بومی سازی درمان ها در حوزه بیماری های سرطان، از چشم اندازهای مهم گروه رادیو انکولوژی است
سرطان، گروهی از بیماری هایی است که بر اثر تقسیم سریع سلول های غیر طبیعی و انتشار آن در بدن ایجاد می شود و علاوه بر عوارض جسمی، با آثار روانی همچون ترس، نا امیدی و احساس نزدیک شدن به مرگ در بیماران همراه است. در عین حال روند نوید بخش پیشرفت های بین الملی علم، در حوزه های تشخیص و درمان این بیماری، طی سال های اخیر ، به حدی چشمگیر بوده که افق های تازه ای را پیش روی درمانگران قرار داده و طیف وسیعی از بیماران سرطانی با دریافت درمان های مختلف؛ در یک پروسه زمانبندی شده، می توانند بطور نسبی یا کامل سلامت خود را بازیابند. گروه رادیوتراپی انکولوژی دانشگاه علوم پزشکی مشهد از جمله مجموعه های فعال در حوزه درمان بیماری های سرطان است که ضمن ارائه خدمات تشخیصی و درمانی در این زمینه، به تربیت نیروهای متخصص و انجام تحقیقات مرتبط با حوزه بیماریهای سرطان اهتمام دارد. به منظور اطلاع از علل ابتلا به بیماری سرطان و راهکارهای درمانی آن، پایگاه خبری وبدا، گفتگویی با سه تن از اساتید این گروه داشته است که شرح آن را در ادامه می خوانید:
وب دا: ضمن خیر مقدم خدمت اساتید محترم، از جناب آقای دکتر انوری خواهشمندم ضمن معرفی بیشتر خود، بفرمایید که تومورهای مغزی چطور ایجاد می‌شوند و نشانه‌های آن چیست؟
دکتر کاظم انوری هستم، فارغ التحصیل رشته رادیوانکولوژی در سال 1379 از دانشگاه علوم پزشکی مشهد و از همان سال تاکنون مشغول خدمت در این دانشگاه هستم. برخلاف بسیاری از تومورهایی که در سایر اعضای بدن شکل می‌گیرند و با عوامل محیطی سر و کار دارند و یا عامل زمینه‌ای آنها، محیطی است در تومورهای مغزی، کمتر عوامل محیطی ثابت شده‌ای وجود دارد؛ البته به جز اشعه ایکس که نقش آن اثبات شده است و کسانی که در سنین پایین‌تر دچار برخی عفونت‌های پوستی یا قارچی شده و در درمان آنها از اشعه ایکس استفاده میشود، بیشتر در معرض بیماریهای کنسر قرار می گیرند، همچنین کسانی که به دلایل دیگری اشعه ایکس دریافت می‌کنند.
بحث امواج الکترومغناطیس نیز هر چند که اثبات نشده، اما کسانی که در این زمینه صاحب نظر هستند یک سری ملاحظات را مورد تأکید قرار دادند از جمله اینکه؛ به مدت طولانی با تلفن همراه صحبت نکنیم و در صورت استفاده از این وسیله ترجیحاً از هدفون یا اسپیکر استفاده شود و به طور کلی هرچه فاصله تلفن همراه با گوش و مغز دورتر باشد، شرایط ایمن‌تری را برای مغز ایجاد خواهد کرد، در همین ارتباط توصیه میشود که تا حد امکان از تلفن ثابت برای ارتباط گیری استفاده شود.
برخی زمینه‌های ایجاد تومورهای مغزی به عوامل ارثی نیز باز می‌گردد و برخی سندروم‌های شناخته شده ارثی وجود دارد که تمایل به ایجاد این بیماری‌ها را در مغز افزایش می‌دهند، مثلاً کسانی که لکه‌هایی به رنگ شیر قهوه روی پوست صورت دارند می‌توانند بیشتر مستعد ایجاد تومورهای مغزی باشند.
از نظر علائم و نشانه‌های این بیماری نیز باید گفت که شایع‌ترین علامت " سردرد " میباشد و البته دامنه تشخیص افتراقی این علامت نیز متعدد است، در عین حال برخی سردردها هستند که اهمیت بیشتری داشته و نیاز به بررسی بیشتر دارند مثل؛ سردردهایی که خیلی طولانی یا با فشار زیاد در سر همراه هستند. همینطور سردردهایی که با علائم عصبی همچون اختلال در شنوایی، بینایی، اسفنکتری و... همراه می‌باشند. چنانچه شخصی زمینه بیماریهای عروقی مثل میگرن را داشته و اکنون تیپ یا الگوی سردرد او تغییر کرده است این افراد نیز باید سردردهای خود را جدّی بگیرند، افراد دارای سابقه تشنج هم بهتر است حداقل یک بار اقدام به تصویربرداری داشته باشند. اما در مجموع می‌توان گفت که خیلی از سردردها علت خاصی ندارند و نباید در مورد آنها نگران بود.
وب دا: خانم دکتر شهید ثالث، لطفا معرفی بیشتری از خود داشته باشید و به عنوان رئیس بیمارستان امید مشهد بفرمایید که در بحث سرطان پستان این مرکز درمانی چه اقداماتی داشته و میزان مراجعات بیماران به این بیمارستان چگونه است؟
دکتر سودابه شهید ثالث هستم، متخصص رادیوانکولوژی، عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد و رئیس بیمارستان امید، در سال 1388 از این دانشگاه فارغ التحصیل شدم و از همان سال در خدمت بیماران و همکاران مشغول فعالیت هستم. همانطور که مطلع هستید سرطان پستان یکی از شایع‌ترین نوع سرطان‌ها در بین جامعه زنان است و شیوع آن در جهان از هر هشت نفر، یک نفر و در کشور ما گاهی از هر چهار نفر یک نفر میباشد. قطعاً یکی از موارد، در این خصوص آگاهی بخشی به جامعه زنان است، چون سرطان پستان از جمله بیماری‌هایی است که غربالگری و تشخیص زودرس در آن نقش بسزایی دارد و می‌تواند در درمان بیماران بسیار کمک کننده باشد.
خوشبختانه اکنون مراکز غربالگری متعددی در شهر و کشور ما وجود دارد، بیمارستان امید نیز یکی از مراکز جامع غربالگری و تشخیص زودرس سرطان پستان است که هم ماموگرافی و هم سونوگرافی از نظر اقدامات تشخیصی در این مرکز انجام میشود و در درمانگاه‌های تخصصی نیز اساتید محترم و از جمله اساتید رادیو انکولوژی حضور دارند و عموم افراد اعم از بیماران و حتی افراد سالم می‌توانند برای غربالگری مراجعه کنند و چنانچه تصویربرداری نیاز باشد، در همان بیمارستان انجام میشود و اگر نکته خاصی وجود داشته باشد مثل: نمونه برداری در تمامی روزها این کار انجام میشود و همینطور اقدامات پاتولوژی و در نهایت چنانچه منجر به تشخیص سرطان شود کلیه مراحل درمانی نیز در خود بیمارستان و تحت نظر اساتید مجرب انجام میشود.
با توجه به اینکه در هفته مبارزه با سرطان قرار داریم و شعار این هفته دست در دست هم برای مبارزه با سرطان است، امیدواریم با آگاهی بخشی هرچه بیشتر رسانه‌ها به مردم، کاهش ابتلا به سرطان را در بین عموم جامعه شاهد باشیم.
وب دا: خانم دکتر حسینی لطفا ضمن معرفی بیشتر خود و با توجه به فعالیت تان در حوزه سرطان‌های پستان و سرطان‌های دستگاه ژنیکولوژی توضیحاتی بفرمایید؟
دکتر ساره حسینی، دانشیار دانشگاه علوم پزشکی مشهد هستم، در سال 1390 از همین دانشگاه فارغ التحصیل شدم و تا هم اکنون به عنوان عضو هیأت علمی مشغول خدمت می باشم. خوشبختانه آمار سرطان در کشور ما نسبت به سطح جهان کمتر است و شاید این شیوع به یک سوم برسد، اما مشکل ما در حوزه سرطان پستان این است که بیماران ما عمدتاً جوان‌تر هستند و متوسط سن بیماران حدود ۱۰ سال نسبت به سطح جهان جوان‌تر هست و نکته منفی این موضوع علاوه بر اینکه مجموعه‌ای از آسیب در نقش‌های فرد را در فضای خانواده و جامعه در بر دارد، بیولوژی و رفتار تومور هم در خانومی که کنسر پستان دارد و سن او کمتر است، معمولاً بدتر میباشد. نکته دومی که در حوزه سرطان پستان در ایران اهمیت دارد آن است که معمولا بیماران ما در مراحل پیشرفت بیماری و با تأخیر مراجعه می‌کنند و این مراجعه در واقع وقتی است که ضایعه گسترش یافته و زیر بغل درگیر است و طبیعتاً درمان مشکل‌تر خواهد بود، لذا بحث پیشگیری از این جهت اهمیت مضاعف خواهد داشت.
در خصوص سرطان‌های حوزه دستگاه ژنیکلوژی خانم‌ها نیز ما سرطان رحم و سرطان دهانه رحم را داریم که به ویژه سرطان رحم با وضعیت زندگی و کیفیت زندگی زنان بسیار مرتبط است به گونه‌ای که خیلی از مبتلایان به کنسر رحم خانم‌های " چاق، فشار خونی و مبتلا به دیابت" هستند، از همین سه فاکتور خطر می‌توان متوجه شد که کاهش وزن و داشتن یک زندگی توأم با تحرک می‌تواند از خطر سرطان رحم کم کند. در مورد سرطان دهانه رحم نیز یک مشکل عمده در کشور عدم واکسیناسیون است. در بسیاری از کشورهای جهان واکسیناسیون ویروس HPV که عامل اصلی سرطان دهانه رحم است، وارد پروتکل واکسیناسیون کشوری شده و به طور معمول برای همه دختران و بسیاری از کشورها پسران واکسیناسیون انجام میشود.
اما در کشور ما به دلیل اینکه وارد کردن واکسن هزینه زیادی داشته این کار اکنون انجام نمی‌شود و آمار سرطان دهانه رحم در کشور ما رو به افزایش است. البته ما تلاش می‌کنیم که واکسن را در کشور خودمان تولید کنیم. اساتید و سیاستگذاران حوزه بهداشتی در کشور هم اکنون در تلاشند که این واکسیناسیون را وارد پروتکل کشوری کنند و دختران و پسران نوجوان ما علیه سرطان رحم در خانم‌ها و سرطان حفره دهان در آقایون واکسینه کنند.
وب دا: آقای دکتر انوری بفرمایید که یک تومور مغزی در چه مواقعی نیاز به شیمی درمانی دارد و در چه مواقعی نیاز به جراحی دارد؟
تومورهای مغزی همیشه نیاز به درمان ندارند و وقتی ضایعه نمای خوش خیمی داشته باشد، فرد تحت نظر پزشک قرار می‌گیرد و به صورت دورویی وضعیت او ارزیابی میشود، چنانچه ضایعه خوش خیم علائم بالینی خاصی در بیمار ایجاد نکنند و اثر فشاری نداشته باشند، اقدام درمانی خاصی هم نیاز ندارند. در عین حال متأسفانه خیلی از تومورهای مغزی نیاز به درمان دارند و معمولا اقدام درمانی در تومور اولیه مغز با جراحی آغاز میشود و نمونه برداری در تعداد کمی ممکن است نیاز باشد، لذا نمونه‌برداری عملاً برداشت ضایعه است. در موارد خاصی اول اقدام به نمونه برداری میشود یا بر اساس نمای تصویربرداری مثلا به یک لنفوم یا یک متاستاز مشکوک می‌شویم و منشأ دیگری برای دست پیدا کردن ضایعه نداریم در این صورت ممکن است اقدام به نمونه برداری کنیم. در گذشته ما دستگاهی را به نام استروتاکتیک در مشهد و در بیمارستان امام رضا(ع) داشتیم که می‌توانستیم نمونه برداری را توسط اساتید گروه جراحی اعصاب انجام دهیم، اما متأسفانه یک دوره‌ای این کار انجام نشد و بیماران به تهران ارجاع داده می‌شدند. خوشبختانه ما شنیدیم که در بیمارستان ابن سینا دستگاه نمونه برداری در حال راه‌اندازی است و امیدواریم که در ادامه در دانشگاه علوم پزشکی مشهد هم راه اندازی شود. پس از اینکه جراحی انجام شد، بسته به نوع آسیب شناسی و میزان برداشت جراحی و سایر عوامل نسبت به اینکه درمان تکمیلی برای بیمار انجام شود یا نه تصمیم گیری میشود، درمان تکمیلی اکثر تومورها رادیوتراپی است و البته شیمی درمانی هم در بعضی از انواع تومورها نیاز است. بر اساس خوش خیم بودن یا بدخیم بودن تومورها مشخص میشود که رادیوتراپی یا شیمی درمانی نیاز است یا خیر؟
وب دا: استاد شهید ثالث در مورد دستاوردها و اقداماتی که در حوزه سرطان پستان حاصل شده توضیحاتی بفرمایید؟
راه‌اندازی و شروع به فعالیت مرکز تحقیقات سرطان که نتیجه زحمات تمامی اساتید است، از سال ۱۳۸۵ میباشد و در طول سال‌ها تحقیقات مکرری انجام شده تا اینکه موافقت اصولی و موافقت قطعی را اخذ کرده و اکنون فعالیت این مرکز با حضور تمامی اساتید رادیو انکولوژی انجام میشود و سایر اساتید از رشته‌های مختلف با ما همکاری دارند. لاین تحقیقاتی در همه زمینه‌ها در حال انجام است و تحقیقات مختلفی در خصوص تومورهای مغزی در حال انجام و پایان‌نامه‌های دانشجویی در زمینه های مولکولار و درمان‌های بیماران مبتلا به تومورهای مغزی در حال انجام است.
در زمینه سرطان های شایع نیز مطالعات زیادی انجام شده به ویژه در حیطه سرطان پستان که در زمینه‌های مختلف مولکولار و درمانی آن اقدامات زیادی انجام شده و در بسیاری موارد به تغییر پرکتیس منجر شده است و به طور مثال خانم دکتر حسینی و آقای دکتر سالک در مورد بیماریهای هایپوفرکشن پرتو درمانی ( فرایند درمانی که در سالیان گذشته با تعداد جلسات بیشتری انجام می‌شد) نتایج بسیار خوبی را گرفتند و اکنون یک درمان رایج به شمار می‌رود. قطعاً این مطالعات و تحقیقات در شهر یا کشور منجر به بومی‌سازی درمان‌ها میشود، چون خیلی از درمان‌ها در گایت لاین‌های جهانی است که ما استفاده می‌کنیم، اما بسیاری از موارد ما احساس می‌کنیم که شاید بر اساس اقلیم و نژاد بومی کشور در منطقه ما نیاز به یک اقدام اختصاصی تر باشد. لذا این مطالعات کمک می‌کند که درمان‌ها را بومی کنیم تا نتایج بهتری بگیریم، ما در مرکز تحقیقات سرطان همواره پذیرای همکاری گروه‌های بالینی و پایه هستیم و اکنون هم ارتباطات خوبی بین این گروه‌ها وجود دارد.
کمیته تحقیقات دانشجویی هم اغلب در کنار ما هستند و ما از حضور دانشجویان مان استفاده می‌کنیم و اکنون با کمک چندین گروه از علوم پایه و بالین مشغول تشکیل بانک‌های اطلاعاتی در مورد سرطان‌های شایع هستیم و خوشبختانه یک پایگاه رجیستری سرطان توسط اساتید راه اندازی شده، چندین سال است که فعالیت دارد و اطلاعات کلیه کنسرها به عنوان یک بانک اطلاعاتی معتبر و کمک کننده جمع آوری میشود.
وب دا: خانم دکتر حسینی در مورد پیشرفت‌های درمانی حوزه سرطان توضیحاتی بفرمایید؟
حوزه رادیو انکولوژی بسیار وابسته به تکنیک است و پیشرفت‌های خوبی در جهان انجام شده که ما هم طی سالیان و به ویژه در 5 سال اخیر رشد خوبی را در این زمینه داشتیم و توانستیم تا حد زیادی به استانداردهای جهانی نزدیک شویم. اکنون یک دستگاه پیشرفته رادیوتراپی به همت فراوان خانم دکتر شهید ثالث و اساتید دیگر در بیمارستان امید نصب کردیم به نام دستگاه توموتراپی که یک تکنیک پیشرفته IMRT را می‌توانیم توسط آن انجام دهیم. این تکنیک سبب میشود که یک رادیوتراپی ایمن‌تر با حفظ ارگان‌های در معرض خطر و با دوز بالا و خوب انجام دهیم، کاری که اکنون در دنیا در مورد بسیاری از سرطان‌ها یک استاندارد به شمار می‌رود و غیر از آن ما یک دستگاه براکی تراپی را در بیمارستان امام رضا (ع) راه اندازی کردیم که طی چند ماه اخیر انجام شد و به همت استاد انوری و سایر اساتیدی که کمک کردند و ما توانستیم این دستگاه را برای حوزه سرطان‌های ژنیکولوژی بانوان و به ویژه سرطان دهانه رحم استفاده کنیم. ما این توانایی را داریم که در سرطان‌های مختلف مثل پروستات و حفره دهان هم این نوع براکی تراپی را انجام دهیم.
در زمینه فضا هم با همّت ریاست محترم بیمارستان خانم دکتر شهید ثالث توانستیم فضاهای فیزیکی بیمارستان را با الحاق یک ساختمان جدید به بیمارستان افزایش دهیم و درمانگاه‌ها را به آنجا منتقل کردیم. فضا برای سایر کارهای بیمارستان ایجاد کردیم و این‌ها همه پیشرفت‌هایی است که به لحاظ فیزیکی و به لحاظ تکنیکال در فضای دانشگاه توانستیم انجام دهیم. از این بابت بسیار خوشحالیم چون بخش رادیو انکولوژی مشهد تعداد زیادی رزیدنت را پرورش می‌دهد و همیشه جزو بخش‌های خوشنام در کشور بوده است.
راه‌اندازی بسیاری از روش‌های رادیوتراپی و روش‌های درمانی به همّت اساتید دانشگاه علوم پزشکی مشهد در این مرکز انجام شده و ما بر همین اساس تلاش کردیم که به لحاظ تکنیکال نیز خود را به استانداردهای روز دنیا نزدیک کنیم و خوشبختانه تا حد زیادی به این هدف رسیده‌ایم.
وب دا: آقای دکتر انوری چه توصیه‌های پیشگیرانه‌ای به مردم دارید؟
در حال حاضر میزان بروز سرطان متأسفانه در کشور ما افزایش یافته و آخرین آمار حکایت از 190 هزار مورد جدید در سال را نشان می‌دهد که از آمار قبلی اعلام شده که حدود 135 هزار نفر بود؛ بیشتر میباشد. وزیر محترم هم چند روز قبل اعلام کردند که حدود ۲۰۰ هزار نفر بیمار ابتلا به سرطان را داشته‌ایم، ولی خبر خوب این است که سرطان با پیشگیری تا ۵۰ درصد کاهش پیدا می‌کند، مثلاً بحث تغذیه، استفاده از دخانیات و ورزش و مواردی از این دست می‌تواند در کاهش ابتلا به سرطان مؤثر باشد و ضمن اینکه برنامه‌های غربالگری را هم به طور منظم دنبال می‌کنیم که موجب میشود پیشگیری شود از عود سرطان‌ها.
بنابراین جدّی گرفتن علائم هشدار دهنده و غربالگری بسیار مهم است و اگر بیماری در مراحل اولیه تشخیص داده شود، بسیار امید فراوان برای درمان آن وجود دارد و برخورد آگاهانه و تصمیم معقول در مورد آن می‌تواند خیلی کمک کننده باشد. متأسفانه برخی باورهای غلط در کشور ما وجود دارد که سیر بیمار را منحرف می‌کنند و زمانی به ما مراجعه می‌کند که کار خاصی برای او نمی‌توان انجام داد. ما در همین جا اذعان می‌کنیم که در مورد بیمارانی که در مرحله پیشرفته به ما مراجعه می‌کنند کمک ما به آنها محدود خواهد بود و اغلب به درمان‌های طب تسکینی برمی‌گردد.
وب دا: خانم دکتر شهید ثالث وضعیت مراجعات بیماران به بیمارستان امید چگونه است؟
بیمارستان امید تنها بیمارستان تخصصی سرطان در شرق کشور است که تنها مرکز تخصصی دانشگاهی و دولتی میباشد و ما پذیرای بیماران از کل استان خراسان رضوی و خراسان بزرگ هستیم و مراجعین متعددی از سیستان و بلوچستان و گلستان داریم، در این بیمارستان در خصوص تمام روش‌های درمانی ارائه خدمات داریم و قطعاً در طی ۱۵ سال گذشته تعداد مراجعات بسیار بیشتر شده و آمار رو به رشدی دارد. اما اطلاع رسانی هایی را ما به جامعه داریم برای اینکه نترسند و با علائمی اگر مواجه شده و مشکوک می‌شوند، در مراحل اولیه اقدام کنند تا به تشخیص زود هنگام آنها کمک کنند و درمان آنها نیز اثربخش‌تر باشد.
قطعاً با افزایش و پیشرفت مراحل بیماری، درمان‌ها هم سخت‌تر و محدودتر خواهد بود و اگرچه تمام تلاش اساتید در بیمارستان امید و همینطور بیمارستان امام رضا(ع) بر این هست که بهترین درمان را ارائه کنند، اما اقدام زود هنگام بیماران نیز می‌تواند بسیار مؤثر باشد.
همچنین افراد با یک سبک زندگی سالم و پیشگیرانه می‌توانند از بروز سرطان جلوگیری کنند و این بهتر از بحث درمان به موقع است. در عین حال اگر مبتلا شدیم سعی کنیم که تشخیص و درمان را به موقع آغاز کنیم که قطعاً به درمان بهتر کمک خواهد کرد.
وب دا: خانم دکتر حسینی چه توصیه‌ای به بیماران مبتلا به سرطان دارید و همینطور برای پیشگیری از ابتلای افراد سالم؟
ما همزمان هم پزشک هستیم و هم روانپزشک و هم پزشک درمانگر سرطان و بیماران ما وقتی مراجعه می‌کنند بسیاری از آنها وحشت زده هستند از این تشخیص . این باور غلط که سرطان معادل مرگ است و درمانی ندارد موجب میشود که بیمار با یک وحشتی به ما مراجعه کند. در درجه اول آرامش دادن به بیمار وظیفه ما است چون اگر این آرامش را نداشته باشد با ما هم همکاری نخواهد داشت و اساساً این استرس و ترس بیمار سیستم ایمنی بدن او را دچار اختلال می‌کند، به همین دلیل ما همواره سعی می‌کنیم به بیمار این اطمینان را بدهیم که درمان خوب و مطابق با درمان‌های روز دنیا را دریافت می‌کنید و به لحاظ مالی نیز به آنها اعلام می‌کنیم که بخش زیادی از درمان‌های آنها تحت پوشش بیمه است و حتی برخی خدمات رایگان میباشد. در مراکز دولتی بسیاری از اقدامات تشخیصی و درمانی برای بیماران سرطانی با کمترین هزینه انجام میشود و مطابق با پروتکل‌های روز دنیا است. بعد از درمان هم بیمار رها نمی‌شود و با فواصل مشخص زمانی ویزیت می‌شوند تا اطمینان حاصل شود که بیماری به طور کامل از بین رفته است.
وب دا: استاد انوری جایگاه ما در عرصه رادیو انکولوژی در سطح کشور چگونه است؟
خوشبختانه در چند سال گذشته ما سیر خوبی را داشتیم و در کل مهارت‌های پزشکی یک لرنینگ کر داریم که باید آن را طی کنیم تا به مراحل بالاتر برسیم؛ به ویژه در رادیوتراپی این قضیه بسیار مهم است، چون تمام پرسنل در آن درگیر هستند و تصمیمات به صورت یک نفره انجام نمی‌شود. بنابراین مجموعه‌ای از عوامل و افراد هستند که دست‌اندرکارند. ما از سیستم دوبعدی به سیستم سه بعدی در رادیو تراپی رسیدیم و از سیستم سه بعدی به سمت IMRT و طی یک سال گذشته به سمت درمان‌های استروتاکتیک رفتیم که حداقل برای دانشجویان و استاف‌های پزشکی باید اطلاع رسانی کنیم. تا هم اکنون خیلی در جایگاه خوبی هستیم، هرچند که نقص‌ها و ضعف‌های هم وجود دارد .
وب دا: استاد شهید ثالث چند استاد و عضو هیأت علمی در مرکز درمانی امید مشغول به فعالیت هستند؟
در حال حاضر در گروه رادیو انکولوژی ۸ عضو هیأت علمی داریم و تعداد دستیاران نیز ۱۴ نفر میباشد.
وب دا: خانم دکتر حسینی به نظر شما رسانه‌ها چه کمکی می‌توانند در بحث ترویج فرهنگ پیشگیری از سرطان داشته باشند؟
یکی از مهم‌ترین دلایلی که بیماران در مراحل پیشرفته بیماری به ما مراجعه می‌کنند، ناآگاه بودن مردم نسبت به علائم سرطان و درمان‌پذیر بودن آن است. بنده به همه بیماران توصیه می‌کنم که باور غلط سرطان غیرقابل درمان است، را از ذهن خود حذف کنید. علائم سرطان‌های شایع را مردم باید بشناسند و با ظاهر شدن این علائم مراجعه کنند، به مراکزی که برای این کار پیش بینی شده است. متأسفانه گاهی افراد مسیرهای درمانی نادرستی را پیگیری می‌کنند که در نهایت بیماری آنها را بیش از پیش خطرناک می‌سازد. بنابراین مردم باید علائم اولیه را بشناسند و به مراکزی که برای این کار قرار داده شده و مورد تأیید است مراجعه کنند و نترسند چون این بیماری‌ها قابل درمان درمان است و به پزشک خود اعتماد کنند.
