متخصص روان‌شناسی بیمارستان تخصصی روان‌پزشکی ابن‌سینا (وابسته به دانشگاه علوم پزشکی مشهد) با تأکید بر نقش کلیدی روانشناسان در مدیریت شرایط بحرانی گفت: در مواقع بحران، نخستین هدف روانشناسان تثبیت وضعیت روانی فرد و ایجاد حس کفایت اولیه در اوست.
الناز اسکندرنیا، متخصص روان‌شناسی بیمارستان تخصصی روان‌پزشکی ابن‌سینا، در گفت‌وگویی با وب دا درباره مفهوم بحران از منظر روان‌شناسی و نقش مداخلات روان‌شناختی در مراحل مختلف آن اظهار کرد: بحران وضعیتی است که در آن فرد با رویدادی پراسترس مواجه می‌شود و دیگر قادر نیست مانند گذشته با آن مقابله کند. در چنین شرایطی، منابع روانی معمول پاسخگو نیست و فشار روانی به اندازه‌ای افزایش می‌یابد که احساس ناتوانی در عبور از مشکل به‌وجود می‌آید. این وضعیت موجب کاهش ظرفیت شناختی شده و مانع از یافتن راه‌حل‌های مؤثر و شناخت توانمندی‌های فردی می‌شود.
وی با بیان اینکه مداخله روان‌شناختی در بحران به معنای همراهی فعال و همدلانه روان‌شناس با فرد آسیب‌دیده است، افزود: نقش اصلی روان‌شناس در تمام مراحل بحران، شامل گوش‌دادن فعال، شناسایی نیازهای فوری، تمرکز بر توانمندی‌ها و ارائه راه‌حل‌های گام‌به‌گام و کاربردی است. از آنجا که بحران‌ها اغلب به‌صورت ناگهانی رخ می‌دهند و فرصت آمادگی روانی برای فرد وجود ندارد، مداخله به‌موقع روان‌شناس نقشی حیاتی در کاهش اضطراب و بازگرداندن احساس امنیت دارد.
اسکندرنیا خاطرنشان کرد: سرعت و دقت در مداخله روان‌شناسی می‌تواند از تبدیل شدن بحران به آسیب روانی عمیق (تروما) پیشگیری کند و هم‌زمان فرصتی برای تقویت تاب‌آوری در برابر بحران‌های آینده فراهم سازد.
وی بحران‌ها را به دو دسته کلی تقسیم کرد: بحران‌های عمومی مانند جنگ، بلایای طبیعی و بیماری‌های همه‌گیر (از جمله کرونا) که تأثیرات گسترده اجتماعی دارند، و بحران‌های شخصی نظیر فقدان عزیزان، طلاق، مهاجرت، از دست دادن شغل یا مشکلات حاد بین‌فردی که مستقیماً زندگی فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهند.
این متخصص روان‌شناسی در ادامه با اشاره به اینکه مداخلات روان‌شناختی بسته به مرحله بحران متفاوت است، گفت: در مرحله اولیه (حاد)، هدف اصلی تثبیت وضعیت روانی و ایجاد حس کفایت در فرد است. در این مرحله، روان‌شناس با شنیدن فعال، ایجاد احساس امنیت و شناسایی نیازها و منابع موجود، حمایت فوری و کوتاه‌مدت را فراهم می‌کند. همچنین، ارائه راهکارهای کوتاه‌مدت برای مدیریت علائم اضطراب از جمله تمرینات تنفسی، برنامه‌ریزی حمایتی، ارجاع تخصصی و ارتباط با اورژانس اجتماعی از مؤلفه‌های کلیدی این مداخلات به‌شمار می‌رود.
وی افزود: استفاده از سامانه‌های تماس فوری (هات‌لاین‌ها) و مراکز پاسخ‌گویی بحران، از ابزارهای مؤثر در کاهش استرس، تقویت احساس حمایت و جلوگیری از تشدید آسیب‌های روانی است.
اسکندرنیا درباره مرحله دوم (پس از بحران) گفت: در این مرحله که ممکن است چند روز تا چند هفته پس از واقعه ادامه یابد، روان‌شناس با مداخلات پس از بحران به فرد کمک می‌کند تا توانمندی‌های شخصی خود را بازشناسی کرده، تاب‌آوری و اعتماد به نفس خود را بازیابد و شیوه‌های مقابله مؤثر را بیاموزد تا بتواند از تجربه بحران برای رشد روانی خود بهره گیرد.
وی با تأکید بر اهمیت بازسازی شناختی در روند بهبود پس از بحران تصریح کرد: در این مرحله، روان‌شناس به فرد می‌آموزد که افکار خود درباره بحران را ارزیابی کرده و میزان واقع‌بینی و کارآمدی آن‌ها را بسنجد. بازسازی شناختی با جایگزینی افکار سالم‌تر، زمینه اصلاح دیدگاه‌ها و بهبود عملکرد روانی را فراهم می‌کند.
این متخصص روان‌شناسی در پایان خاطرنشان کرد: تغییرات مثبت در سبک زندگی، کاهش هیجانات منفی و افزایش هیجانات مثبت، تقویت مهارت حل مسئله و بازگشت تدریجی به فعالیت‌های اجتماعی، همراه با رعایت اصول خودمراقبتی مانند خواب منظم و تغذیه مناسب، پایه‌گذار افزایش تاب‌آوری روانی و بهبود کیفیت زندگی پس از بحران است.
