هر ساله حدود 7 میلیون نفر در جهان در اثر مصرف دخانیات جان خود را از دست می دهند و با توجه به پیش بینی های افزایش جمعیت تا سال 2030 این میزان به 8 میلیون مرگ در سال افزایش خواهد یافت.
بدون در نظر گرفتن سن، جنس، نژاد، عوامل فرهنگی و آموزشی مصرف دخانیات تهدیدی برای هر انسان محسوب شده و رنج و بیماری، مرگ و فقر را برای فرد و خانواده به ارمغان آورده و اقتصاد ملی را هدف قرار می دهد.
مصرف دخانیات از طریق افزایش بار بیماری ها، هزینه مراقبت های بهداشتی و کاهش بهره وری باعث افزایش هزینه های اقتصادی در سطح ملی می شود.
در خانواده های فقیر این موضوع بیشتر نمود دارد، به شکلی که هزینه مصرف دخانیات از هزینه های تامین مواد غذایی، آموزش و پرورش و خدمات بهداشتی بیشتر است و این در حالی است که حدود 80 درصد از مرگ و میرهای زودرس ناشی از مصرف دخانیات در کشورهای کم درآمد و یا درآمد متوسط و با ایجاد مشکلات و موانعی برای تحقق اهداف توسعه رخ می دهد.
در سال های اخیر با توجه به تغییرات سریع اجتماعی، رفتارهای پرخطر از جمله گرایش به مصرف سیگار در میان قشرهای مختلف به ویژه زنان و جوانان به عنوان یکی از رفتارهای غیر بهداشتی در جامعه مورد توجه قرار گرفته است. اين قضيه آنگاه ابعاد فاجعه بار خود را نشان مي دهد که بدانيم 84 درصدسيگاري ها در کشورهاى در حال توسعه زندگي مي کنند و جالب تر آن است که بدانيم حتي در کشورهاى توسعه يافته نيز طبقات پايين جامعه بيشترين مصرف سيگار را دارند و بيشترين بار اقتصادى و بهداشتي سيگار را بر دوش مي کشند.
اعتیاد به سیگار یک مشکل عمده اجتماعی است که علاوه بر عوارض جسمی و روانی برای فرد، سلامت جامعه را از نظر اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی مورد تهدید قرار می دهد.
پژوهشهاي انجام شده نشان مي دهد كه اكثر معتادان، سيگار مصرف مي كنند و نيز اعتياد را از سيگار شروع كرده اند. بر اساس معيارهاي تشخيصي سازمان بهداشت جهاني، سيگار در رديف مواد اعتيادآور محسوب مي شود. سيگار ، در ورودي اعتياد و چراغ سبزي براي ساير اعتيادها است. مصرف سيگار، نخستين قدم به سوي اعتياد است. سيگار، زمينه ساز اعتياد به مواد مخدر بوده و مادر اعتياد به مواد مخدر محسوب مي شود. مصرف دخانيات مثل سيگار، پيپ، چپق و قليان نه فقط اعتياد رواني، بلكه اعتياد جسماني نيز ايجاد مي كند.
چندین دهه است که سیگار برای سلامتی انسان مضر شناخته شده است. همچنین طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی سیگار جزو مواد مخدر اعتیاد آور معرفی شده است. اما با این وجود هنوز سیگار اولین عامل مرگ و میر قابل پیشگیری محسوب می شود و به نظر می رسد آگاهی مردم از خطر های آن سبب قطع مصرف آن نشده است. علاوه بر این سیگار کشیدن زنان در جامعه ما رفتاری ضد ارزش محسوب می شود و دارای قبح اجتماعی است. با وجود تمام هزینه های مالی، جانی و اعتباری که مصرف سیگار برای زنان به همراه دارد، شاهد روند افزایشی آن در مجامع عمومی و به خصوص در جمعیت زنان هستیم. طبق گزارش کشوری دخانیات، میزان دختران نوجوان سیگاری 10.2 درصد در مقابل 2.1 درصد زنان بزرگسال سیگاری است. در حالی که این نسبت در بین پسران نوجوان 14.8 درصد در مقابل 22.2 درصد مردان سیگاری است.
متاسفانه برخی بانوان برای احساس بزرگ شدن، حفظ پرستیژ و کلاس کاذب اجتماعی، تقلید، سهل انگاری خانواده، رقابت‌های غیراخلاقی با دوستان به سیگار کشیدن روی می‌آورند و از آثار مخرب آن غافل شده‌اند که چه آسیب‌هایی به سلامت روح و جسمشان وارد می‌کند به طوری که سیگار و قلیان کشیدن یک تفریح ثابت و مفرح در جمع دوستان مطرح است.
استفاده و مصرف دخانیات برای همه افراد مضر و خطرناک است. بیماریهای روحی و جسمی زیادی از قیبل بیماریهای ریوی، قلبی و عروق، پوسیدگی دندان، ریزش مو؛ تغییر رنگ لثه و دندان، چین و چروک پوست و در زنان سقط جنین به وجود می‌آورد.
طبق گفته روانشناسان بیشتر افرادی که به دخانیات و مخدر روی می‌آورند زمینه رفتارهای بیمارگونه داشته و یا حامل بیماریهای روان شناختی هستند و این در شرایطی است که خود از آن بی خبرند.
دلایل زیادی از قبیل: درگیری در روابط عاطفی و تأثیرپذیری زنان از مرد مورد علاقه، نداشتن ترس از مضرات مصرف مواد مخدر و دخانیات، فرار از فشارهای عصبی و پناه بردن به کشیدن سیگار و قلیان می‌تواند افراد را به سمت سیگاری شدن و مصرف مواد مخدر پیش ببرد که در ابتدای امر این کار نوعی تفریح و تفنّن برای آنها به حساب می‌آید اما به مرور زمان به عادت تبدیل می‌شود.
الگوی مصرف محصولات دخانی-سیگار و قلیان نشان می دهد که مصرف سیگار در حد سه برابر افزایش یافته و در آقایان از رشد کمی برخوردار است. همچنین شواهد موجود در جامعه ایران بیانگر این است که مصرف سیگار در بین زنان تابع الگویی پنهانی است. زنان مانند مردان به صورت آشکار و علنی مبادرت به مصرف سیگار نمی کنند. بنابراین آمارهای موجود نمی تواند بیانگر جمعیت واقعی مصرف کنندگان سیگار در بین زنان باشد و در برگیرنده جمعیت پنهان مصرف کنندگان نیست.
طی تحقیقات پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی مشهد در بیمارستان امید مشهد مشخص شده است ارتباط تنگاتنگی میان تومور مثانه و استعمال طولانی مدت تریاک وجود دارد و اعتیاد بین ۴۰ تا ۶۰ درصدی افراد مبتلا به تومور مثانه به سیگار حاکی از ارتباط مستقیم سرطان مثانه با استعمال دخانیات دارد.
اعتیاد بین ۴۰ تا ۶۰ درصدی افراد مبتلا به تومور مثانه به سیگار این احتمال را قوت می دهد که ارتباطی قوی بین این بیماری و سیگار کشیدن وجود داشته باشد و این افراد، نوع توموری با پیش آگاهی به مراتب بدتر از دیگر بیماران دارند.
فلوشيپ پيوند كلیه دانشگاه علوم پزشکی مشهد ضمن هشدار به افراد مبتلا به اعتیاد به مواد مخدر، تصریح کرد: طی بررسی که در بیمارستان امید در ۱۵ سال قبل انجام شده؛ مشخص شد ارتباط تنگاتنگی میان تومور مثانه و استعمال طولانی مدت تریاک در افراد مبتلا به اعتیاد با پیش آگاهی بدتر وجود دارد.
استعمال سیگار بر طبق پژوهش های علمی، در ایجاد ۱۳ نوع سرطان نقش دارد. سیگار کشیدن در ابتلا به سرطان هایی نظیر ریه، مثانه، پروستات، کلیه، لوزالمعده، تخمدان، مری، روده بزرگ، کلیه و پستان نقش موثری دارد.
بر طبق پژوهش های انجام شده ابتلا به سرطان ریه تا ۷۵ درصد موارد با استعمال سیگار مرتبط است.
همچنین سرطان هم اکنون سومین عامل مرگ و میر در ایران بعد از تصادفات و بیماریهای قلبی و عروقی شناخته شده است.این در حالی است که ۳۰ درصد از سرطان ها با بهبود و اصلاح سبک زندگی نظیر تحرک کافی،تغذیه سالم و پرهیز از استعمال سیگار قابل پیشگیری هستند.
و سخن آخر اینکه به نظر می‌آید جامعه باید تفریحات بیشتر و ارزان‌تری در اختیار شهروندان قرار دهد تا آنها بتوانند تفریحات سالم را جایگزین مصرف دخانیات کنند.
از طرف دیگر راهنمایی های بهتر و رفتار مناسب با نوجوانان و جوانان به ویژه دختران در خانواده‌ها باید به گونه‌ای باشد تا آنان برای فرار از مشکلات خانوادگی به سیگار کشیدن پناه نبرند و مشکلات روحی خود را با سیگار کشیدن خلاصه نکنند و برای تخلیه روحی و روانی سیگار کشیدن اولین انتخاب دختران و پسران جوان نباشد.
علاوه بر خانواده‌ها از رسانه‌های ارتباط جمعی، نهادهای اجتماعی و آموزش و پرورش نیز انتظار می‌رود تا با توسعه و گسترش فرهنگ اجتماعی سالم به نحوه زندگی کردن درست و سالم در جامعه کمک کنند تا جامعه و شهروندان از آسیب‌های موجود در اجتماع در امان باشند و مشکلاتی که در کالبد جامعه ریشه دوانده است کمتر شود.
منابع:
- محمد اسماعیل ریاحی، تبیین جامعه شناختی گرایش به مصرف سیگار، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی، سال 16 شماره 61
- علی اصغر سعیدی، عوامل جامعه شناختی موثر بر مصرف سیگار در بین زنان و دختران شهر تهران، مجله بررسی مسائل اجتماعی ایران، سال اول، شماره چهارم سال 89
- وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی
- دکتر رضا مهدوی زفرقندی استاد اورولوژی دانشگاه علوم پزشکی مشهد،پایگاه خبری وب دا
- دکتر ابوالقاسم اللهیاری عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد و فوق تخصص خون بالغین، پایگاه خبری وب دا
- مرکز تحقیقات پیشگیری و کنترل دخانیات دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
