از آغاز همه گیری HIV حدود 20 سال می گذرد که خوشبختانه در این مدت موفقیت های زیادی در کنترل و درمان آن به دست آمده است؛ گرچه درمان های موجود ویروس را از بدن خارج نمی کند، اما بسیاری را تحت کنترل در می آورد و از مرگ و میر و عوارض بیماری به شدت می کاهد و تعداد ویروس در بدن را به شدت کاهش می دهد که انتقال بیماری را به صفر می رساند.
در سال 2015 هدف برنامه کنترل ایدز در جهان به این صورت شد که تا سال 2020، نود درصد ابتلایان به اچ آی وی شناسایی شوند و تحت درمان قرار گیرند و اطمینان حاصل شود ک هدر 90 درصد افراد تحت درمان، تکثیر ویروس متوقف شده است.
در راستای همین اهداف، کشور ما نیز در چهارمین برنامه استراتژیک، کنترل اچ آی وی را سرلوحه قرار داد تا به مهار همه گیری دست یابد. همچنین، به ائتلاف بزرگ پیشگیری از ایدز پیوست تا با تعیین نقشه آن در سطوح کشوری و استانی، مسیر میان بر را در پیش گرفته تا با بهره گیری از همه امکانات خود و سایر سازمانهای شریک به این اهداف برسد.
در گام نخست، دبیرخانه کمیته کشوری نظارت بر اجرای برنامه کشوری که وظیفه استاندارد سازی فرآیندها و تدوین دستورالعمل های اجرایی برنامه استراتژیک ارزیابی و نتایج فعالیت های اجرایی و بازبینی اهداف برنامه را بر عهده دارد و به طور مستمر در زمینه های پایش و ارزشیابی برنامه ها و اقدامات با تشکیل جلسات فعالیت جدی دارد. همچنین، اقداماتی در زمینه مراقبت و درمان شامل: تشکیل شبکه پزشکان عمومی و متخصصان عفونی درمانگر ایدز، تجهیز 19 آزمایشگاه قطب کشوری ،ایجاد و تامین و توزیع لوازم آزمایش سریع و آموزش های لازم در این خصوص انجام شده است.
از دیگر اقدامات وزارت بهداشت می توان به ادغام خدمات پیشگیری از انتقال اچ آی وی از مادر مبتلا به کودک، راه اندازی باشگاه های مثبت جهت ارائه خدمات حمایتی و توانمند سازی با پشتیبانی از بیماران که در حال حاضر 23 باشگاه مثبت فعال داریم، اشاره نمود.
فعالیت های انجام شده در زمینه گروه های در معرض بیشترین خطر بسیار وسیع است، بنابر تایید سازمان جهانی بهداشت، هم اکنون بیش از 70 درصد از مصرف کنندگان مواد در ایران به خدمات کاهش آسیب های ناشی از اعتیاد دسترسی دارند که خدمات آموزش ، پیشگیری، مراقبت و درمان بیماری های آمیزشی و انجام آزمایش اچ آی وی را انجام می دهند .
گام مثبت دیگر در این حوزه، تقویت نظام پایش و ارزشیابی و مراقبت اپیدمیولوژیک که شامل: راه اندازی سامانه نظام ثبت مبتلایان در سراسر کشور، یکسان سازی نظام ثبت خدمات بیماریابی و انجام مطالعات اپیدمیولوژیک در گروه های در معرض بیشترین خطر، به شمار می رود.
اما به نظر می رسد که در کنار پرداختن به موضوع پیشگیری از HIV در بین معتادان تزریقی، باید به طور جدی به مساله پیشگیری از ابتلا به این عفونت در بین صاحبان رفتارهای پرخطر جنسی و به ویژه جوانان نیز توجه جدی داشته باشیم.
در همین راستا پیشگیری، اهمیت فوق العاده زیادی دارد و خانواده‌ها به ویژه والدین و اولیای مدارس، در آموزش‌های پیشگیری از ابتلا به عفونت HIV می‌توانند نقش بسیار مهمی را ایفا کنند؛ چراکه در غیر این صورت باید شاهد افزایش ابتلا به این عفونت در بین زنان و جوانان باشیم. علاوه بر خانواده، مدارس و به خصوص دبیرستان‌ها و دانشگاه‌ها، محیط‌هایی هستند که می‌توانند در آموزش‌های پیشگیری از ابتلا به عفونت HIV به جوانان نقش بسیار مهمی داشته باشند.
طبیعی است که عدم توجه به آموزش‌های پیشگیرانه به زنان و جوانان، خطر دیگری به همراه دارد و آن، انتقال عفونت HIV از مادر به کودک است چنانچه کوچک‌ترین غفلت و تاخیری در آن صورت گیرد، پیامدهای بهداشتی و اقتصادی بسیار سنگینی در پی خواهد داشت.
آمارها حاکی از آن است، با وجود اینکه موارد ابتلا به HIV در بسیاری از کشورها کاهش یافته است، در ۵۰ کشور شاهد افزایش موارد ابتلا به این بیماری بوده‌ایم. در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا موارد ابتلا به ایدز از مرز هشدار عبور کرده است. همچنین در زمینه پیشگیری به نوجوانان و جوانان که بیشتر در معرض خطر هستند، کمتر توجه شده است.
بر اساس همین آمارها، ما به سازمان جهانی بهداشت متعهد شده‌ایم که به هدف ۹۰ درصد تا سال ۲۰۲۰ برسیم. در همین راستا به ائتلاف پیشگیری از اچ آی وی پیوستیم و معتقدیم می‌توانیم پرچمدار این ائتلاف در این منطقه خاورمیانه باشیم. همچنین تصمیم گرفتیم هر چقدر هم تحت تاثیر تحریم و کشمکش‌های سیاسی قرار بگیریم، تسلیم نشویم و اقدامات خود را انجام دهیم. در همین راستا برنامه کشوری ترسیم کردیم، اجراهای ساختاری داشتیم و سرمایه‌گذاری را افزایش دادیم.
دنیا ثابت کرده است که پیشگیری از HIV بدون برنامه کاهش آسیب امکان ندارد، بنابراین برای رسیدن به اهداف پیشگیری، برنامه کاهش آسیب را ارتقای کیفی داده‌ایم. برنامه testing را به صورت همه‌جانبه ارتقا داده‌ایم. همچنین نه تنها جمعیت پرخطر، بلکه مناطق پرخطر هم در ابتلا به ایدز نقش دارند. بر اساس مطالعات دقیق در تلاشیم که از مناطق استان‌ها، محل‌های در خطر را بیشتر تحت نظر قرار دهیم.
اطلاع از وضعیت ابتلا و افزایش پوشش درمان از مهمترین اهداف پیشگیری است. مهمترین ابزار این آگاهی، آزمایش است؛ اگر آزمایش هدفمند باشد ما را به هدف خود می‌رساند. دانش و آگاهی قدرت ما است. مصداق دانش در مورد HIV، آگاهی از میزان ابتلا، پوشش درمان و پایش Viral load است.
برای شناسایی افراد مبتلا به اچ آی وی، انجام مشاوره و آزمایش لازم است. ما برای انجام مشاوره و آزمایش پنج اصل مهم را در نظر گرفتیم؛ هرگز بدون رضایت فرد برای برای او آزمایش انجام ندهیم، محرمانه بودن انجام آزمایش و ارائه پاسخ آن را بطور کامل رعایت کنیم، بدون مشاوره آزمایش انجام ندهیم، نتایج تست مثبت را هر چه سریع‌تر با انجام آزمایش تایید کننده رد یا قبول کنیم. فرد شناسایی شده را به خدمات پیشگیری، درمان و مراقبت وصل کنیم.
امید است به مناسبت هفته جهانی ایدز، مبتلایان، افراد مشکوک به ابتلا، کسانی که که در محوطه ریسک زندگی می کنند و رفتارهای ناسالم بهداشتی دارند با مراجعه به مراکز مشاوره و آزمایش اچ‌آی‌وی که توسط کارشناسان مراکز بهداشتی دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور اداره می‌شود مراجعه و مشاوره بگیرند که در صورت ابتلا، بدانند که ادامه مسیر زندگی خود را چگونه طی کنند.
دکتر محمد مهدی گویا
رییس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت
