دکتر فرشاد شیبانی عضو هیأت علمی گروه روانپزشکی و روانشناسی بالینی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، از جمله اساتید جوان در این مجموعه دانشگاهی است که طی سال 1397 مدرک دکترای تخصصی روانشناسی بالینی را از دانشگاه علوم پزشکی ایران اخذ و پس از دوسال فعالیت به عنوان عضو هیأت علمی در همان دانشگاه، طی سال 1400 به زادگاه خود؛ شهر مشهد مقدس بازگشته و فعالیت حرفه ای خود را در جایگاه هیأت علمی در گروه روانپزشکی و روانشناسی بالینی دانشگاه علوم پزشکی مشهد ادامه می دهد، دکتر شیبانی همچنین در حال حاضر فوکال پوینت وزارت بهداشت در دانشگاه ( در حوزه پیشگیری از خودکشی )، عضو شورای تحصیلات تکمیلی، عضو واحد توسعه آموزش بالینی بیمارستان ابن سینا و نماینده معاونت آموزشی در برنامه کشوری پیشگیری از خودکشی می باشد. پایگاه خبری وب دا، به مناسبت نهم اردیبهشت؛ روز روانشناس، گفتگویی با این عضو هیأت علمی جوان دانشگاه داشته است که شرح آن را در ادامه می خوانید:
وب دا: ضمن سپاس از حضور شما در این مصاحبه، لطفاً برای ما توضیح بفرمایید که روانشناسی چیست و چه نقشی در بهبود کیفیت زندگی افراد دارد؟
روانشناسی به مطالعه علمی رفتار و فرآیندهای ذهنی افراد می پردازد. این علم به دنبال درک عمیق‌تر افکار، احساسات، انگیزه‌ها و رفتارهای افراد است تا به آنها کمک کند زندگی بهتری داشته باشند. روانشناسی شاخه‌های مختلفی مانند: روانشناسی بالینی، سلامت، اجتماعی، شناختی، رشد، صنعتی و سازمانی دارد که هرکدام بر جنبه‌های خاصی از زندگی انسان تمرکز می‌کنند.
علم روانشناسی نه‌تنها به درمان مشکلات روانی (حدود 300 اختلال روانپزشکی از قبیل اختلالات افسردگی، اضطرابی، وسواسی و ... داریم) می‌پردازد، بلکه ابزاری مؤثر برای پیشگیری، رشد فردی و بهبود کیفیت زندگی است. لذا با استفاده از اصول روانشناختی، افراد می‌توانند روابط بهتری بسازند، استرس را مدیریت کنند و به شادی و رضایت بیشتری دست یابند.
وب دا: به نظر شما، بزرگترین چالش‌هایی که روانشناسان در جامعه امروز با آن مواجه هستند، چه مواردی هستند؟
خوشبختانه در سال های اخیر مردم اهمیت و ضرورت کمک گرفتن از علم روانشناسی را درک کرده اند، اما بزرگترین چالش موجود از دید بنده این است که متأسفانه هنوز بیمه ها حمایت کافی را ندارند و با توجه به مشکلات و محدودیت های اقتصادی موجود، افراد ممکن است از دریافت خدمات روانشناختی محروم شوند.
وب دا: چگونه روانشناسان می‌توانند به بهبود سلامت روان افراد کمک کنند و چه روش‌هایی را در این زمینه پیشنهاد می کنید؟
روانشناسان نقش مهم و چندبعدی در ارتقای سلامت روان افراد دارند. آنها با استفاده از دانش علمی و مهارت‌های تخصصی، به افراد کمک می‌کنند تا با چالش‌های روانی مقابله کنند، رشد شخصی داشته باشند و کیفیت زندگی خود را بهبود ببخشند. آنها ابتدا به تشخیص و ارزیابی می پردازند و پس از آن از رویکردهای مختلف روان درمانی با توجه به نوع مساله فرد استفاده می کنند. بسیاری از روانشناسان در حوزه پیشگیری فعالیت می کنند و با برگزاری کارگاه ها و دوره های مختلف سعی بر توانمدسازی افراد دارند.
وب دا: با توجه به شرایط کنونی جامعه، استرس و اضطراب چگونه بر سلامت روان افراد تأثیر می‌گذارد و چه راهکارهایی برای مدیریت این احساسات وجود دارد؟
در سال‌های اخیر عوامل مختلفی مانند: افزایش تورم، تغییرات اجتماعی و فشارهای زندگی روزمره باعث افزایش سطح استرس و اضطراب در میان افراد شده است. این فشارهای مزمن می‌توانند تأثیرات عمیقی بر سلامت روان بگذارند، همچنین استرس طولانی‌مدت می‌تواند منجر به بی‌انگیزگی، احساس ناامیدی و افزایش خطر افسردگی و خودکشی شود. اضطراب مداوم با بروز اختلالاتی همچون فوبیا، حملات پانیک یا وسواس فکری-عملی مرتبط است؛ همین طور استرس مداوم با تضعیف سیستم ایمنی، بیماری‌های گوارشی، سردردهای مزمن و فشار خون بالا. از طرف دیگر اضطراب زیاد باعث مشکل در تمرکز، تصمیم‌گیری و حافظه می‌شود ویکی دیگر از پیامدهای استرس زیاد تحریک‌پذیری و کاهش آستانه تحمل است که می تواند تعارضات خانوادگی و اجتماعی را افزایش دهد.
وب دا: چگونه می‌توان با افراد کمک کرد که به کمک روانشناسی زندگی شادتری داشته باشند؟
سلامتی و احساس شادی ما به چهار بعد مهم در زندگی بستگی دارد: زیستی، روانی، اجتماعی و معنوی. هر یک از این چهار عامل در احساس شادی ما به شدت نقش دارند و باید به آنها توجه داشت. شادی یک مهارت اکتسابی است، روانشناسی با ارائه ابزارهای علمی و کاربردی می‌تواند به افراد کمک کند کیفیت زندگی خود را بهبود بخشند. یکی از مهارت های مهم در این زمینه خودآگاهی است، شناخت نقاط قوت، ضعف و آسیب پذیری ها. افکار ما حال و احساس ما را شکل می دهند اگر بتوانید الگوهای فکری ناکارامد را شناسایی کنیم و افکار واقع بینانه را جایگزین کنیم می توانیم زندگی شادتری داشته باشیم. به قول حضرت مولانا "پیش چشمت داشتی شیشه کبود زان سبب عالم کبودت می نمود".
بنابراین باید افکاری مانند "همه چیز باید کامل باشد" یا "من همیشه شکست می‌خورم" را با افکار واقع‌بینانه جایگزین کنید. مثال: فکر ناکارامد: "اگر در این مصاحبه قبول نشوم، آبرویم می‌رود" و اما فکر جایگزین: "این مصاحبه تنها یک فرصت است، نه تعیین‌کننده ارزش من"... از طرف دیگر هیجانات مثبت را با روانشناسی مثبت‌نگر می توان افزایش داد، تمریناتی همچون تمرین شکرگزاری روزانه و شناخت نقاط قوت فردی می تواند در این زمینه کمک کند.
در روانشناسی این باور وجود دارد که انسان موجودی اجتماعی است و برای داشتن احساس رضایت نیاز به تجربه و داشتن روابط بین فردی پایدار و کارامد هستیم. این به معنای این نیست که اگر در رابطه ای تعارض وجود داشت آن رابطه را تمام کنیم، بلکه نحوه حل تعارضات بین فردی بسیار مهم است.
وب دا: خانواده چه نقشی در شکل‌گیری و حفظ سلامت روان افراد دارد و چگونه می‌توان به تقویت این نقش کمک کرد؟
خانواده به عنوان اولین سیستم اجتماعی که فرد تجربه می‌کند، نقش تعیین‌کننده‌ای در سلامت روان فرد دارد. این تأثیر از کودکی تا بزرگسالی ادامه می‌یابد و هم می‌تواند نقش محافظتی باشد و هم آسیب‌زا. لذا کودکان از طریق مشاهده رفتار والدین یاد می‌گیرند چگونه با استرس، خشم یا شادی کنار بیایند. اگر کودک نیازهای عاطفی اش توسط مراقبان اصلی (والدین) به موقع پاسخ داده شود، احساس امنیت، اعتماد به دیگران و عزت نفس در او شکل می‌گیرد، اما اگر با بی‌تفاوتی، طرد یا خشونت روبه‌رو شود، ممکن است دچار اضطراب، افسردگی یا سایر مشکلات مربوط به دلبستگی شود.
خانواده‌هایی که گوش‌دادن بدون قضاوت را بلدند، به فرد کمک می‌کنند در شرایط سخت (مثل شکست شغلی یا طلاق) تاب‌آوری بیشتری داشته باشند.خانواده‌های حمایت‌گر می‌توانند از بروز افسردگی یا سوءمصرف مواد در نوجوانان جلوگیری کنند. خانواده‌های آگاه می‌توانند علائم هشداردهنده (مثل تغییرات روانشناختی شامل خلق، خواب، پرخاشگری غیرمعمول) را شناسایی و فرد را به روانشناس ارجاع دهند. خانواده مانند شاخه‌های درخت هستند؛ شاید در جهات مختلف رشد کنند، ولی ریشه‌شان یکی است به قول هوشنگ ابتهاج "باغها را گرچه دیوار و در است/ از هواشان راه با یکدیگر است / شاخه ها را از جدایی گر غم است/ ریشه هاشان دست در دست هم است".
وب دا: به نظر شما، آینده روانشناسی در ایران و جهان چگونه خواهد بود و چه تغییراتی را پیش‌بینی می‌کنید؟
از دید بنده در آینده تمرکز کشورها بر پیشگیری به جای درمان خواهد بود چراکه درمان هزینه بسیار زیاد و بازدهی کمی دارد اما پیشگیری اولیه بسیار کارامدتر است، روندی که در بسیاری از کشورهای پیشرفته شروع شده است. همچنین تقاضا برای خدمات روانشناسی افزایش می باید و انگ اجتماعی نسبت به مراجعه به روانشناس و روانپزشک کاهش می یابد.
وب دا: چه توصیه‌ای برای افرادی که ممکن است به مشاوره یا درمان روانی نیاز داشته باشند دارید؟
اگر نیاز به شناخت بهتر خود دارید، مشاوره و رواندرمانی می‌تواند به شما کمک کند. در اینجا مواردی را عرض میکنم که نشان می دهد به روان درمانی و کمک حرفه ای نیاز دارید:
* علائم هیجانی:
- احساس غم، اضطراب یا پوچی مداوم.
- تحریک‌پذیری شدید و نوسانات خلقی غیرقابل کنترل.
* علائم جسمانی بدون دلیل پزشکی:
- سردرد، معده‌درد، یا خستگی مزمن.
* مشکلات رفتاری:
- پرخوری/بی‌اشتهایی عصبی، اعتیاد به مواد یا الکل.
- اجتناب از اجتماع یا کاهش عملکرد شغلی/تحصیلی.
* مشکلات ارتباطی:
- درگیری مکرر با خانواده، دوستان یا همسر.
* افکار آزاردهنده:
- فکر کردن مداوم به مرگ یا خودکشی.
وب دا: آیا پیامی برای افرادی که به حوزه روانشناسی علاقه‌مند هستند یا به دنبال بهبود وضعیت روانی خود هستند دارید؟
رواندرمانی، در واقع سرمایه‌گذاری روی خود فرد است و اولین قدم، سخت‌ترین قدم است، اما ارزشش را دارد.
