سومین وبینار میان رشته ای"مراقبت معنوی با محوریت مرگ و سوگ در همه‌گیری کووید19" ،با حضور اساتید و صاحبنظرانی از داخل و خارج کشور برگزار شد.
به گزارش روابط عمومی نهاد نمایندگی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، در این وبینار 5 ساعته موضوعات مرتبط با بحث کرونا ویروس از جمله؛ " سنجش و درمان سوگ در عصر شیوع کرونا "، " ارتباط میان امید و اضطراب مرگ بر اساس منابع دینی" ، " مداخله‌ی معنوی شناختی جهت پذیرش سوگ یا آسیب دیدگان کووید19، مبتنی بر نیایش در مطالعات موردی" ، " مراقبت تسکینی پس از مرگ در شیوع کرونا" و " ابعاد مدیریت سوگ مبتنی بر قرآن و حدیث و ترس از مرگ و درمان آن مبتنی بر نظریه شناختی ابن سینا " مورد طرح و ارائه قرار گرفت.
ظرفیت منابع دینی در مدیریت سوگ در ایام کرونا
حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر طباطبایی در بخش آغازین این وبینار، ضمن اشاره به اهمیت بکارگیری ظرفیت منابع دینی در ارتباط با مدیریت سوگ بویژه در ایام شیوع کرونا، توجه به افراد سوگوار و تکریم جایگاه آنان و نیز تبیین ابعاد مراقبتهای فرد سوگوار و مراقبت اطرافیان را، از مباحث محوری در منابع دینی عنوان و در همین خصوص آیات و احادیثی از قرآن کریم و کتب روایی اربعه را بیان کرد.
وی موضوع مراقبت از فرد سوگوار در دو بعد شناختی و رفتاری را نیز مورد اشاره قرار داد و گفت: بر اساس آموزه های دینی بکارگیری تکنیک «صبر » از مهمترین شیوه های کمک کننده در بعد شناختی افراد سوگوار است؛ که البته این صبر به معنای انفعال نیست و بلکه حرکتی پویا و مبتنی بر آگاهی بخشی است، در آیه 68 سوره مبارکه کهف نیز به همین مفهوم صبر اشاره شده است.
دکتر طباطبایی، به ساختار مداخله صبر در سه بخش « آگاهی بخشی نسبت به اصل سوگ»، « آگاهی های مرتبط با فرد سوگوار» و آگاهی های فرد سوگوار نسبت به متوفی» نیز اشاره و اظهار داشت: طبق آموزه های قرآنی تصویر کردن سوگ به عنوان یک آزمایش و امتحان همگانی در ذهن فرد سوگوار، تحمل آن را برای او آسان تر می کند (بقره/155)، همچنین تصویر سازی نسبت به این حقیقت که فرد متوفی همچون قطره ای از یک دریا و جزئی از یک کل بوده که به دنیایی بزرگتر پیوسته است. (بقره/156)
وی ادامه داد: تصویر سازی این حقیقت که متوفی در دنیایی دیگر زنده و دارای حیات است( آل عمران/169) و اینکه فرد سوگوار به سبب تحمل مصیبت فقدان عزیزش، مأجور و برخوردار از پاداش خواهد بود(بقره/157) و همچنین توجه دادن فرد سوگوار به داشته هایش و نعمت هایی که همچنان برخوردار از آنهاست می تواند او را آرام و امید وار سازد.
عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی مشهد، در بخش دیگری از سخنان خود به بحث مراقبت های رفتاری سوگوار نیز اشاره و بیان داشت: در روایات دینی توصیه شده که فرد سوگوار پوششی متفاوت داشته باشد به نحوی که دیگران از این تفاوت پی به مصیبت او ببرند. گریه کردن فرد مصيبت زده جهت آرام شدن او نیز عملی سفارش شده است. همچنین ذکر و یاد خدا که در آیات متعددی به آن اشاره شده است ( بقره/152، رعد/28، طه/14).
بحث مراقبتهای مرتبط با اطرافیان سوگوار، از دیگر موضوعاتی بود که دکتر طباطبایی با اشاره به آن گفت: تسلیت کلامی که عموما در قالب ابراز تأسف چهره به چهره یا تماس تلفنی و پیامکی و... صورت می پذیرد و همچنین تسلیت رفتاری که با در آغوش کشیدن فرد سوگوار یا پوشیدن لباس همرنگ ( مشکی) با پوشش او انجام می شود، مجموعه رفتارهایی است که در آرامش بخشی و تسلای غم فرد سوگوار تاثیر بسزایی دارد و در آموزه های دینی ما توصیه شده است.
وقتی که سوگ عمومی می شود...
در ادامه این وبینار بین المللی، دکتر "رابرت نیمیر" استاد روانشناسی دانشگاه ممفیس آمریکا و نویسنده بیش از 500 مقاله علمی با موضوع مرگ و سوگ، در مقدمه ای به گستره‌ی شیوع کرونا در جهان و اثرات چند وجهی آن بر حوزه های خانوادگی، اجتماعی، اقتصادی و... اشاره کرد و افزود: پاندمی جدید که با نام کووید19 در جهان شناخته شده، نشان داد که فرضیه های ما انسانها درمورد دنیا و آینده‌ی آن، تا چه حد نامطمئن و غیر قابل پیش بینی است و اکنون این تفکر نگران کننده در سطح جهان بوجود آمده که پاندمی بعدی چه خواهد بود؟
وی گسترش احساس ترس، اضطراب و احساس درماندگی عمومی و نیز بروز چالش‌های اقتصادی، اجتماعی و خانوادگی را از پیامدهای مهم بیماری کرونا در سطح جهان دانست و افزود: این تأثیرات اکنون در قالب افزایش تنگناهای اقتصادی، فقر، سوء مصرف مشروبات الکلی و خشونت های خانگی ( که ناشی از قرنطینه شدن طولانی مدت خانواده هاست) نمایان شده و در صورت تداوم می تواند به یک سونامی پاندمیک که نابودکننده بخش زیادی از جامعه انسانی است، تبدیل شود.
دکتر «رابرت نیمیر» در همین ارتباط افزود: عبارت «فاصله اجتماعی» که با هدف حفظ فاصله بدنی افراد از یکدیگر توصیه شده است به نظر می رسد که با بار معنایی منفی یا برداشتی اشتباه همراه بوده و سبب شده که بسیاری از افراد ارتباط خود را در اشکال دیگر آن نیز قطع کنند و این امر در درازمدت تاثیرات مخربی را بر بدنه اجتماعی جوامع خواهد داشت.
این استاد و روانشناس آمریکایی همچنین توصیه کرد: در شرایط کنونی افراد نسبت به انجام فعالیت‌های ورزشی آرامش بخش از جمله یوگا و حرکات نرمشی غفلت نکنند.
رسیدگی توأمان به جنبه های جسمی و روحی، در طب تسکینی
دکتر ایمان روحبخش پزشک طب تسکینی و مراقب داوطلب در هاسپس وان کانادا هم در این وبینار، از هدف و فعالیت‌های طب تسکینی در جهت کاهش فشار و استرس ناشی از بیماری، بر فرد بیمار، خانواده او و کادر درمان گفت و تاکید کرد: تلاش درمانگران طب تسکینی بر آن است که تمامی جنبه های روحی و جسمی فرد بیمار مورد توجه و رسیدگی قرار بگیرد و در مورد بیمارانی که امیدی به درمان و بهبود آنها نیست، زمینه یک مرگ خوب و مطابق با خواست بیمار فراهم شود.
وی با اشاره به وضعیت بیماران کرونایی و شرایط بد آنها در هنگام مرگ گفت: عواملی در رابطه با این امر وجود دارد که مانع از تحقق یک مرگ خوب و رضایت‌بخش برای بیمار مبتلا به کووید و خانواده اش می شود؛ این عوامل عبارت است از 1. تنها ماندن بیمار کرونایی تا لحظه مرگ ( به دلیل خطر سرایت بیماری به همراهان بیمار، اغلب از ورود آنان به اتاق بیمار جلوگیری می‌شود و حتی در صورت انجام این کار امکان ارتباط جسمی و عاطفی مطلوب بین آنها محقق نخواهد شد) 2. مرگ ناگهانی فرد مبتلا به کووید که اغلب بدون زمینه های قبلی است و زمینه استرس و فشار روانی مضاعف بر بیمار و خانواده را فراهم می کند. 3.علائم ناشی از بیماری و بویژه علامت تنگی نفس در بیمار که به شدت آزاردهنده بوده و خانواده را مضطرب می سازد.
دکتر روحبخش در ادامه به راه حل های تحقق یک مرگ خوب در بیماران کرونایی اشاره و اظهار داشت: داشتن یک " سیستم قوی طب تسکینی " که بتواند در ساختار خود، جایگاهی برای بیمار، خانواده او و کادر درمان تعریف کند و همزمان به هر سه بخش کمک رسانی کند، اولین گام در تحقق این امر است. پس از آن موضوع " اطلاع رسانی درست و به موقع" مطرح می شود که می‌تواند در کاهش بار روانی و استرس تحمیل شده بر بیمار و خانواده او موثر باشد و سومین عامل " ارتباط گیری درمانگران با بیمار و خانواده او بمنظور شناخت و اجرای هر چه بهتر خواسته های آنهاست ".
وی اضافه کرد: مکالمه اولیه ای که پیش از اقدامات درمانی برای بیمار انجام می شود بسیار مهم است و همچنین لحاظ کردن خواسته های خانواده بیمار در فرایند درمان، بهره گیری از مسیرهای ارتباطی مختلف از جمله ویدئو کنفرانس، تلفن و .... بمنظور ارتباط هر چه بیشتر بیمار با خانواده نیز در بهبود حال طرفین موثر خواهد بود.
دکتر روحبخش، در خصوص مراقبت طب تسکینی از خانواده بیماران فوت شده نیز گفت: ما معتقدیم که در بسیاری موارد رنج خانواده ها کمتر از رنج بیمار نیست و عمیقاً نیاز به حمایت دارند. آنها به این دلیل که نمی‌توانند مستقیما و بصورت حضوری با بیمارشان ملاقات داشته باشند و مراسم لازم را پس از فوت او بر پا کنند( که همین مراسم می‌تواند عامل تسکینی و آرامش بخش برای آنها باشد) عموما تحت فشار روانی بوده و نیازمند کمک و حمایت درمانگران هستند.
دعا، یکی از راهبردهای مهم تغییر نگرش است
دکتر مهدی احمدی فراز نیز که با موضوع مداخله های معنوی شناختی جهت پذیرش سوک و آسیب‌دیدگان کووید ۱۹ مبتنی بر نیایش به این وبینار دعوت شده بود، درمقدمه ای ضمن اشاره به مطالعات موردی خود، مقوله‌ی بازسازی و اصلاح شناختی با هدف تغییر شناخت و اصلاح قضاوت ها و کاهش خطاهای فردی را مطرح کرد و گفت: در این بازسازی شناختی بر داشتن دو گام، مهم و ضروری است: 1.شناخت افکار معیوب که در رفتار تخریبی موثر است 2. اصلاح شناخته رفتار از طریق مخدوش کردن قضاوت‌ها، اسناد و باورهای مراجع از طریق سوال.
وی در ادامه ، با بیان اینکه در حوزه‌ی روانشناسی اجتماعی، " تکرار " به عنوان یک ابزار تغییر نگرش معرفی می شود افزود: یکی از راهبردهای مهم در تغییر نگرش، بهره گیری از " دعا و نیایش " و مداومت بر آن است.
دکتر احمدی فراز، در همین رابطه استفاده از تکنیک " خودگویی " با محوریت دعا و نیایش را یکی از روش های موثر در پرورش افکار سالم و تغییر باورهای نادرست دانست و گفت: در تکنیک " خود گویی مبتنی بر داده ها "، تشخیص و انتخاب عبارت نیایش در جهت پرورش افکار سالم مراجع انجام می شود؛ یعنی فردی که باوری نادرست دارد، باید بر اساس مراحل بازسازی شناختی باور نادرست او مخدوش شود و سپس باور درست را از طریق دعا و نیایش به او منتقل کنیم؛ که البته این دعا و نیایش صرفا بر گرفته از کتب ادعیه موجود نیست و ممکن است به فراخور احوالات فرد متن دعای او توسط خودش و یا درمانگر تنظیم شود.
اُمید محور و پایه‌ی همه فضیلت هاست
دکتر مبین صالحی عضو هیأت علمی موسسه طلوع مهر قم هم در این نشست مجازی، موضوع " رابطه امید و اضطراب مرگ بر اساس منابع دینی " مطرح و با اشاره به اینکه امیدواری محور و عامل کلیدی در همه فعالیت های درمانی ( اعم از رفتاری، شناختی و...) به شمار می رود افزود: در ارتباط با بیماری کرونا نیز شاید آنچه بیش از خود بیماری مهم و حیاتی به نظر می رسد، حفظ امید و انگیزه فرد مبتلا در فرایند گذر از این بیماری است.
وی با استناد به نظریه اُمید اسنایدر که بر اساس روانشناسی مثبت گرا تعریف شده، اظهار داشت: طبق الگوی ارائه شده در این نظریه، امید در افرادی که اهدافی برای دنبال کردن در زندگی دارند و اصطلاحاً هدفمند زندگی می کنند پررنگ تر است. عاملیت، انتظار مثبت و اعتماد نسبت به خود از شاخصه های بارز و قابل مشاهده در چنین شخصیت هایی است.
دکتر صالحی در ادامه با اشاره به نگاه کلی روانشناسان نسبت به وجود انسان و نیازهای او گفت: هر چند که در بین عموم روانشناسان، نیازمندی های انسان در چهار بعد زیستی، اجتماعی، روانی و معنوی تعریف و تایید شده است، اما نیاز معنوی همواره از درجه‌ی اهمیت و توجه کمتری برخوردار بوده و از آنجا که رابطه ای مستقیم بین معنویت و امیدواری وجود دارد،کمرنگ شدن زمینه های معنوی در یک ساختار فردی یا اجتماعی می تواند به تضعیف امید و انگیزه در آن ساختار منجر شود.
وی، همچنین توجه به اصالت اهداف الهی و فرانگری در جریان حیات دنیوی را موضوعی مهم و در ارتباط مستقیم با مقوله‌ی امید دانست و افزود: اتصال و اتکاء به مبداء آفرینش روح امید را در انسان زنده نگه می دارد و سبب می شود که او عاملیت شخصی خود را بواسطه تکیه بر توانمندی های الهی (عاملیت الهی)، هدفمند و پیروزمندانه ببیند.
عضو هیأت علمی موسسه طلوع مهر قم در بخش پایانی سخنان خود به عوامل کاهنده اضطراب و ترس از مرگ بر اساس منابع دینی پرداخت و گفت: توجه به هدفمندی زندگی و دل بریدن تدریجی از دنیا ( که یکی از راه های آن انفاق کردن مال و دارایی های شخصی است)، باور به زندگی پس از مرگ و دل بستن به خدا ، صدقه‌ی جاریه، انجام عمل نیکو و پرهیزکاری، آمادگی پذیرش مرگ و تفسیر خوشبینانه از آن و.... از جمله مولفه های تاثیرگذار بر کاهش ترس از مرگ می باشد.
خبرنگار: قدیری
