی و مداخلاتی که می‌تواند با کمک شهرداری و با همکاری مردم محقق شود، مثل جمع آوری زباله‌های نخاله‌های ساختمان اثرات مثبت خود را در کاهش این بیماری خواهد گذاشت.

وی در خصوص وجود سگ های ولگرد به عنوان یکی از منابع بالقوه بیماری لیشمانیوز هم گفت: سگ‌های ولگرد یکی از عواملی هستند که می توانند در انتقال این بیماری نقش مهمی داشته باشند و با جمع آوری آنها در واقع یکی از مخازن این بیماری بسته خواهد شد.

دکتر فرخانی با اشاره به چاپ مقالات مرتبط با این بیماری هم گفت: مقاله اول در مجله ساینس ایران منتشر شده و مقاله دوم نیز در مجله پارازیتولوژی ( مجله‌ای که مربوط به pmc است ) در مرحله داوری قرار دارد.