حفظ، گسترش، و ارتقای سلامت در جوامع بشری در زمره اساسی ترین و کلیدی ترین سیاست ها برای ایجاد و توسعه عدالت اجتماعی در کشورها تلقی می شود. همه می دانیم که انسان سالم، محور توسعه پایدار است و توجه به سلامت و تلاش برای حفظ، ارتقاء و گسترش آن همواره یک اولویت محسوب می شود.

امروزه گسترش نظام شهرنشینی و پیچیده شدن هر چه بیشتر روابط در قالب نقش های متعدد موجب شده است تا مسئولیت اجتماعی، به یک موضوع جامعه شناختی تبدیل گردد. موضوعی که در حوزه های گوناگون، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، سلامت و زیست محیطی قابل توجه و بررسی است.

یک شهروند باید به این امر واقف باشد که در یک جامعه، تنها نیست و در کنار مجموعه ای از افراد زندگی می کند پس پیگیری منافع فردی نباید به قیمت نادیده انگاشتن منافع جمع و ارزش های جمعی حاصل شود. این اندیشه که همه ما افراد یک جامعه و نسبت به اعمال و رفتار یکدیگر مسئول هستیم، می بایست مورد توجه جدی قرار گیرد.

یکی از حوزه هایی که امروز به عنوان یکی از دغدغه های اصلی نظام سلامت تبدیل شده است، موضوع مشارکت اجتماعی در حوزه سلامت است.

سلامت دارای ابعاد مختلفی از جمله بعد جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی می باشد که تاکنون بیشتر به سه بخش آن پرداخته شده و کمتر به جنبه اجتماعی شدن سلامت، پرداخته شده است.

جامعه سالم، جامعه‌ای است که حقوق شهروندی و سایر پیمان‌های بین‌‌المللی مرتبط با حقوق انسان‌‌ها در آن رعایت شود، همگان به خدمات سلامت و بیمه دسترسی داشته باشند، بیماری‌‌ها کنترل شده باشند، آمار طلاق در آن کم باشد، امنیت (در همه جوانب آن) محسوس باشد‏، توزیع درآمدها عادلانه باشد و بیکاری وجود نداشته باشد‏، سطح مشارکت اجتماعی (تعداد و کیفیت نهادهای مدنی و تشکل‌های غیردولتی و امور داوطلبی) در آن بالا باشد و از آن به نحو احسن بهره برده شود‏، تبعیض (انواع و سطوح گوناگون آن) وجود نداشته باشد و در یک کلام تمام افراد از زندگی خود احساس رضایت داشته باشند.

دین مبین اسلام به عنوان مکتبی اجتماعی و انسان‌ساز، اصل مشارکت و مسئولیت همگانی در پیشبرد اهداف اجتماعی را مبنای حرکت جامعه به سوی تعالی شناخته است و باورهای دینی و غیرت ملی مردم ایران در تاریخ بلند این سرزمین همواره تکیه‌گاه و پشتیبان جنبش‌ها و حرکت‌های اصیل فرهنگی و اجتماعی بوده است.

اجتماعی شدن مقوله سلامت به معنای مشارکت سازماندهی شده و ساختار مند فرد، خانواده و جامعه در تامین، حفظ و ارتقای سلامت تمام آحاد جامعه، با استفاده از ظرفیت و مشارکت همه نهاد ها و سازمان های فرهنگی، آموزشی و رسانه ای کشور تحت نظر وزارت بهداشت می باشد.

حوزه درمان به تنهایی نمی تواند همه سلامت مردم را تضمین کند و هر چقدر هم که در حوزه درمان و بهداشت هزینه شود، به نتیجه دلخواه دست پیدا نخواهد کرد، مگر اینکه با کمک مردم و با مردم برای حفظ و ارتقای سلامت آنان تلاش شود.

وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی به عنوان متولی اصلی تامین و حفظ سلامت مردم کشور با هدف رسیدن به بالاترین سطح ممکن سلامتی برای آحاد مردم(هدف چشم انداز) توجه ویژه ای را به مسائل اجتماعی تاثیر گذار بر سلامت و موضوع عدالت در سلامت معطوف داشته است. اما حفظ و ارتقای سلامت و حذف مخرب برخی از تعیین کننده های اجتماعی موثر بر سلامت مسئولیتی فردی، کشوری و حتی بین المللی است که کوشش مشترک کلیه سطوح جامعه یعنی افراد و سازمان ها را می طلبد. از طرف دیگر منافع حاصل از خدمات سلامت و اثر بخشی آن نقش بزرگی در خارج از بخش سلامت دارد.

مشارکت اجتماعی در حوزه سلامت اولین بار در دهه 1970 مطرح شد. این برنامه توسط سازمان جهانی بهداشت در سال 1987 مورد تایید واقع شد و به عنوان سنگ بنای دست یابی به سلامت قرار گرفت که بر مفاهیمی چون توانمند سازی، ارتقای سلامت و عملکرد اجتماعی اشاره دارد. بنابراین می توان گفت که مهمترین برایند مشارکت اجتماعی در سلامت به دست آوردن مزایای اجتماعی، ارتقای سلامت و رفاه است.

با درگیر ساختن افراد جامعه و مشارکت آنها در اموری همچون مراقبت از سلامت فردی، برنامه ریزی خدمات سلامتی، اولویت گذاری، بیان مشکلات و کیفیت می توان روند نهادینه شدن برنامه های سلامت را تسریع کرد.

افزایش اثر بخشی و توانمندی افراد از مزایای مشارکت مردمی است و یکی از ضرورت های اساسی مشارکت، پر شدن شکاف عمیقی است که بین ایده های برنامه ریز و نقطه نظرات مردم وجود دارد که با استفاده از راهبرد مشارکت جامعه کامل می شود.

افزایش رضایت و توانمندی مردم، بومی شدن برنامه ها، بالا رفتن سواد بهداشتی جامعه، افزایش کیفیت و ایمنی خدمات، افزایش هزینه اثر بخشی منابع و افزایش پوشش خدمات از مهمترین پیامدهای این ظرفیت نهفته در جامعه است.

بنابراین باید از ظرفیت مشارکت های اجتماعی در حد مطلوب و جامع بهره ببریم، این در حالی است که در حال حاضر اغلب مشارکت ها در سطح اطلاع رسانی است و باید در سیاست های نوشته شده راهبردهای ارتقاء سلامت، مشارکت جامعه نیز به عنوان یک الزام لحاظ شود.

منابع:

• یوسف خوشبین، مسئولیت پذیری جوانان، فصلنامه علوم اجتماعی زمستان 1391 شماره 59
• معاونت اجتماعی وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی
• رضا قلی وحیدی، تعیین کننده های اجتماعی سلامت و سازمان های مرتبط در استان آذربایجان شرقی، مجله سلامت و بهداشت، زمستان 1391 شماره چهارم
• سهیلا رشادت، مشارکت اجتماعی در سلامت میان جمعیت عمومی مردم کرمانشاه، مجله سلامت اجتماعی، زمستان 1395 دوره چهارم