روز 13 تیرماه در تقویم بهداشتی کشور به عنوان روز جهانی بیماری‌های مشترک حیوان وانسان نام‌گذاری شده و در سطح دنیا، در این روز تبلیغات وسیعی برای توجه دادن مردم به این موضوع توسط سازمان‌های دولتی و نهادهای عمومی از جمله سازمان بهداشت جهانی در همه‌ی کشورها انجام می‌گیرد.
طاعون، هاری، تب مالت، آنفلونزای خوکی، جنون گاوی، آنفلونزای پرندگان و سیاه زخم، برخی از بیماری‌های خطرناکی است که عامل آن از حیوان به انسان منتقل می‌شود. همچنین بیماری‌هایی مانند سالک، توسط ناقلین واسطه‌ای از حیوان به انسان انتقال می‌یابد.
بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی از بین ۱۷۰۹ عامل بیماری زا ۸۳۲ عامل از حیوانات به انسان منتقل می‌شود و همچنین از میان ۱۵۶ بیماری نو پدید شناخته شده در انسان ۱۱۴ مورد آن از حیوانات به انسان انتقال می‌یابد.1
بسیاری از این بیماری‌ها از طریق بی‌احتیاطی‌های بهداشتی به انسان سرایت می‌کند و تنها با رعایت نکات بهداشتی، می‌توان از آنها در امان ماند. شستن دست‌ها با صابون، دور ماندن از افراد بیمار، جوشاندن مواد آلوده‌ی احتمالی بدست آمده از حیوانات، عدم استفاده از وسایل شخصی فرد بیمار و موارد پیش پا افتاده‌ای مانند اینها می‌تواند در هر سال از هدر رفت میلیاردها تومان هزینه‌ی بهداشتی درمانی در کشور پیشگیری کند و خانواده‌ها را از آسیب پر دغدغه‌ی آلوده شدن به عوامل بیماری‌زای مشترک حیوان و انسان، دور نگاه دارد.
در سال‌های اخیر، با تغییرات وسیع فرهنگ اجتماعی بخصوص در سطح خانواده‌های مرفه، تعداد حیوانات خانگی در این قشر افزایش یافته و به جهت تبعیت فرهنگی خانواده‌های متوسط از این سنت غلط، نگهداری و پرورش این حیوانات در میان اقشار متوسط نیز بیشتر از گذشته دیده می‌شود.
اگر چه حمایت از حیوانات یک خاصیت اجتماعی مثبت است اما این حمایت نباید به قیمت جان شهروندان تمام شود. سگ‌ها، گربه‌ها، موش‌ها، خرگوش‌ها، پرندگان و سنجاب‌ها، می‌توانند میزبان یا ناقل میکرب‌ها و عوامل بیماری‌زای مشترک انسان و حیوان (زئونوزها) باشند و باید در قبال تمایل افزاینده‌ی شهروندان به نگهداری از این حیوانات در محیط زندگی خانواده، مراقب این عوارض نیز باشیم.
در نگاهی دیگر و در قسمت دام‌های گوشتی مورد نیاز مردم، مهم‌ترین و پرریسک‌ترین گروه شهروندان که می‌توانند در معرض این گونه بیماری‌ها قرار گیرند دامداران، دلالان دام، فروشندگان غیر رسمی محصولات غذایی مرتبط با دام و مصرف‌کنندگان این محصولات هستند.
در سال‌های اخیر با تبلیغات صحیحی که در عدم مصرف مواد بسته‌بندی و فست‌فودها و نیز لبنیات کارخانه‌ای دارای مواد مضر صورت گرفته، مصرف لبنیات به اصطلاح سنتی رو به افزایش گذاشته و بیشتر مردم ترجیح می‌دهند مواد لبنی خود را از محل‌هایی خریداری کنند که تابلو سنتی یا خانگی دارند.
این کار اگر چه در وهله‌ی نخست ظاهرا اشکالی ندارد اما به جهت اینکه نظارت و کنترل موارد بهداشتی آنها بسیار دشوار است و کارشناسان ناظر بهداشت، به اندازه‌ای نیستند که همه‌ی تولیدکنندگان این مواد را پوشش دهند، خیلی از افراد که در مراکز غیر مجاز و به صورت غیر بهداشتی، مواد لبنی را آماده و روانه‌ی بازار می‌کنند از این نظارت‌ها می‌گریزند و در نتیجه افرادی که به جهت ارتباط مستقیم با دام‌های احتمالا آلوده به عوامل بیماری‌زا همیشه خطر سرایت این بیماری‌ها را با خود دارند.
بنا به گزارش وزارت بهداشت، در سال گذشته در سطح کشور 33 نفر مبتلا به تب کریمه کنگو شدند که منشأ آن مربوط به خانواده‌‌هایی بود که با دام سر و کار داشتند.2
همچنین گزارش شده که بیماری های قابل انتقال بین حیوان و انسان طیف گسترده ای از بیماری ها را شامل می شود، به طوری که بالغ بر 60 درصد بیماری های عفونی نیز در گروه بیماری های قابل انتقال از حیوان به انسان قرار دارند.3
یک مطالعه که در سال های 88 تا 92 در خراسان رضوی انجام شده نشان می‌دهد که 85 درصد مبتلایان به تب مالت، روستایی بوده‌اند4 که این امر نشان‌دهنده‌ی اهمیت بهداشت دام در منازل روستایی و رعایت نکات مراقبتی است.
روی هم‌رفته در مورد بیماری‌های مشترک انسان و حیوان، کاری به جز رعایت بهداشت، تبلیغ خود مراقبتی، ترویج فرهنگ بهداشت فردی در روستاها، آموزش مداوم به روستائیانی که دام نگاهداری می‌کنند، تشویق مردم به خرید محصولات غذایی از محل‌های تحت نظارت بهداشتی و آموزش رعایت مسائل بهداشتی در سطح مدارس و خانواده‌ها نمی‌توان انجام داد و البته با توسعه‌ی قلمرو تأثیر رسانه‌ها، این موارد تا حدودی انجام شده است.
اما آنچه اکنون مورد نیاز است، توجه بیشتر به دامداران انفرادی در روستاها و نگه‌دارندگان حیوانات و پرندگان خانگی است که شاید در شمار مهم‌ترین طرق انتقال بیماری‌های مشترک بین انسان و حیوان باشند.
بررسی میدانی نشان می‌دهد که 60 تا 70 درصد روستائیانی که دام نگهداری می‌کنند بهداشت محیطی را رعایت نمی‌کنند و بر بهداشت دام‌ها نظارت کافی ندارند. حشرات و بندپایانی که می‌توانند به عنوان ناقل عامل بیماری‌زا عمل کنند بیشترین خطر را دارا هستند و بنا بر این دام‌های روستایی باید به صورت مرتب، مورد شستشو و گندزدایی قرار گیرند.
شیوع و بروز این بیماری‌ها در تابستان که بیشتر دام‌ها به چرا در مزارع و مراتع می‌روند بیشتر است و این مسئله به این خاطر است که در تابستان هوا گرم‌تر و برای زندگی حشرات و انگل‌های حیوانی، مناسب‌تر می‌باشد.
از آنجا که مطالعات نشان داده که بیشترین گروه سنی در معرض خطر، جوانان 10 تا 30 ساله روستایی بوده‌اند لذا خانواده‌ها باید دقت داشته باشند که رعایت بهداشت فردی بخصوص در مورد افرادی که با دام‌ها سر و کار دارند از اهمیت بیشتری برخوردار است.
هر چند بیشتر عوامل بیماری‌زای کوچک، به چشم دیده نمی‌شوند اما همه جا هستند و تنها عاملی که می‌تواند ما را از گزند این عوامل دور نگه‌دارد توجه و رعایت بهداشت است. امید که با تلاش و همکاری مردم عزیزمان بخصوص روستائیان عزیز، و تبلیغات وسیع‌تر دانشگاه علوم پزشکی مشهد و بویژه معاونت بهداشتی، بتوانیم بیماری‌های مشترک انسان و حیوان را در جامعه به حداقل رسانده و سلامت عمومی را ارتقا بخشیم.
منابع:
1- سایت سازمان بهداشت جهانی
2- گفتگوی رئیس اداره بیماری‌های واگیردار وزارت بهداشت با همشهری آنلاین اسفند 97
3- رئیس اداره بیماری‌های مشترک انسان و حیوان وزارت بهداشت، گفتگو با باشگاه خبرنگاران جوان، تیرماه 97
4- بررسی خصوصیات اپیدمیولوژیک و روند بروز بیماری تب مالت در استان خراسان رضوی، مجله دانشکده پزشکی، دوره 58، شماره 9، آذر و دی 1394
