آزمایشگاه، شاید مهم‌ترین بخش تحقیقات علمی باشد. در واقع بدون آزمایشگاه، نمی‌توان چیزی را مورد آزمون قرار داد و هیچ نتیجه‌ی قطعی از تحقیق، قابل دستیابی نیست.
تمام دانشگاهها مجهز به آزمایشگاه های متعددی در دانشکده ها و موسسه های آموزشی و پژوهشی زیر مجموعه هستند، با اینحال، معمولا بیشترین امکانات و تجهیزات با تکنولوژی بالا و گران قیمت در یک آزمایشگاه جامع تحقیقاتی متمرکز می شوند تا به ارائه خدمات پژوهشی مورد نیاز محققین بپردازند.
آزمایشگاه جامع تحقیقاتی شرق کشور در دانشگاه علوم پزشکی مشهد نیز ازحدود 5 سال پیش تأسیس و مورد بهره برداری قرار گرفته است و به متقاضیان بخش‌های دولتی و غیر دولتی استان‌های نوار شرقی، برخی از استان‌های مرکزی، جنوبی، و غربی کشور و همچنین کشورهای همسایه خدمات می‌دهد.
دکتر علی مرادی، متخصص مهندسی بافت و رئیس آزمایشگاه جامع تحقیقاتی شرق کشور می‌گوید: به نظر می‌رسد که وزارت بهداشت و درمان، در توزیع وسایل و امکانات آزمایشگاهی، یک نوع عدالت منطقه‌ای را رعایت کرده و توزیع تقریبا متعادلی بین آزمایشگاه‌های مناطق مختلف، صورت گرفته است.
وی می‌افزاید: کل کشور از لحاظ جغرافیایی به سه منطقه نوار شرقی، نوار مرکزی و نوار غربی تقسیم شده و هر بخش به حداقل یک آزمایشگاه جامع تحقیقاتی مجهز شده است.
رتبه اول در میان دانشگاه‌های کشور
بر اساس ارزیابی های انجام شده در سالهای اخیر، آزمایشگاه جامع تحقیقاتی شرق کشور رتبه‌ی اول را از نظر تنوع امکانات، صحت و سرعت ارائه نتایج، کیفیت پاسخگویی، و سایر مولفه های ارزیابی بدست آورده است. با در نظر گرفتن مرکزیت، وسعت، و تعدد دانشگاهها و علیرغم وجود تجهیزات بهتر و بیشتر در تهران، ما کماکان هم‌عرض تهران مشغول ارائه خدمات آزمایشگاهی جامع هستیم. دکتر مرادی می‌گوید آزمایشگاه جامع تحقیقاتی شرق کشور حتی به شهرهای گیلان، مازندران، کاشان، یزد و اهواز هم خدمات آزمایشگاهی ارائه می‌کند.
مدیر آزمایشگاه جامع تحقیقاتی مشهد می‌گوید: خدمات ما شامل خدمات آنالیزمواد، میکروسکوپی، بیولوژیک، و مشاوره‌های تخصصی در تفسیر نتایج آزمایشگاهی می‌باشد که به تمام متقاضیان از جمله اعضای هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد و فردوسی خدمت می‌دهیم.
وی در خصوص مزیت آزمایشگاه جامع تحقیقاتی دانشگاه علوم پزشکی مشهد نسبت به سایر آزمایشگاه‌های مشابه می‌گوید: بهره گیری از نیروهای متخصص، و کاربری دستگاهها و تجهیزات در هر دو شیفت صبح و عصر و در برخی دستگاهها بصورت شبانه‌روزی باعث افزایش سرعت و دقت در پاسخ دهی و رضایت مراجعین و مشتریان ما شده است.
دکتر مرادی در زمینه‌ی مشاوره‌ی تخصصی که یکی از خدمات این آزمایشگاه است می‌گوید: ما به پژوهشگران مشاوره‌های تخصصی در زمینه‌ی تفسیر نتایج ارائه می کنیم و علاوه بر انجام تست‌ها و آنالیزها، در تفسیر نتایج هم مشاوره و همکاری داریم.
فقط بخشی از هزینه‌ی نگهداری دستگاهها و تجهیزات را دریافت می کنیم
رئیس آزمایشگاه جامع تحقیقاتی شرق کشور در خصوص هزینه‌های خدمات این مرکز علمی می‌گوید: رسالت اصلی این آزمایشگاه فراهم آوری امکان پژوهش برای پژوهشگران دانشگاه بوده و انتفاع مادی و سودآوری نیست، اما، نگهداری، بهینه سازی، و ارتقاء تجهیزات و خدمات موجود مستلزم هزینه‌هایی است که تنها بخشی از آن توسط مشتریان این مرکز تأمین می شود.
وی اضافه می‌کند: بخش قابل توجهی از هزینه‌ها به شکل همیاری بخش های مختلف دولتی و دانشگاهی پرداخت می شود. همچنین، قسمتی از هزینه‌ها نیز از طریق ارائه‌ی خدمت به بخش خصوصی تأمین می‌شود که امیدواریم این بخش در آینده فعال‌تر شود و بخش خصوصی و بخصوص بخش تحقیق و توسعه‌ی واحدهای صنعتی از این ظرفیت عظیم آزمایشگاهی موجود بهره‌مند گردند.
دکتر مرادی می‌گوید: در حال مذاکره با معاونت غذا و دارو هستیم تا بعنوان آزمایشگاه همکار آنها بخشی از هزینه‌های جاری آزمایشگاه را از این طریق تأمین کنیم. همچنین تلاش‌هایی در دست انجام است تا با ورود به طرحهای غربالگری بیماری‌های مادرزادی بخشی از هزینه‌هایمان را تأمین کنیم.
دکتر مرادی تأکید می‌کند: با همه‌ی این مشکلاتی که داریم و رایزنی‌هایی که انجام می‌دهیم، آزمایشگاه را یک نهاد اقتصادی نمی‌دانیم و پولی که در ازای خدمات از مشتریان دولتی و خصوصی می‌گیریم بسیار اندک است و صرفا برای تأمین بخشی از مخارج آزمایشگاه کفایت می‌کند.
آزمایشگاه جامع، تجهیزات و امکانات تکنولوژی برتر
رئیس آزمایشگاه جامع تحقیقاتی شرق کشور در باره‌ی قید «جامع» در عنوان این آزمایشگاه می‌گوید: هم از بعد تنوع و گستردگی خدمات و هم از جهت میزان ارزش اقتصادی تجهیزات جامعیت داریم. قیمت تنها یکی از دستگاه‌های ما ممکن است بیشتر از مجموع تجهیزات آزمایشگاهی در یکی دانشکده‌ها باشد. علاوه بر این، مجموعه‌ای از تجهیزات آزمایشگاهی با تکنولوژی برتر در این آزمایشگاه گردآوردی شده است. دستگاه‌هایی که گروه‌های وسیعی از آنها استفاده میکنند و خدمات در سطح واقعا جامع انجام می‌شوتد. مثلا میکروسکوپ الکترونی می تواند مورد استفاده پزشکان، مهندسان، بیولوژیست‌ها و بسیاری دیگر باشد. البته ناگفته نماند که در هیچ جای دنیا، هیچ آزمایشگاهی، همه‌ی تجهیزات و دستگاهها را برای خودش تهیه نمی‌کند. بلکه دستگاهها و تجهیزات گران و با تکنولوژی بالا در یک آزمایشگاه جامع متمرکز می شوند و محققین می توانند خدمات مورد نیاز خود را بصورت متمرکز از آزمایشگاه مرجع دریافت کنند. این استراتژی هم موجب کاهش هزینه‌ها و هم مدیریت بهتر منابع آزمایشگاهی می شود.
دکتر مرادی می‌گوید باید از زحمات و تلاش‌های معاونت پژوهشی، مدیر مرکز رشد فناوری سلامت، مدیریت پژوهشکده و مدیران قبلی آزمایشگاه تشکر کرد که این مجموعه را برای استفاده‌ی محققین و پژوهشگران فراهم نموده اند.
مدل‌های قدیمی را کنار می‌گذاریم
رئیس آزمایشگاه جامع تحقیقاتی شرق کشور از رایزنی‌های گسترده در دوره‌ی مدیریت قبلی و فعلی آزمایشگاه در زمینه‌ی خرید دستگاه‌های جدید مورد نیاز خبر می‌دهد و اضافه می‌کند: بعضی دستگاه‌های ما تقریبا به آخر عمر مفیدشان رسیده و نیاز به بهسازی و بازسازی دارند و بعضی دستگاهها هم تازه به بازار می‌آید و باید از فناوری‌های نوین برای پیشبرد علوم تحقیقات، بهره‌گیری داشته باشیم. از طرفی گاه وقتی دستگاه‌های جدید به بازار می‌آیند مدل‌های قدیمی تر محکوم به حذف و جایگزینی هستند زیرا استفاده از آنها به مراتب گران‌تر از دستگاه‌های جدید تمام می شود، بنا بر این باید مرتبا تجهیزات و دستگاهها بروز رسانی شوند که هزینه‌ی بالایی هم دارد.
وی می‌گوید: به همین خاطر مشغول طراحی طرحهای همکاری مشترک با صنعت هستیم به نحوی که ما خدمات ارزان‌تری به آنها ارائه دهیم و آنها هم نیازهای تحقیقاتی‌شان را در اینجا برنامه‌ریزی کنند. هدف اصلی‌مان این است که از ظرفیت‌های موجود حداکثر استفاده به عمل آید و بهره‌وری از این تجهیزات بالا برود.
وی در خصوص معرفی بیشتر آزمایشگاه جامع به اعضای هیأت علمی و گروه‌های آموزشی می‌گوید: هنوز بسیاری از دانشجویان و محققین علوم پایه و بالینی نمی‌دانند که ما چنین امکانات و تجهیزاتی در آزمایشگاه جامع داریم. به همین جهت، در حال طراحی و برگزاری سمینارهایی در جهت معرفی خدمات آزمایشگاه جامع هستیم.
متخصص مهندسی بافت و رئیس آزمایشگاه جامع تحقیقاتی شرق کشور اضافه می‌کند: اطلاع‌رسانی برای کشورهای همسایه هم انجام شده است و در حال حاضر محققانی از پاکستان، افغانستان و عراق، برای دریافت خدمات آزمایشگاهی به اینجا مراجعه می کنند و نتایج خوبی هم می‌گیرند. همچنین، ارتقاء سایت آزمایشکاه جامع با سه زبان فارسی، انگلیسی، و عربی در حال انجام است تا اطلاعات آزمایشگاه برای کاربران کشورهای همسایه در دسترس باشد.
وی در مورد استانداردسازی خدمات نیز می‌گوید: در حال عقد قرارداد برای اجرای ایزو مدیریت کیفیت بعنوان کف استانداردهایمان هستیم.
اینجا متعلق به همه‌ی پژوهشگران است
رئیس آزمایشگاه جامع تحقیقاتی شرق کشور تأکید می‌کند: آزمایشگاه‌های پژوهشی متعلق به همه‌ی پژوهشگران کشور است و باید از این امکانات به نحو احسن استفاده کنند. ما هم علیرغم قیمت بسیار بالای خرید و نگهداری دستگاهها، نگاه مالی نداریم و تعرفه‌های خدمات ما با در نظر گرفتن تخفیف های متعدد طوری محاسبه شده که همه محققین بتوانند از خدمات آزمایشگاه جامع استفاده کنند.
دکتر مرادی در خصوص تجهیزات موجود در این آزمایشگاه می‌گوید: میکروسکوپ الکترونی روبشی نشرمیدانی (FESEM)، میکروسکوپ الکترونی عبوری (TEM)، میکروسکوپ نیروی اتمی (AFM)، کروماتوگرافی مایع-طیف سنجی جرمی (LC-MS-MS)، کروماتوگرافی لایه نازک با کارآئی بالا (HPTLC)، اولترا سانتریفوژ، تفرق نور پویا (DLS)، آنالیز عنصری مواد (CHNS-O)، دستگاه رزونانس مغناطیسی (NMR)، و دستگاه تصویربرداری از حیوانات کوچک (SAI)، فلوسایتومتری، و . . . بخشی از تجهیزات ماست.
وی یادآور می‌شود در حال مذاکره برای تشکیل یک کنسرسیوم مشترک بین دانشگاه علوم پزشکی و دانشگاه فردوسی هستیم با اشتراک مساعی و همکاری نزدیک‌تر بتوانیم از امکانات و ظرفیت‌های موجود حداکثر بهره‌وری را داشته باشیم.
امکان چاپ سه بعدی ساختارهای زیستی
دکتر مرادی از خریداری و نصب یک دستگاه بیوپرینتر سه بعدی در آزمایشگاه جامع تحقیقاتی دانشگاه علوم پزشکی مشهد خبر داده و می‌گوید: با وجود دانش فنی و متخصصین مهندسی بافت، بیومواد، و علوم سلولی و مولکولی در دانشگاه علوم پزشکی مشهد می‌توان از این چاپگر سه بعدی برای نمونه سازی آزمایشگاهی برخی بافت‌ها استفاده کرد. اگر چه کار با این پرینتر نیازمند دانش فنی چند رشته ای و محاسبات پیچیده مهندسی است، اما خروجی این دستگاه موجب هم افزائی و همگرائی علمی متخصصین علوم پایه و بالینی در جهت تولید نمونه های آزمایشگاهی بافت‌های مختلف از جمله غضروف، استخوان، و . . . خواهد شد.
وی تصریح می‌کند: علیرغم اینکه دانش فنی، امکانات و تجهیزات کشور و دانشگاه ما، به نسبت خیلی از کشورهای دنیا وضعیت بهتری دارد اما عدم یا محدودیت ارتباط بین محققین مختلف دانشگاهها با یکدیگر مانع پیشبرد پروژه های علمی چندوجهی شده است. ما باید تیم‌هایی متشکل از تخصص‌های مختلف در دانشکده‌های علوم پایه، مهندسی، و پزشکی تشکل دهیم تا با همکاری و همگرائی بتوانیم به اهداف بزرگ دست یابیم.
رئیس آزمایشگاه جامع تحقیقاتی شرق کشور می‌گوید: در بیشتر کشورهای دنیا دانشکده‌های علوم پایه، مهندسی و پزشکی از یکدیگر جدا نیستند و همه در یک دانشگاه و در کنار هم و با مشارکت صنعت حضور دارند. نتیجه این همجواری، تامین منابع مالی، صرفه جوئی در هزینه ها، تکثر امکانات، همنشینی محققین و همفکری برای انجام پروژه های چندوجهی نیازمحور و منتهی به محصول است.
وی تأکید می‌کند: البته افق روشنی پیش روی ما قرار دارد. شرکت‌های دانش‌بنیان روز به روز در حال توسعه هستند و رابطه‌ی بین صنعت و دانشگاه، در حال تقویت شدن است. دانشگاهها هم به سمت دانشگاه‌های نسل سه و چهار حرکت میکنند که به محققین کارآفرین منتج می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: این اقدامات و حرکات اساسی در مجموع، شرایط را تغییر خواهد داد و مطمئنا به سوی آینده‌ای روشن حرکت می‌کنیم.
محققان از تجهیزات مرکز مطالعات مفصل و استخو ان رایگان استفاده کنتد
دکتر مرادی در زمینه‌ی سرمایه‌گذاری آزمایشگاه جامع می‌گوید: با در نظر گرفتن نرخ امروزی ارز، ارزش مجموع تجهیزات و دستگاه‌های آزمایشگاه جامع تحقیقاتی شرق کشور به حدود 60 میلیارد تومان می رسد. این میزان جدای از قیمت ساختمان و تأسیسات است. مساحت آزمایشگاه فعلی بالغ بر 250 مترمربع است، اما قرار است طی یکی دو سال آینده ترتیب انتقال آزمایشگاه به یک فضای 1500 مترمربعی در ساختمان جدید و در حال احداث پژوهشگاه واقع در پردیس دانشگاه داده شود.
دکتر مرادی همچنین از آزمایشگاه مرکز تحقیقات مفصل و استخوان یاد می‌کند و می‌گوید: آزمایشگاه مطالعات استخوان و مفصل از دو سال پیش و با بودجه دانشگاه و همیاری خیرین در طبقه همکف ساختمان کتابخانه بیمارستان قائم تأسیس و راه اندازی شده و تحت نظارت مرکز تحقیقات ارتوپدی دانشگاه مشغول کار پژوهشی می‌باشد. این آزمایشگاه تنها آزمایشگاه مهندسی بافت در بین مراکز تحقیقاتی بالینی دانشگاه‌های کشور است. با عنایت به نامگذاری این آزمایشگاه بعنوان "آزمایشگاه مطالعات استخوان و مفصل" به کلیه محققین کشور اعم از علوم پایه و بالینی که در حیطه استخوان و مفصل فعالیت دارند ارائه خدمات داریم. هدف ما پیشرفت دانش و سرآمدی کشورمان در سطح منطقه و جهان است و منافع مادی جایگاهی در این مرکز ندارد. ما در مرکز تحقیقات ارتوپدی سعی کرده‌ایم فاصله‌ی بین مجموعه‌های مهندسی و پزشکی را حذف یا به حداقل برسانیم. دیدگاه معاونت محترم پژوهشی و مدیران دانشگاه هم همین تجمیع آرای علمی و همگرائی است. امیدواریم بتوانیم دیوارهای حایل را برداریم و به جای آن محیط‌های منافع مشترک را ایجاد نماییم.
