عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، تنبلی چشم را یکی از عوامل اصلی در بروز کم بینایی و نابینایی ها بر شمرد و گفت: تشخیص و درمان به موقع تنبلی چشم می تواند در حصول نتایج درمانی بهتر، بسیار کمک کننده باشد.
دکتر صابر مقدم در گفتگو با وبدا، پیرامون بحث تنبلی چشم و بیماریهای ناشی از آن گفت: امروزه در همه جای دنیا روشهای مختلفی را تعیین می کنند تا عواملی را که باعث ایجاد تنبلی میشوند، هر چه زودترکشف کنند و در کشور ما هم طبق پروتکل سیستم بهداشتی، در سنین میانگین 4 تا 5 سال بررسی میزان دید کودک با هدف تشخیص تنبلی چشم، انجام می شود که البته به نظر می رسد این زمان دیر باشد، چون نتیجه کاملی از درمان ها نخواهیم گرفت و چنانچه اقدامات تشخیصی در سنین پایین‌تر مثل 2 سالگی آغاز شود، نتایج موثرتری را در بر خواهد داشت؛ به عبارت بهتر هر چه تشخیص زودتر صورت گیرد، میزان موفقیت در برگرداندن دید نرمال بیشتر می شود. اما به هر صورت در کشور ما برنامه پروتکل فعلی بهداشت، همان سنین 4-5 سالگی برای تشخیص تنبلی چشم است، یعنی اولین زمانی که فرد بتواند تابلوی دید را بخواند.
وی در خصوص یکی از اقدامات موثر تشخیصی جهت بررسی تنبلی چشم در کودکان ایرانی گفت: در کشور ما، از سال 2011 برای نخستین بار و نه بطور رسمی؛ دستگاهی با امکان تصویربرداری برای سنین خیلی پایین مورد استفاده قرار گرفت. این دستگاه دارای یک نرم افزار بود که توسط یک شرکت آلمانی ساخته شده بود و ما توانستیم با کمک سازمان بهزیستی، بودجه مورد نیاز برای خرید این دستگاه را تامین کنیم و پس از آن یک دستگاه دیگر نیز در مشهد تهیه شد و در مجموع سازمان بهزیستی 15 عدد از این دستگاه را خریداری و در قالب طرح های تحقیقاتی به مراکز مختلف واگذار کرد.
دکتر صابر مقدم ادامه داد: نام تجاری این دستگاه، پلاس اوپتیکس بود و ما جزو اولین کسانی بودیم که از این دستگاه بهره گرفتیم، در همان زمان طرح های تحقیقاتی مختلفی توسط این دستگاه در کشور اجرا شد که یکی از کاملترین آنها در بریتیش ژورنال آف افتالمولوژی (BJO ) به چاپ رسید و در واقع کاری بود که بنده به عنوان استاد راهنما و دوستان دیگر بعنوان رزیدنت و تیم بینایی سنجی در آن همکاری می کردیم و برآیند آن یک مطالعه میدانی بسیار خوب بودکه اعتبار دستگاه و قابل اطمینان بودن آن و همچنین روش اجرا را به ما اثبات کرد.
استاد گروه چشم دانشگاه علوم پزشکی مشهد خاطرنشان کرد: این دستگاه هنوز هم در پروسه کار باقی مانده و در مراکز بهداشتی جهت غربال گری از آن استفاده می شود. در مطب ها و همین طور بیمارستان خاتم الانبیاء(ص) هم وجود دارد و اگر چه هنوز جزو پروتکل های مرسوم نیامده، ولی در خیلی مراکز بکار می رود. ما در این مراکز از 6 ماهگی غربالگری را کلید زده و مشاهده کردیم که روش موفقی است و قدرت کشف خوبی در عوامل ایجاد کننده تنبلی دارد. در سطح کشورهای اروپایی نیز به سمت همین قضیه می روند که عوامل ایجاد کننده تنبلی را کشف کنند؛ نه اینکه منتظر باشند خود تنبلی را کشف کنند.
دکتر صابر مقدم همچنین گفت: در حال حاضر توصیه این است که حتی از نخستین روز تولد نوزاد غربالگری شروع شود و توسط همان کارشناسی که در NICU است یا متخصص اطفال یک معاینه اکسترنال انجام می شود و نیاز به چشم پزشک و کارشناس خاصی هم ندارد. معاینه توسط یک دستگاه افتالموسکوپ ساده و با گرفتن رد‌رفلکس انجام میشود با همین تست ساده بسیاری از مریضی های مادرزادی را همان موقع تشخیص می دهد؛ مثل آب مروارید مادرزادی.
وی ادامه داد: بحث غربالگری از آنجا شروع می شود و در اولین فرصت (بین یکسال یا دو سال، اگر کسی دسترسی داشته باشد ) توصیه می کنیم با دستگاه پلاس اپتیکس (یا دستگاه‌های مشابه) وضعیت چشم از نظر عیوب انکساری بررسی شود و حتی نیاز به معاینه اولیه چشم پزشک هم ندارد و کارشناس مرکز بهداشت هم اگر این دستگاه در اختیارش باشد می تواند انجام دهد. این دستگاه با حساسیت و ویژگی بالای 90 درصدی درجه قابل قبولی از اطمینان را ایجاد کرده که برای غربالگری خیلی با ارزش است. در واقع تست های غربالگری ما به این حد هم نمی رسد و تست غربالگری نداریم که صددرصد بیماری را بتواند کشف کند. این کار در حال حاضر رایج شده و خیلی جاها انجام می شود و بعد هم کودک به سنی می رسد که می توان میزان دید را با تابلوی استاندارد دید تعیین کرد .
دکتر صابرمقدم همچنین گفت: خوشبختانه در این زمینه آگاهی در مدارس و مهدکودک ها خیلی بالا رفته است و همکاران متخصص اطفال و پزشکان عمومی هم آگاهی خوبی دارند و ارجاعات به موقعی میدهند؛ در عین حال نیاز است که باز هم کار کنیم.
وی در توضیح عوامل ایجاد کننده تنبلی چشم نیز بیان داشت: این عوامل یکسری عیب های انکساری و شماره های خاصی است که اگر به موقع عینک تجویز نشود، چشم تنبل میشود و اصلاح این تنبلی کار سختی است. مثلا کسی که چشمی با شماره 7 دارد اگر عینک برای او تجویز نشود و در 5 سالگی بفهمیم و عینک دهیم، هر چند که عینک می دهیم اما دید او هیچ وقت کامل نخواهد شد، به خاطر اینکه سلول های مربوطه اصلا رشد نکردند و این یعنی تنبلی چشم. در واقع تنبلی یعنی سیستم بینایی در یک سطوحی عقب مانده و رشد نکرده و حتی در صورت تجویز عینک، هیچ وقت دید کاملی برای مریض تامین نخواهد شد.
در واقع یک قسمتهایی از تکامل باید بلافاصله بعد از تولد صورت بگیرد و این قسمتها متکی به این هستند که ما محرک داشته باشیم. اگر این تحریک درست انجام شود، سیستم مربوطه به موقع رشد می کند و از این جهت کشف زودهنگام عیوب چشم بسیار مهم است. مثلا اگر همان ماه اول تولد بفهمیم نوزادی آب مروارید مادرزادی دارد، بلافاصله عمل کرده و عیب انکساری را اصلاح می کنیم و عینک و لنز تجویز می شود. یا اگر افتادگی پلک شدید وجود دارد، سریعاً آن را باز می کنیم، تا تصویر در شبکیه تشکیل شود و مانع ایجاد تنبلی چشم شود. اگر ما در 5 سالگی افتادگی پلک را عمل کنیم فقط نقش زیبایی خواهد داشت و دید چشم بر نمی گردد.
لذا بحث پیشگیری خیلی مهم است و ما در واقع از یک نابینایی یا کم بینایی قابل پیگیری صحبت می کنیم که اگر انجام ندهیم فرد برای تمام عمر دید خوبی نخواهد داشت و شاید در شغل خود، دریافت گواهی نامه و خیلی مسائل در آینده مشکل داشته باشد و این موارد هزینه اجتماعی برای جامعه نیز بوجود می آورد. در صورتیکه اگر این هزینه را صرف تشخیص به موقع و جلوگیری از نابینایی می کردیم، شاید با یک دهم هزینه ای که امروز این فرد در جامعه دارد می توانستیم این کار را انجام دهیم و جلوی نابینای اش را بگیریم.
عضو هیات علمی دانشگاه در پاسخ به این پرسش که آیا بحث ژنتیک هم در تنبلی چشم موثر است یا خیر گفت: قطعاً ژنتیک بر روند بینایی تاثیر می گذارد و کسی هم نمی تواند جلوی آن را بگیرد، اما سوای بعضی از بیماریها که از طریق کروموزومال و از طریق والدین به ارث می رسند مانند کوررنگی کلاسیک که قابل پیشگیری نیست (مگر با جلوگیری از بارداری)، با بعضی از اقدامات مانند کسب اطمینان از واکسیناسیون مادران بر علیه سرخجه قبل از بارداری یا انجام توصیه های بهداشتی مانند عدم مصرف برخی از داروهای شناخته شده، نوشیدنی‌های الکلی، سیگار و ... بخصوص در سه ماه اول بارداری، می توان تا حدود زیادی از ابتلا به بیماری هایی مانند اختلالات شبکیه، آب مروارید مادرزادی و... پیشگیری کرد، بنابراین خط اول پیشگیری این است که با بعضی از بیماری های ویروسی مواجهه صورت نگیرد و یا اگر مواجهه پیدا کرد و بررسی ها و غربالگری نشان داد که جنین مشکل جدی دارد، اجازه ندهیم جنین بدنیا آید، تا یک معلول به جامعه اضافه نکنیم.
در سطح بعدی پیشگیری، در مورد نوزادانی که متولد می شوند، بسیار مهم است که بیماری های بدو تولد آنها کشف شود تا در واقع از این طریق بتوانیم جلوی تشدید علائم بیماری را بگیریم. در این مرحله، برخلاف مرحله‌ی پیش از تولد ( که ممکن است ناگزیر به حذف جنین باشیم) ما فقط می خواهیم بفهمیم کودک نیاز به عینک دارد یا نه؟ و حواسمان باشد که عینک بزند. والدین حوصله به خرج دهند و برای فرزندشان 2 ساعت در طول روز وقت بگذارند، یک چشم کودک را ببندند و...
به کار گیری بعضی از دستورالعمل‌های ساده دیگر مانند محدود کردن زمان استفاده از موبایل و تبلت نیز می‌تواند نتایج موثری را در پیشگیری از بیماری های چشم داشته باشد.
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد گفت: شستشوی زخم حیوان گزیدگی تا 90 درصد در پیشگیری از هاری موثر است اما برای پیشگیری کامل اقدامات دیگری لازم است که باید به مرکز بهداشت مراجعه شود.
