درآمدی بر «روابط عمومی اسلامی»
رهبر فرزانه انقلاب، سال‌ها پیش با درک فرا دانشی از وضعیت علوم انسانی در دانشگاه‌ها، ضرورت تحول و تغییر بنیادی در این علوم را خواستار شدند و پیشگامی در انجام آن را بر همه‌ی دانشوران حوزه‌های مختلف این علوم، لازم دانستند.
روابط عمومی که اکنون یک رشته‌ی مستقل دانشگاهی است ذیل علوم ارتباطات قرار می‌گیرد و در هر صورت، شاخه‌ای از علوم انسانی محسوب می‌شود.
رهبری انقلاب اسلامی که خود از مجتهدان و علمای برجسته علوم دینی هستند، ماهیت تحول مبنایی در علوم انسانی را تغییر در بنیان‌های فکری و فلسفی این دانش‌ها و مطابقت با بنیان‌های دینی و بومی اسلام و ایران، دانستند و بر همین اساس بود که نقشه‌ی کلی الگوی پیشرفت اسلامی ایرانی، به عنوان یک برنامه‌ی آینده‌نگر، توسط ایشان ترسیم گردید و تدوین و تبیین جزئیات در این زمینه‌ها به اهل علم و دانش و علمای دانشگاهی سپرده شد.
به هر روی، از آنجا که روابط عمومی نیز، از جمله‌ی دانش‌های انسانی محسوب می‌شود، تحول در مبانی فکری، فلسفی، عقیدتی و اجتماعی آن، ضروری است و تا آنجا که حقیر اطلاع دارم، به جز چند مقاله و یکی دو کتاب* در این زمینه، تا کنون گام عملی در جهت تحقق عینی این مهم، در سازمان‌ها و نظام اداری کشور برداشته نشده است.
به نظر نگارنده، هنگامی که از روابط عمومی اسلامی سخن به میان می‌آید، مبحث «روابط عمومی» از آنچه در غرب تحت این عنوان قرار می‌گیرد، مجزا و منفک می‌گردد. به طور سنتی، آنچه در حوزه «روابط عمومی» در غرب مورد بحث قرار می‌گیرد تحکیم و تصحیح ارتباطات درون سازمانی و برون سازمانی با مدیریت و ارکان سازمان است.
اما در روابط عمومی اسلامی، اگر چه مبنای کار، همان تنظیم، اصلاح و گسترش ارتباطات درون و برون سازمانی با ارکان سازمان می‌باشد اما ابزار و وسایل و نیز ماهیت این ارتباطات، بکلی متفاوت از چیزی است که در تعریف سنتی و غربی آن مورد نظر است.
به سخن دیگر، روابط عمومی اسلامی، از جهت ابزار و وسایل ارتباطی، عمدتا به سنت‌های بومی، ملی و دینی از جمله رسانه‌های محلی (مانند مجالس تعزیه، روضه‌ها و مراسم سنتی)، رسانه‌های اجتماعی، هیات، مجالس وعظ و خطابه، تکایا، گردهمایی‌های فامیلی و اجتماعی کوچک و بزرگ، اتکا می‌شود و از بابت ماهیتی نیز، موضوع ارتباط، یعنی آنها که در مفهوم غربی، مشتریان سازمان نام دارند، به عنوان بندگان خدای متعال که دارای کرامت و حرمت انسانی هستند مد نظر قرار می‌گیرند.
البته در این گفتار کوتاه، بسط این مطالب، مقدور نیست و صرفا اشاره‌ای به موضوع خواهد شد که مبانی بحث، روشن گردد و بدانیم که منظور از روابط عمومی اسلامی، کلیتی کاملا متفاوت از مفاهیم این لغات در قاموس غرب است.
در واقع، تحول در مبانی فلسفی، عقیدتی و اجتماعی روابط عمومی که به آن رنگ و بوی بومی و اسلامی بدهد، نیازمند تفکر عمیق در فرهنگ دینی و تکیه بر جنبه‌های سنتی و ملی و نیز مفاهیم فرهنگ دینی می‌باشد. به عنوان مثال، می‌توان به زمینه‌ی اطلاع‌رسانی اشاره داشت که یکی از وظایف و چارچوب‌های فعالیت مجموعه‌ی روابط عمومی‌ها در سازمان‌های مختلف می‌باشد.
اطلاع‌رسانی با نگرش اسلامی، با خبررسانی و خبرپراکنی در غرب، بکلی متفاوت است. ما مسلمانان، خبر را از متون مقدس استخراج می‌کنیم و حق و باطل، برایمان، محل اعتنا و اتکا است در حالی که در غرب، اصولا، کار خبر و اطلاع‌رسانی به عنوان یک حرفه‌ی اقتصادی و مبتنی بر روش‌های اتصال بازار، معنا می‌شود.
به بیان دیگر، ما اگر بخواهیم بر اساس مبانی اسلامی و سنت‌های ملی و بومی، خبرها را تنظیم و منتشر کنیم، بایدها و نبایدهای منتج و منتزع از ایدئولوژی دینی، ملاک عمل‌مان قرار می‌گیرد و به هیچ وجه به دنبال منافع گروهی، حزبی، مالی یا فردی که ناشی از اخلاق غیر دین‌باورانه است نخواهیم بود.
خبر اسلامی، یعنی خبری که منافع نظام و امت اسلامی را مد نظر قرار می‌دهد و برعکس منابع خبری غرب که یا متکی بر منافع اقتصادی گروهی یا کارتل‌های بزرگ مالی می‌باشد و یا بر مبنای دیدگاه‌های سیاست‌مداران ماکیاولیست غربی، شکل می‌گیرد، منبع خبری ما، برگرفته از اعتقاد و ایمان به خدا و پیامبر(ص) است و ملاک اصلی تنظیم و انتشار آن، حق و باطل با معیارهای دینی خواهد بود.
بدین ترتیب ملاحظه می‌شود که روابط عمومی اسلامی، با روابط عمومی با مضمون غربی آن، ماهیتا متفاوت می‌باشد و بر اعتقاد، ایمان، فرهنگ و نسب انسانی شهروندان، اعم از مدیران و کارکنان سازمان یا مراجعه‌کنندگان به سازمان، تکیه دارد.
در این زمینه یک نکته‌ی دیگر نیز قابل ذکر است. روابط عمومی‌ها، از آنجا که مهم‌ترین مبدأ و مخرج اطلاعات و اخبار سازمان هستند، بهترین کانال نشر اطلاعات و دانش عمومی نیز می‌باشند. بدیهی است که مجموعه‌های روابط عمومی حوزه‌ی سلامت، از آنجا که با مهم‌ترین مقوله‌ی اجتماعات انسانی یعنی سلامت در مفهوم جامع آن سر و کار دارند، می‌تواند مولد، ناقل و ناشر اطلاعات دانشی این گستره نیز باشند.
بدین قرار، می‌توان روابط‌عمومی‌های حوزه‌ی سلامت را مسیر سیلان و غلیان اطلاعات دانش‌محور در سطح عمومی نیز ارزیابی نمود و ارتقای سطح دانش و آگاهی مردم را از آنها انتظار داشت؛ چنانکه در موضوع بیماری کرونا که بیش از دو سال از آغاز آن می‌گذرد، به مدد تلاش روابط عمومی‌های حوزه‌ی سلامت و از جمله، روابط عمومی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، صدها گیگابایت اطلاعات جامع راجع به انواع کووید، راه‌های پیشگیری، طرق انتقال، جهش‌های ویروس، علائم، درمان‌ها و داروهای این بیماری، در سطح مردم و جامعه منتشر گردید و از این طریق، سلامت عمومی جامعه، ارتقای چشمگیری یافت.
در پایان مایلم یادآور شوم که اگر چه تغییر و تحول در مبانی روابط عمومی، کاری بسیار گسترده و فراگیر است لکن ما در حدود مقدورات و توانایی‌هایی که داریم تلاش می‌کنیم روابط عمومی دانشگاه علوم پزشکی مشهد را به سمت روابط عمومی اسلامی حوزه سلامت هدایت کنیم و از نظام ارزشی، اخلاقی و اعتقادی اسلامی و همچنین سنت‌های بومی و ملی، در این زمینه پیروی کرده و در این مسیر، از نظر بزرگان دینی و حوزوی نیز بهره‌مند خواهیم گردید.
دکتر محمد پهلوان کاشی
مدیر روابط عمومی و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد
* از جمله: جایگاه کرامت انسانی در روابط عمومی اسلامی، نوشته رحمان سعیدی، منتشر شده در نشریه علوم خبری سال هفتم بهار 1397 شماره 25. و روابط عمومی از دیدگاه اسلام به قلم محمد غفوری منتشره در پژوهشنامه ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی بهار و تابستان 1378 شماره 25 . و نیز کتاب « روابط عمومی اسلامی»، تألیف عبداله عسکری و همکاران، نشر کارگزاری روابط عمومی.
