دکتر اشرف توانایی، عضو هیات علمی و استاد بیماریهای عفونی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، از جمله اساتید باسابقه در حوزه های مختلف آموزش، پژوهش و درمان این دانشگاه است که به پاس فعالیت های تحقیقاتی و نگارش مقالات علمی متعدد؛ بویژه در دوران اپیدمی کرونا، به عنوان استاد برتر پژوهشی در جشنواره سال گذشته دانشگاه علوم پزشکی مشهد مورد تقدیر قرار گرفت. نگارش مقالهی مرتبط با دوز مصرف آنتی بیوتیک ها و تعیین میزان آن در جریان خون، از دیگر طرح های تحقیقاتی این استاد برتر پژوهشی است که طی سال های گذشته مورد اقبال مراکز تحقیقاتی دنیا قرار گرفته.
دکتر اشرف توانایی که از دههی شصت و دوران دانشجویی خود با فضای دانشگاه علوم پزشکی مشهد آشناست و تقریباً همهی دوران تحصیل و کار خود را در این مجموعه سپری کرده، در گفتگو با وبدا پیرامون فعالیت های تحصیلی و شغلی خود طی چهار دهه اخیر در دانشگاه علوم پزشکی مشهد می گوید: " دوره عمومی پزشکی را که در آن زمان 6 ساله بود، در دانشگاه علوم پزشکی مشهد گذراندم و بعد وارد دوره تخصص شدم که بیشتر رشته آزمایشگاهی میکروب شناسی بود و این دوره را هم در دانشگاه علوم پزشکی مشهد به پایان رساندم. در ادامه یک سری دورههای تکمیلی را در انستیتو پاستور سپری و روی قسمتهای مختلفی مانند میکروب سل و میکروبهای مایکو باکتریوم اتيپیکال و همچنین ویروس ها مثل سیتوپاتولوژي ویروسی و روش هاي تشخیص ویروسی کارکردم. در دانشکده بهداشت دانشگاه تهران نیز دورههای قارچ شناسی ، مالاریا و یک سری دورههای تکمیلی و میکروب شناسی را گذراندم. در آنجا بود که به گرایش بیماری های عفونی علاقمند شدم و چون پایه این علم را آموخته بودم به حوزه بالین وارد شدم و تخصص بیماریهای عفونی را آغاز کردم. این دوره هم در دانشگاه علوم پزشکی مشهد طی شد. یک سری دورهها نیز از جمله دوره MPH (Master Public Health) در دانشکده بهداشت دانشگاه تهران گذراندم و روی روشهای آماری، آمارهای تخصصی و بالینی و روشهای اپیدمیولوژی کار کردیم. پس از پایان یافتن این دوره در سال 1368 به عنوان استادیار در دانشگاه علوم پزشکی مشهد شروع به کار کردم .
این استاد برتر پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی مشهد ادامه می دهد: در آغاز فعالیت های کاری، یک سری دورههایی را در مراکز و شهرهای مختلف برگزار کردیم و در راه اندازی بخش عفونی در مراکزی مثل دانشگاه بیرجند ( که یک سال بطول انجامید ) و مقطعی هم برای راهاندازی بخش عفونی در بیمارستان هاشمی نژاد مشهد در این مراکز حضور داشتم و مجدداً به بیمارستان امام رضا (ع) برگشتم. در این مدت به عنوان استادیار آموزشی و معاون آموزشی و مدیر گروه در بیمارستان مشغول به کار بودم.
وی که در طول سال های کاری خود با چالش ها و مشکلات متعددی دست و پنجه نرم کرده و تجربه های تلخ و شیرین زیادی را در کوله بار خاطرات حرفه ای خود دارد در ارتباط با این موضوع می گوید: : " در طول سال های گذشته بحران های عفونی مختلفی از جمله آنفولانزای H1 N1 ، آنفولانزای پرندگان و خوکی ، وبا و یک سری بیماریهایی که شایع شد مانند بیماری سارس و CCHFرا پشت سر گذاشتیم و بیماریهایی هم که اخیرا درگیر آن شدیم، مثل کووید ۱۹ بسیار نگران کننده و پر چالش بود.
در دوران کرونا بنده مسئول مادران باردار پرخطر بودم و بخاطر دارم که در چه شرایط سختی قرار داشتیم؛ چون باید برای مادران بارداري تصمیم گیری می کردیم که دچار کووید شده بودند؛ اینکه مادر را نگهداریم یا نوزاد را و یا هر دو را تصمیمات دشواری را پیش روی ما قرار می داد. در این شرایط، گروههایی از همه تخصصها تشکیل میشدند تا مشکلات عفونت کوید مادررا برطرف کنند.
دکتر توانایی در عین حال می گوید: " در این رشته، روزها و اتفاقات خوب هم کم نیستند، وقتی که شما به عنوان یک پزشک می بینيد مریضی که با بدترین شرایط جسمی و حال وخیم به بیمارستان آمده بود و اکنون با بهبودی و با پای خود بخش را ترک میکند، این موضوع حس بسیار خوبی را به شما میدهد.
بحث عفونت های بیماران پیوندی و مشکلات مرتبط با آن نکته مهم دیگری است که دکتر توانایی ضمن اشاره به آن می گوید: " با توجه به افزایش آمار پیوند اعضاء که در سال های اخیر در دانشگاه علوم پزشکی مشهد شاهد هستیم، موضوع عفونت در بیماران پیوندی و مراجعه جهت این موضوع در بخش عفونی افزایش یافته است، بر همین اساس در تیم پیوند عضو دانشگاه یک متخصص عفونی هم حضور دارد. همچنین بیمارانی که تحت داروهای شیمیدرمانی و سرطان و یا داروهای نقص ایمنی و روماتیسمی قرار میگیرند اینها نیز دچار نقص ایمنی میشوند و درمان عفونت در آنها از اهمیت خاصی برخوردار است.
دکتر اشرف توانایی در ادامه به سوابق پژوهشی خود و مقالات مرتبط با آن اشاره و اظهار می کند: " در فیلد پژوهشی مقالات زیادی را داشتیم که در پایگاههایISI و PubMed و گوگل اسکالرو دانشگاه علوم پزشکی مشهد منتشر شده است. همچنین انتزاع به دانشجویان عمومی و دوره تخصص را زیاد داشتهایم و در کنگرههای کشورهای مختلف با ارائه مقالات مربوط به کشور خودمان شرکت داشتهایم.
وی در خصوص نحوه گزینش استاد برتر پژوهشی در دانشگاه علوم پزشکی مشهد نیز می گوید: " هر ساله از دانشکدههای مختلف، طرح های تحقیقاتی اساتیدبالينی که سابقه پژوهشی خود را ارسال کرده اند، بررسی می شود و استادی را که بالاترین مقالات تحقیقاتی را طی سه سال گذشته داشته باشد، به عنوان پژوهشگر برتر انتخاب می کنند و من هم در این مدت طرح های تحقیقاتی داشتم که مجموعه این مقالات ملاک گزینش استاد برتر در جشنواره پژوهشی بيمارستان امام رضا قرار گرفت. مثلاً طرحی در مورد بیماران سالمند نوشته بودیم که از آن استقبال خوبی شد و به عنوان مقاله برتر شناخته شد؛ چون همانطور که میدانید کشور ما به سمت سالمندی میرود و جمعیت سالمندان در حال افزایش است، طب سالمندان هم در حال تکامل است و ما در ۲۰ سال آینده تقریباً تا 20 درصد جمعیت کشورمان سالمند خواهد بود، لذا تحقیقاتی که روی این سالمندان انجام می شود به نظر میرسد که خیلی بیشتر از این ها باید باشد، لازم است که داروها و ترکیبات آنها و عوارضشان برای سالمندان مورد بررسی قرار بگیرد و مسائلی مثل پرستاری و مراقبت، تغذیه و بیماریهای عفونی در مورد این قشر از جامعه مورد توجه بیشتر قرار گیرد.
دکتر توانایی در مورد کاهش جمعیت و زادو ولد در کشور نیز اظهار نگرانی کرده و در همین ارتباط توصیه ای هم به جوانان دارد: " مسئله جوانی جمعیت در کشور ما از اهمیت ویژهای برخوردار است و وضعیت زاد و ولد در کشور نگران کننده است. متاسفانه جوانان ما تمایلی به داشتن فرزند ندارند و بعضاً سگ و گربه و ... را جایگزین فرزند داشتن کرده اند، حقیقت آن است که هیچ چیزی نمی تواند جای یک نوزاد و بچه دوست داشتنی را برای آنها پر کند. جامعه ما در حال پیر شدن است در حالیکه این جمعیت جایگزینی نخواهد داشت و این یک هشدار است. بنابراین از جوانان جامعه می خواهم که به فکر فرزندآوری باشند و حداقل یک یا دو فرزند را داشته باشند.
این استاد و محقق برتر دانشگاه علوم پزشکی مشهد در خصوص تحقیقات علمی خود بر روی داروهای آنتی بیوتیک هم می گوید: " تعدادی مقالات که Impact Factor بالایی هم داشت، راجع به روشهای تعیین دوز داروها نوشته ام که برای تعیین مقدار آنتی بیوتیک در جریان خون کمک کننده است. این مقالات در سطح دنیا مورد توجه قرار گرفت و خیلی از مراکز خواستند که درباره آن صحبت بشود. چون مصرف آنتی بیوتیک، تجویز و دوز آنها معضلی جهانی است و از جمله در کشور ما پیدایش میکروبهای شدیداً مقاوم باعث شده که عفونتها تهدید کننده جان بیماران باشد .
بهترین دارو، گرانترین و جدیدترین آنتی بیوتیک نیست
وی با اشاره به مصرف بی رویه داروهای آنتی بیوتیک در کشور، این روند را موجب مقاوم سازی هر چه بیشتر طیف های مختلف میکروبی در کشور عنوان کرده و می افزاید: " در کشور ما متاسفانه مصرف خودسرانه آنتی بیوتیک ها بسیار زیاد است و افراد در اغلب مواقع می توانند آن را بدون تجویز پزشک از داروخانه ها تهیه کنند در حالی که در خیلی از کشورهای خارجی اینگونه نیست و داروخانهها هم این کار را انجام نمیدهند. بارها از بیماران شنیده ایم که می گویند: من تب داشتم، به داروخانه رفتم و کپسول آموکسی سیلین را تهیه و مصرف کردم. این کار کاملا اشتباه است و این مصرف خودسرانه موجب مقاومتهای آنتی بیوتیکی میشود. اکنون شاهد این مساله هستیم که بیمارانی در گذشته با کمترین دوز آنتی بیوتیک و کمترین هزینه درمان میشدند، اما امروزه قویترین آنتی بیوتیکها هم در مورد آنها اثربخش نیست. چون وقتی شما یک آنتی بیوتیکی را بی رویه مصرف میکنید بدن شما به آن دارو مقاوم میشود و این مقاومت را میتوان به فرد دیگر هم منتقل کرد؛ مثلاً مادر میتواند با مصرف آنتی بیوتیک و مقاومتی که در بدن او ایجاد میشود این مقاومت دارویی را به جنین و فرزند خود هم منتقل کند و در نهایت مقاومت در سطح جامعه بالا میرود. همینطور آنتی بیوتیک مصرفی با توجه به اینکه از ادرار فرد دفع و وارد چرخه طبیعت میشود، در نهایت دوباره میتواند به چرخه تغذیه افراد بازگردد و در نتیجه کسانی را هم که بدنشان مقاومت آنتی بیوتیکی ندارد مقاوم به دارو کند. ما بارها شاهد بودیم افرادی را که هرگز آنتی بیوتیک مصرف نکردهاند اما بدن آنها در آزمایشهایی که انجام دادند، مقاومت به داروها را نشان داده است. این مسئله خیلی مهم است که بهترین دارو گرانترین و جدیدترین آنتی بیوتیک نیست؛ بلکه آنتی بیوتیک است که مناسب بیمار باشد و با کمترین عارضه و کمترین هزینه و با مطالعه تهیه شده باشد .
وي عضويت در کميته هاي تخصصي مختلف از جمله سل، انفلوانزا، سالک، هپاتيت و ....همچنين عضو هيات ممتحنه و ارزشيابي منطقه اي رشته تخصصي بيماري هاي عفوني واداره کل پزشکی قانونی وعضو انجمن عفونی بین المللی ISID امریکا،بروکلین امریکا را دارا بوده است.
دکتر توانایی در سخن پایانی خود با مقایسه فعالیت های تحقیقاتی، درمانی و آموزشی دانشگاه علوم پزشکی مشهد و سایر مراکز دانشگاهی کشور، اظهار می کند: " دانشگاه علوم پزشکی مشهد در انجام پژوهشهای تحقیقاتی عملکرد خوبی داشته هر چند که این موضوع در قیاس با دانشگاه هایی مثل دانشگاه علوم پزشکی ایران، تهران و دانشگاه بقیه ا... به نظر میرسد که نیازمند تقویت است، ضمن اینکه کارهای پژوهشی تیمی هم باید در آن پررنگ شود. در حوزه آموزش هم خوشبختانه اساتید خوب و دلسوزی داریم. همچنین از بعد درمانی با توجه به اینکه یک بیمارستان جنرال هستیم؛ با بخشها و تجهیزات بسیار خوب، می توانم بگویم که در سطح مطلوبی قرار داریم.