عضو هیئت علمی گروه علوم مدیریت و اقتصاد سلامت دانشکده بهداشت با اشاره به انجام طرح پژوهشی " تبیین چالش‌های طرح ویزیت از راه دور مدیریت درمان تامین اجتماعی از دیدگاه ارائه دهندگان و گیرندگان خدمت تحت پوشش این سازمان در استان خراسان رضوی " گفت : در حال حاضر مقاله منتج از این طرح تحقیقاتی، در تخصصی ترین نشریه بین المللی یعنی Digital Health به چاپ رسیده است.
دکتر جواد مقری استاد دانشگاه علوم پزشکی مشهد و دانشیار سیاست گذاری، در گفتگو با وبدا ضمن بیان این مقدمه که تله ویزیت یا ویزیت از راه دور یکی از زیر شاخه‌های پزشکی از راه دور است که کاربرد و اهمیت آن بویژه از دوران کرونا در کلیه کشورهای دنیا پررنگ شده افزود: در کشور ما هم ویزیت از راه دور یکی از شیوه های مهم و مورد نیاز است که می‌تواند به پایین آوردن هزینه‌های نظام سلامت، افزایش کارایی و بالا بردن دسترسی افراد به خدمات سلامت و متخصصین خصوصاً در مناطق محروم کشور کمک کند.
بر همین اساس طرح تحقیقاتی "تبیین چالش‌های طرح ویزیت از راه دور مدیریت درمان تامین اجتماعی از دیدگاه ارائه دهندگان و گیرندگان خدمت تحت پوشش این سازمان در استان خراسان رضوی " در سال 1401 کلید خورد که از بُعد مشکل محوری و این که ما در تدوین سیاست‌هایمان بتوانیم از این قبیل طرح‌ها درس بگیریم، حائز اهمیت می باشد؛ ضمن اینکه یک بخش کار هم به اشتراک گذاشتن نتایج پژوهش و نتایج مطالعات با تمامی کشورهای دنیا و در سطح بین الملل است.
وی افزود: در رابطه با طرح پژوهشی مذکور ما مقاله‌ای را منتشر کردیم که مورد توجه تخصصی‌ترین مجله بین المللی در حوزه سلامت الکترونیک یعنی ژورنال Digital Health که با پرستیژ بسیار بالا در حال انتشار مقالات با کیفیت از کشورهای مختلف است، قرار گرفت. این نشان می‌دهد که پژوهش های مطرح در این حیطه‌ها ضمن کمک به سیاست گذاران در کشورمان، حتی می‌تواند در سطح بین المللی هم مورد تایید و استقبال قرار گیرد.
دکتر مقری در ارتباط با چرایی اجرای این طرح و اهداف آن نیز گفت: طرح فوق در واقع چالشی بود که یکی از دانشجویان مقطع دکترای تخصصی که شخصاً در فضای تامین اجتماعی با این موضوع مواجه بود، مطرح کرد و ما پس از مطالعات لازم و طرح سوالات فرایند پژوهش را آغاز کردیم؛ این طرح پژوهشی در زمان کوید19 در مدیریت تامین اجتماعی در استان خراسان رضوی کلید خورد و تلاش شد که در حیطه مراقبت سلامت ظرفیت بهره‌گیری از مراقبت از راه دور شکوفا شود.
وی در ارتباط با اهمیت این طرح خاطر نشان کرد: در حال حاضر برخی از مناطق کشورمان دسترسی به خدمت سلامت ندارند و شاید ما بتوانیم قسمتی از این خدمات را با پزشکی از راه دور یا ویزیت از راه دور در اختیارشان قرار دهیم. در زمانی که کرونا در کشور شیوع یافت یکی از برنامه های مدیریت درمان تامین اجتماعی در خراسان رضوی این بود که بیماران دارای بیماری‌های مزمن به جای آنکه حضوراً به مراکز درمانی مراجعه کنند، با هماهنگی با پزشکان مربوطه شان تحت ویزیت از راه دور به شکل تلفنی قرار گیرند.
در این طرح بیمارانی که بیماری‌های مزمن مثل دیابت یا فشار خون داشتند و نیازمند ویزیت بودند از روی پرونده ها شناسایی می شدند و طی یک تماس تلفنی به آنها گفته میشد که قرار است ما شما را با پزشکتان ارتباط دهیم و ایشان با شرح حال و اطلاعاتی که از شما خواهند گرفت اصطلاحا شما را ویزیت از راه دور کرده و تجویز نسخه خواهند داشت. در مرحله بعدی و بعد از اینکه نسخه فوق توسط پزشک نوشته میشد، لازم نبود که بیمار به داروخانه مراجعه کند، بلکه پزشک نسخه را برای داروخانه می‌فرستاد و پس از آماده شدن نسخه، توسط یکی از تکنسین‌های داروخانه درب منزل بیمار تحویل داده میشد. این طرح از اردیبهشت ماه 1394 آغاز شد و در 3 بیمارستان، 6 کلینیک و 8 درمانگاه تامین اجتماعی در استان خراسان رضوی و قریب به 1900 بیمار از خدمات آن استفاده کردند.
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد یادآور شد: برنامه اجرا شده مذکور در کنار همه فواید و تاثیرات مثبت با چالش‌هایی هم مواجه بود که هم از دیدگاه پزشکان و هم گیرندگان خدمت آن را بررسی کردیم تا ببینیم اگر چنین سیاست ها و برنامه هایی در کشور توسعه پیدا کنند، چه در مواقع بحران مثل اپیدمی‌های اخیر و چه در مورد افرادی که در مناطق دورافتاده هستند و یا به هر شکل مشکل در تردد دارند، برنامه را چطور می‌توانیم پیاده کنیم که بیماران بتوانند استفاده بهتری داشته باشند.
برای این کار ما مطالعه ای کیفی با استفاده از مصاحبه با گروه های مختلف پزشکان درگیر برنامه مورد نظر طراحی کردیم. در مورد مصاحبه شوندگان بیمار نیز سعی شد افرادی انتخاب شوند که از لحاظ جنسیت، سن، نوع بیماری، وضعیت اقتصادی و اجتماعی و سطح سواد و ... متفاوت باشند تا بتوانیم اطلاعات جامع‌تری را جمع آوری کنیم و نتایج بهتری را در اختیار سیاست گذاران حوزه سلامت قرار دهیم.
پس از تحلیل داده‌ها تعداد بالایی کد اولیه شناسایی شد که ما پس از تحلیل آنها چالش‌های این طرح را در سه طبقه اصلی که در فرایند سیاست گذاری وجود دارد و شامل چالش‌های مرحله " تدوین برنامه ، چالش‌های نحوه اجرای برنامه و چالش‌های مربوط به حیطه پایش و ارزشیابی برنامه است "، طبقه بندی کردیم.
در چالش‌های مربوط به تدوین برنامه 5 چالش شناسایی شد که شامل "عدم شفافبت لازم در برنامه" بود که جامعه مخاطب طرح معتقد بودند این برنامه تعاریف دقیق و شفافی از فرآیندهای کاری ندارد و باعث ابهام می‌شود و همچنین عدم شفافیت در اینکه اولویت بندی و انتخاب بیماران به چه نحوی انجام می‌شود. چالش شناسایی شده دیگر در مرحله تدوین برنامه مربوط به "تامین زیرساخت" بود و بیشترین بحث این بود که اگر میشد یک تماس تصویری در کنار تماس تلفنی باشد می‌توانست به پزشک کمک زیادی در تشخیص کند و پزشک با اطمینان بیشتری تجویز را انجام بدهد. همچنین گاهی نرم‌افزاری که پیش بینی شده بود سازگاری لازم را نداشت. چالش بعدی "آموزش و فرهنگ سازی" بود که مشارکت کنندگان به اتفاق معتقد بودند که قبل از شروع این کار، هم در جنبه عرضه که پزشکان باشند و هم در جنبه تقاضا که بیماران هستند بهتر بود که آموزش و فرهنگ سازی مورد نیاز انجام شود. مورد دیگر "مسائل حقوقی" بود، چرا که به گفته مشارکت کنندگان مجوزهای قانونی لازم اخذ نشده بود و از دیگر سو پزشکان نگران بودند از اینکه صرفاً با یک شرح حال گرفتن تلفنی بدون اینکه بیمار را ببینند و ویزیت کنند اگر اتفاقی متعاقباً برای بیمار رخ دهد چه کسی می‌تواند از پزشک حمایت کند؟
در نهایت آخرین چالش شناسایی شده در مرحله تدوین برنامه "سازوکارهای انگیزشی" بود و اینکه پرداختی بیماران در ویزیت تلفنی که زمان بیشتری را هم می‌طلبید چطور باید انجام شود؟ توزیع عادلانه بیماران برای پزشکان هم بحث دیگری بود که نسبت به آن نقدهایی وجود داشت.
در مورد چالش‌های نحوه اجرای برنامه 3 چالش عمده شناسایی شد؛ اول بحث "ارتباط موثر بود" که به خاطر مشکلات ارتباطی و قطع و وصل شدن ابزار ارتباطی سبب میشد تعامل پزشک و بیمار به آن شکل مورد انتظار انجام نشود، همچنین عدم امکان برقراری ارتباط تصویری پزشک که در نتیجه امکان معاینه و بررسی دقیق توسط پزشک کمرنگ می شد. چالش بعدی "کارایی و اثربخشی" برنامه بود که در این زمینه مشارکت کنندگان معتقد بودند عدم امکان معاینه فیزیکی به عنوان یکی از مهمترین پایه‌های تشخیص، منجر به کاهش کیفیت ویزیت و افزایش امکان رخ دادن خطای پزشکی می شد، که در این زمینه هم باید برنامه‌ریزی‌های دقیق‌تر واستفاده از ابزارهای لازم احتمال بروز این خطاها کمتر شود. در نهایت آخرین چالش در مرحله نحوه اجرای برنامه "سازماندهی برنامه" بود که مصاحبه شوندگان اعتقاد داشتند ارتباط بین بخشی ضعیفی در این برنامه وجود داشت و مشکلات در سازماندهی کار توسط پزشکان داوطلب هم در اینجا دیده میشد.
چالش‌های مرحله سوم یعنی پایش و ارزشیابی که به عنوان آخرین طبقه کلی چالش‌ها مورد بررسی قرار گرفت، یک سری موارد مربوط به کنترل نحوه اجرا و در حین اجرای طرح بود که تحت عنوان "پایش" از آن یاد می‌شود. در واقع طبق نظر مشارکت کنندگان ما شاخص‌های دقیقی و مدونی برای کنترل کمیت و کیفیت کار نداشتیم. همچنین عدم امکان کنترل صحت و دقت آمار را داشتیم و در گزارش تعداد دقیق ویزیت‌ها هم مشکلاتی وجود داشت که سبب میشد پایش کار سخت‌تر بشود.
از سوی دیگر در "ارزیابی" نهایی طرح هم دچار مشکلاتی بودیم، هم در مورد اینکه ارزیابی نیازها و چالش‌های اجرای طرح را انجام دهیم و اصلاحات احتمالی را لحاظ کنیم و هم اینکه در نهایت بررسی اثربخشی و کارایی این برنامه را داشته باشیم و ببینیم این طرح ارزش ادامه دادن دارد یا خیر. به صورت کلی طرحی که انجام شد در سازمان تامین اجتماعی به عنوان یک تجربه جدید و منحصر به فرد مطرح بود که در مجموع، هم گیرندگان خدمت و هم پزشکان از آن رضایت داشتند و طرح بسیار خوبی بود، اما دارای چالش هایی هم بود که با شناسایی و حل آن می شد در حیطه اثربخشی و رضایتمندی نتایج بهتری نیز گرفت.
به اعتقاد ما استفاده از ظرفیت پزشکی از راه دور و توسعه سیاست های مربوطه در این زمینه در کشورمان می تواند یکی از مهمترین برنامه های پیش روی سیاست گذاران در نظام سلامت ایران باشد که با توجه به محدودیت منابع، مشکلات موجود در دسترسی به امکانات و پزشکان متخصص در مناطق روستایی، محروم و دورافتاده، گره گشای بسیاری از مشکلات فعلی باشد. در این راه استفاده از تجارب منحصر به فردی مثل طرح مورد نظر که در مدیریت درمان تأمین اجتماعی صورت گرفت، می تواند به ارتقای سیاست گذاری در این حیطه کمک شایانی نماید.
