از وقتی که تحریم‌های دشمنان انقلاب زیاد شد و کل اقتصاد کشور را تحت تأثیر قرار داد، مسئله‌ی پیشرفت‌های علمی و فن‌آوری که تا آن موقع، شکسته و بسته مطرح بود، جدی‌تر در دستور کار مسؤولان کشور قرار گرفت و رفته رفته با تأکیداتی که رهبر انقلاب در زمینه‌ی توجه به شرکتهای دانش‌بنیان و افراد نوآور و ایده‌پرداز داشتند، موضوع توجه ویژه به این شرکت‌ها راهکاری عملیاتی یافت.
در برنامه‌های توسعه کشور بحث صندوق نوآوری مطرح شده بود ولی از سال‌های 85 به بعد این موضوع به طور جدی پیگیری شد و بالاخره در سال 89 قانون حمایت از شرکتهای دانش‌بنیان تصویب شد و به دنبال آن، صندوق نوآوری و شکوفایی شکل گرفت.
این صندوق در دور اول دچار افت و خیزهایی شد و در دوره‌ی دوم دولت تدبیر و امید، به رونقی حداکثری رسید. رئیس جمهور، رئیس هیأت امنای آن است و هیأت عامل را هم ایشان تعیین می‌کند که نشان از جایگاه بالای این نهاد مؤثر دارد.
در این راستا عضو هیأت عامل صندوق نوآوری و شکوفایی به مشهد آمد تا ضمن بازدید از صندوق‌های پژوهش و فن‌آوری استان بازدید کند و تصمیمات جدید صندوق را به نوآوران و ایده‌پردازان خراسانی بدهد.
دکتر محمدصادق خیاطیان یزدی در نشستی که با خبرنگاران استان برگزار کرد ضمن اشاره به تاریخچه‌ی صندوق گفت: این صندوق، نهاد مالی شرکتهای دانش‌بنیان است. شکل‌گیری مؤثر صندوق از سال 92 به صورت هیأت امنایی آغاز شد. اغلب وزرا و سازمان‌ها و معاونین رئیس جمهور که با این موضوع مرتبط هستند در هیأت امنا عضویت دارند و هیأت عامل هم منصوب رئیس جمهور است.
وی در ادامه گفت: قانون‌گذاران به درستی تشخیص دادند که نظام بانکی و نظام مالی سنتی پاسخگوی نیازهای فن‌آوران و ایده‌پردازان نیست. با اینها باید به گونه‌ی دیگری برخورد شود و نحوه‌ی تأمین مالی‌شان باید متفاوت از سایرین باشد. همه ما سر و کارمان با بانک‌ها بوده و می‌دانیم که بانک‌ها تضامینی از جنس تضامین فیزیکی یا اعتبار مالی خیلی خوب طلب می‌کنند. بنا بر این تشخیص این بود که ساز و کار مشارکت یا راه‌اندازی شرکتهای نوآور باید تغییر کند. لذا صندوق نوآوری با سرمایه 3 هزار میلیاردتومانی و با هدف تأمین مالی حوزه فن‌آوری و پژوهش علمی کشور تأسیس و شکل گرفت که پس از 5 سال، توانست نقش و جایگاه خود را پیدا کند.
عضو هیأت عامل صندوق نواوری و شکوفایی ریاست‌جمهوری ضمن اشاره به فعالیت این صندوق در دوره‌ی پنج‌ساله‌ی اول، فعالیت‌های آن را خوب توصیف کرد و گفت: در این دوره بسیاری از شرکتهای دانش‌بنیان از خدمات صندوق بهره‌مند شدند و از آبان سال گذشته که هیأت عامل جدید منصوب شدند فعالیت‌های جدیدی با رویکردهای نو در صندوق آغاز شد.
رویکردهای تازه‌ی صندوق نوآوری و شکوفایی
وی یادآور شد: خدمات صندوق در حال حاضر سه دسته هستند: یکی تسهیلات که تا کنون مهم‌ترین بخش فعالیت صندوق بوده است. این تسهیلات در اختیار شرکتهای دانش‌بنیان قرار می‌گیرد و تعریف این شرکت‌ها بر اساس صلاحیت‌ها و تقسیم‌بندی است که معاونت علمی و فن‌آوری رئیس جمهور انجام داده و این شرکت‌ها را به چهار گروه شرکت دانش‌بنیان نوپای نوع اول و دوم و شرکت دانش‌بنیان تولیدی نوع اول و دوم تقسم نموده است. بنا بر این تعامل مالی صندوق فقط با شرکت‌هایی است که در این تعریف و در این تعیین صلاحیت جای گرفته‌اند.
وی دومین گروه خدمات صندوق نواوری و شکوفایی ریاست جمهوری را سرمایه‌گذاری دانست و گفت: سرمایه‌گذاری صندوق به صورت مستقیم یا غیر مستقیم صورت می‌گیرد. در سرمایه‌گذاری مستقیم، شرکتی می‌آید مراحل قانونی را انجام می‌دهد و خود را به ثبت می‌رساند و ما بررسی می‌کنیم که اگر طرحی دارد که به تشخیص صندوق مثبت است و می‌توان در آن سرمایه‌گذاری کرد به صورت مشارکتی با این شرکت وارد سرمایه‌گذاری مشترک می‌شویم. در قسم دوم یا غیر مستقیم، این سرمایه‌گذاری توسط نهادهای واسط و میانی که همان صندوق‌های پژوهش و فن‌آوری استانها هستند انجام می‌گیرد.
دکتر خیاطیان در خصوص کارکرد سوم صندوق نوآوری چنین گفت: در بخش سوم که توانمندسازی شرکت‌ها است ما در حمایت از این شرکت‌ها در بخش بازار و خرید محصولات‌شان کمک می‌کنیم، به آنها یاری می‌رسانیم که در نمایشگاههای داخلی و خارجی شرکت کنند یا اینکه اختراعات و نوآوری‌ها را ثبت و یا استاندارهای مورد نیاز را از مراجع ذی‌صلاح داخلی و خارجی اخذ نمایند.
تمرکز زدایی و استفاده از ظرفیت‌های استانی
عضو هیأت عامل صندوق نوآوری و شکوفایی ریاست جمهوری گفت: در گذشته، مشکلی که وجود داشت و شرکتهای دانش بنیان از آن گله‌مند بودند، تمرکز گرایی بود و شرکت‌ها می‌گفتند که برای همه‌ی کارها و مراجعات‌شان باید به تهران رفت و آمد کنند که گله‌ی بجایی بود و لذا در اولین اقدام ما صندوق‌های فن‌آوری و پژوهش استانها را به عنوان نهادهای واسط و میانی تأسیس و شبکه‌ای از این نهادها را در سراسر کشور ایجاد کردیم.
صندوق‌های پژوهش و فن‌آوری قبلا در برنامه‌های توسعه، پیش‌بینی شده بود و با ساز و کار قانونی که داشتند مقید به شرکتهای دانش‌بنیان نبودند و می‌توانستند به سایر شرکت‌ها هم خدمات بدهند.
دکتر خیاطیان گفت: در این صندوق‌ها خدمات به دو روش تسهیلات ارزان قیمت و خط اعتباری برای شرکتهای دانش‌بنیان یا فن‌آور ارائه می‌شود. ما برای این صندوق‌ها 1500 میلیارد تومان ظرفیت ایجاد کرده‌ایم که صندوق خراسان رضوی هم‌اکنون دارای ظرفیت 100 میلیارد تومانی می‌باشد.
این مقام مسؤول یادآور شد که این صندوق‌ها اعتبار و بودجه‌ی محدودی دارند و برای افزایش سرمایه و گسترش محیط کار، نیاز به سرمایه‌گذاری بخش‌های خصوصی و دولتی در استانها دارند و افزود: که همینجا از سرمایه‌گذاران این دو بخش برای انجام این فعالیت اقتصادی خیرخواهانه و مشارکت فعال در این صندوق‌ها دعوت می‌کنیم.
دکتر خیاطیان در جمع‌بندی این بخش گفت: برای شرکتهای کوچک، در توسعه همکاری با شبکه همکاران‌مان، از ظرفیت‌های صندوق‌های استانی استفاده می‌کنیم؛ برای شرکتهای متوسط از سیستم بانکی و برای شرکتهای بزرگ از ظرفیت صندوق نوآوری و شکوفایی مشارکت داریم.
چالش سرمایه‌گذاری دولت در شرکتهای دانش بنیان
موضوع سرمایه‌گذاری در شرکتهای دانش بنیان یک چالش قانونی دارد. از طرفی، صندوق نوآوری، یک نهاد شبه دولتی است و نمی‌تواند مستقیم در بخش خصوصی سرمایه‌گذاری داشته باشد از سویی، شرکتهای دانش‌بنیان، بعضا نیاز به سرمایه‌گذاری وسیع دارند و باید به‌گونه‌ای این چالش مرتفع شود.
دکتر خیاطیان در این خصوص گفت: ما در حوزه سرمایه‌گذاری، روش مستقیم را روش مناسبی نمی‌دانیم. یکی از ایرادات این بود که صندوق کم ریسک است و در حوزه سرمایه‌گذاری ورود جدی ندارد. لذا می‌باید با خلق ابزارهای نوین، سرمایه‌گذاری را شتاب بیشتری می‌بخشیدیم. بنا بر این ما مستقیم سرمایه‌گذاری نمی‌کنیم چون حضور بخش شبه دولتی در همکاری با بخش خصوصی، عوارضی دارد، بخصوص در حوزه‌های جدید که نیاز به سرعت و دقت و کارآیی بیشتر دارد.
وی افزود: لذا راه غیر مستقیم را پیش گرفتیم که راهکاری قانونی و قوی محسوب می‌شود که همان ظرفیت صندوق‌های استانی است. اگر صندوق‌ها طرحی را اعلام کنند و بگویند که این طرح آماده و مناسب سرمایه‌گذاری است و درصدی از آن را خودشان سرمایه‌گذاری کنند بسته به منافع کشور و اینکه طرح در حوزه‌ی مسائل اصلی مملکت مثل انرژی، آب، الودگی هوا و پیشرفت‌های علمی باشد ما تا چهار برابر سرمایه‌ی صندوق استان ورود می‌کنیم. به عبارت دیگر اگر یک استاد یا پژوهشگری بگوید که مثلا در حوزه آب طرحی داریم ک منجر به رفع اتلاف منابع خواهد شد، صندوق استان موضوع را بررسی و 20 درصد سرمایه را تأمین می‌کند و بقیه را صندوق نوآوری خواهد داد.
عضو هیأت عامل صندوق نوآوری و شکوفایی ریاست جمهوری با بیان اینکه این مشارکت در صنایع های‌تک یا فن‌آورین‌های نوین بسیار کارساز است گفت: در جاهایی که سطح تکنولوژی پایین‌تـر است از طریق بورس وارد می‌شویم. که در این زمینه کمک کرده‌ایم دو صندوق سرمایه‌گذاری بورس ایجاد شده که شفافیت لازم را دارند و تخصصی هستند و مشارکت ما از این طریق خواهد بود.
بازاریابی و فروش، مهم‌ترین مشکل شرکتهای دانش‌بنیان
در گفتگویی که ما در مراکز رشد با مدیران شرکتهای دانش‌بنیان در مشهد داشتیم مشکل اساسی این شرکت‌ها در بازاریابی و فروش بود که بیشتر آنها با این مشکل دست به گریبان بودند. عضو هیأت عامل صندوق نوآوری و شکوفایی به این مشکل اشاره کرد و گفت: در بحث توانمندسازی، یک از مشکلات موجود، طرف تقاضا است. ما در تکنولوژی عرضه مشکلی نداریم و سیاست‌های دولت و صندوق تا کنون بیشتر از این قسمت حمایت کرده‌اند. به همین جهت، به پارک‌ها و مراکز رشد منابع خوبی تزریق شده و اوضاع نسبتا خوب است. اما وقتی با شرکت ها صحبت می‌کنی دغدغه‌ی اصلی آنها بازار فروش است. به نظر می رسد سیاست‌های تشویقی در حوزه تقاضا کمتر بوده است. در این دوره تلاش داریم که مجوزهای سمت تقاضا را بیشتر توجه کنیم. مثلا اگر شرکتی حاضر به خرید از محصولات دانش‌بنیان باشد ما در قالب لیزینگ و ال سی داخلی از آنها حمایت می‌کنیم. از طرفی شرکتهای دانش‌بنیان باید خود را رقابت‌پذیر کنند که نیاز به توانمندسازی و خلاقیت دارد و ما شرکتهای واسطه‌ای یا کارگزارانی را راه‌اندازی کرده‌ایم که در این قسمت‌ها به شرکتهای دانش‌بنیان مشاوره‌ی تخصصی بدهند.
دکتر خیاطیان در این مورد یک مثال زد: مثلا اخذ استانداردهای پزشکی و دارویی بسیار گران و زمانبر است که شرکتهای دانش بنیان نوپا قادر به پرداخت این هزینه‌ها و صرف این زمان طولانی نیستند. ما تا 80 درصد این هزینه‌ها را از طریق تسهیلات بلاعوض تأمین می‌کنیم. همین حمایت را در حوزه ثبت مالکیت فکری و پتنت هم داریم. در حوزه عارضه‌یابی و انواع مشاوره‌ها نیز انواع کارگزاران را جذب کرده‌ایم که در زمینه‌های مختلف به شرکتهای دانش‌بنیان مشاوره بدهند. مثلا برای حضور در نمایشگاههای مختلف داخلی و خارجی با موضوع افزایش صادرات از این کارگزاران برای مشاوره دادن و پیگیری امور اجرایی استفاده می‌کنیم. به عبارت دیگر هر شرکت دانش‌بنیانی در هر نمایشگاه خارجی معتبر شرکت کند حتی اگر یک شرکت باشد ما از همان یک شرکت هم حمایت می‌کنیم. این حمایت در صندوق‌های استانی، محدودیت دانش بنیان ندارد و فقط فن‌آور بودن کافی است.
از پارک‌های علم و فناوری چه خبر؟
سؤال این بود که پارک‌های علم و فن‌آوری در کجای این معادله قرار می‌گیرند و حمایت از آنها در ساز و کار صندوق نوآوری به چه صورت و چه مقدار خواهد بود. دکتر خیاطیان گفت که نحوه‌ی ارزیابی این پارک‌ها که به اعتقاد صندوق نوآوری، بازیگران اصلی میدان دانش‌بنیان‌ها هستند و میزان حمایت صندوق از آنها طی دو هفته‌ی آینده به صورت کامل و جامع، رونمایی خواهد شد.
این مسؤول در بخش دیگری از سخنان خود به میزان سرمایه‌گذاری صندوق نوآوری در صندوق‌های فن‌آوری استانها پرداخت و با بیان اینکه هر اندازه ورود و مشارکت این صندوق‌های استانی بیشتر باشد حمایت ما هم بیشتر است گفت: ساز و کاری اندیشیده‌ایم که بتوانیم شرکت های بزرگ را در دسته‌بندی شرکتهای دانش‌بنیان قرار دهیم و به این ترتیب در همکاری با شبکه‌ی بانکی کشور، منابعی را در اختیار بانک‌ها بگذاریم که از این طریق به این شرکت‌ها تسهیلات ارائه شود.
وی در این بخش به تسهیلات مورد نیاز شرکتهای به گفته‌ی او متوسط اشاره کرد و گفت که در این گونه شرکت‌ها از منابع صندوق نوآوری و از طریق خط اعتباری اقدام خواهد شد.
دکتر خیاطیان خبر داد که تا کنون 70 درصد شرکتهای دانش‌بنیان کشور از تسهیلات و خدمات صندوق نوآوری بهره‌مند شده‌اند و گفت تلاش می‌کنیم که این خدمات فراگیرتر شود.
چه وثیقه‌هایی از شرکتهای دانش‌بنیان گرفته می‌شود؟
با توجه به تبیینی که این مسؤول در خصوص نگاه متفاوت صندوق نوآوری نسبت به شرکتهای دانش‌بنیان داشت این سؤال پیش می‌آمد که ضمانت و وثایق این تسهیلات چگونه تأمین می‌شود و حقوق دولت و بیت‌المال در این میان چگونه محافظت خواهد شد.
دکتر خیاطیان در پاسخ این سؤال چنین توضیح داد: در تمام دنیا کلیت وام‌ها این طور است که وام‌گیرندگان از یک میزان اعتبار اقتصادی برخوردارند. وقتی یک شخص یا یک شرکت مراجعه می‌کند به یک نهاد مالی برای دریافت تسهیلات، او را اعتبار سنجی می‌کنند که بدهی نداشته باشد، چک برگشتی نداشته باشد و فعالیت او توجیه اقتصادی داشته باشد. ما در کشورمان در مورد شرکتهای دانش‌بنیان چنین سیستمی نداریم. نظام ما در این زمینه مبتنی بر مباحث مالی است. این نظام مالی در حوزه فن‌آوری نمی‌تواند نتیجه‌بخش باشد. لذا در صندوق نوآروی، برای نمونه‌سازی صنعتی، وام‌های ارزان قیمت تا سقف 300 میلیون تومان به نوآوران پرداخت می‌کنیم که سود آن 4 درصد است. البته تیم ارزیابی داریم در قالب کارگزاری که طرح را بررسی و اگر تأیید کرد این تسهیلات را می‌دهیم. البته بخشی از این کار ریسک است و اساسا بخشی از فلسفه‌ی تشکیل این صندوق، برای پوشش ریسک همین شرکت‌ها بوده است. زیرا این شرکت‌ها توان تأمین تضامین سنگین ندارند. البته ما بعد از این همه سال فعالیت، نرخ نکول‌مان بسیار پایین است و با اشخاص با اخلاق و فرهیخته‌ای که در این شرکت‌ها مدیریت دارند اطمینان داریم که در آینده نیز نرخ نکول همچنان پایین خواهد ماند.
تسهیلات صندوق پژوهش و فن‌آوری خراسان رضوی به بخش بهداشت و درمان
در ادامه‌ی این نشست خبری، رئیس صندوق پژوهش و فن‌آوری خراسان رضوی، فعالیت‌ها و وضعیت مالی این صندوق را توضیح داد و از سرمایه‌گذاران و ثروتمندان دلسوز به حال بخش نوآوری و ایده‌پردازان علمی برای حضور در این میدان دعوت کرد.
دکتر حمیده رضوی ضمن اذعان اینکه سرمایه‌ی این صندوق برای پژوهش کافی نیست اظهار امیدواری کرد که این کمبود توسط بخش خصوصی علاقه‌مند به آینده‌ی استان تأمین شود.
وی درباره سرمایه و سهام و تسهیلات این صندوق گفت: 48 سهامدار حقیقی و حقوقی 51 درصد سرمایه‌ی صندوق را در اختیار دارند که بیشتر آنها افراد توانمند صنعتی و افراد حقیقی هستند.
این دانشیار دانشگاه فردوسی به یک مطلب مهم دیگر هم اشاره کرد که بر مبنای آن، صندوق پژوهش و فن‌آوری خراسان رضوی محدودیت پرداخت تسهیلات به شرکتهای دانش‌بنیان را ندارد و به تمام پروژه‌های فن‌آوری و پژوهشی در تمام زمینه‌ها از جمله کشاورزی، صنعت، بهداشت و درمان و طرح‌های اجتماعی فرهنگی تسهیلات می‌دهد.
وی البته به مبلغ 5 میلیارد تومانی معوقات این صندوق هم اشاره کرد و گفت که از تسهیلات گیرندگان تقاضا داریم که اخلاق اقتصادی را رعایت کنند و اقساط معوقه خود را بپردازند تا سایرین نیز بتوانند از این امکانات بهره‌مند شوند.
رویکردهای جدید صندوق پژوهش و فن‌آوری سلامت ثامن
ادامه این نشست مهم خبری به مدیریت صندوق پژوهش و فن‌آوری دانشگاه علوم پزشکی مشهد اختصاص داشت که ضمن تشکر از حضور دکتر خیاطیان در مشهد و با یادآوری اینکه ایشان قبلا در آستان قدس در معاونت علمی این نهاد، خدمات شایان توجهی به زائران و مجاوران حضرت داشته‌اند گفت: با برنامه‌ها و رویکردهای جدید صندوق نوآوری، فعالیت‌های صندوق پژوهش و فناوری سلامت ثامن دانشگاه علوم پزشکی مشهد بسیار گسترده‌تر خواهد شد و کلیه‌ی پروژه‌های فن‌آوری و پژوهشی دانشگاه را در برمی‌گیرد.
دکتر عباس شاپوری مقدم با بیان اینکه در یک سال گذشته، مشغول اصلاح فرایندها و رایزنی برای افزایش سرمایه و یافتن راهکارهایی برای گسترش فعالیت صندوق بوده‌ایم گفت: از مجموع شش صندوقی که در حوزه سلامت در کشور فعال هستند فقط دو صندوق فعالیت شایان توجهی دارند که یکی از آنها ثامن است که سهامداران عمده‌ی آن وزارت بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی مشهد و آستان قدس هستند و یکی دو شرکت خصوصی نیز در اندازه‌ی یکی دو درصد در آن سهام دارند.
دکتر شاپوری نیز در بخشی از صحبت‌هایش به مشکل بازاریابی و فروش شرکتهای فن‌آور و دانش‌بنیان اشاره کرد و گفت که در این راستا اقدامات و پیگیری‌هایی داشته است.
وی گفت: مثلا پیشنهاد دادیم که فلان شرکت دانش‌بنیان به جای اینکه یک رقیب بزرگ در حوزه‌ی واردات محصول تولید شده‌ی داخلی را از میدان بیرون کند بیاید و به او بگوید "تو تمام محصول ما را بخر و ما کل نیاز شما را تأمین می‌کنیم و شبکه‌ی فروش و نمایندگی خودت در کشور را در اختیار ما بگذار و از واردات محصول هم صرف نظر کن" چون ما همه‌ی نیاز را تولید و تأمین می‌کنیم. به این ترتیب، این ظرفیت عظیم تجاری در اختیار شرکت دانش‌بنیان قرار می‌گیرد.
دکتر شاپوری یک خبر خوب دیگر هم به پژوهشگران و فن‌آوران داد و آن این بود که خدمات و تسهیلات صندوق ثامن محدود به استان خراسان رضوی نیست و تمام پژوهشگران حوزه‌ی بهداشت و درمان و علوم پزشکی در هر جای کشور می‌توانند از این تسهیلات بهره‌مند شوند.
تسهیلات ارزان صندوق ثامن برای پژوهش
این مدیر فن‌آوری گفت: کارمزدهای تسهیلات ما از 4 درصد برای پژوهش و نمونه‌سازی تا 14 درصد برای سرمایه در گردش متغیر است و در این طیف می‌توانیم از طرح‌های فروش اقساطی، لیزینگ و مشارکت مدنی نیز استفاده کنیم. علاوه بر این، یک مهلت تنفس بعد از دریافت تسهیلات هم داریم که بین شش ماه تا یک سال خواهد بود و شرکت دانش‌بنیان یا فن‌آور می‌تواند پس از این مهلت یک ساله، اقساط وامش را شروع کند.
دکتر شاپوری مقدم یادآور شد: ما در حوزه‌ی سلامت علاوه بر تسهیلات، مشارکت هم می‌کنیم که این مشارکت یا از منابع داخلی و یا از محل هشتاد بیست ما و صندوق نوآوری ریاست جمهوری خواهد بود.
وی به یک طرح نوآورانه مهم در زمینه‌ی بهداشت و درمان اشاره کرد و گفت: ماده‌ی اولیه‌ی قرص استامینوفن که سال‌هاست از خارج کشور وارد می‌شود قرار است با مشارکت و همت یک شرکت دانش‌بنیان و به عنوان دومین کشور دنیا در این استان تولید شود که سرمایه‌ی بزرگی نیاز دارد و امیدواریم که این سرمایه از سوی ما و صندوق نوآوری تأمین شود و این پروژه‌ی دارویی به سامان برسد.
دکتر شاپوری همچنین به امکانات موجود در پژوهشکده‌ی بوعلی در زمینه‌ی اتاق تمیز، آزمایشگاه جامع و امکانات فنی پیشرفته اشاره کرد و گفت: نوآوران، فن‌آوران و شرکتهای دانش‌بنیان لازم نیست که برای این موارد میلیاردها تومان هزینه کنند و در بازپرداخت تسهیلات‌شان دچار مشکل شوند. ما این امکانات را آماده کرده‌ایم و امیدواریم که این شرکت‌ها از این فرصت و زمینه، استقبال کنند و به کار اصلی و پروژه‌ی علمی خود بپردازند که کم‌هزینه‌تر و سریع‌الوصول‌تر باشد.
