مانند بسياري از مناسبت‌هاي ديگر، هفته سلامت مردان در ايران و خارج از كشور، دو موقعيت زماني متفاوت دارد.

هفته ملي سلامت مردان از سال 84 در ايران پايه‌گذاري شده و همه ساله در اسفندماه برگزار مي‌شود و هفته بين‌المللي سلامت مردان بين 14 تا 20 ژوئن است كه آخرين هفته خردادماه را در برمي‌گيرد.

در اروپا، امريكا و بسياري از كشورهاي صنعتي، هفته‌اي براي اين موضوع نامگذاري و اختصاص يافته و اطلاعات موجود در سايت اتحاديه اروپا، سايت انجمن سلامت مردان اروپا، سايت پيشگيري از بيماري‌هاي امريكا و ديگر منابع موجود در اينترنت، نشان مي‌دهد كه بحث سلامت مردان، يك موضوع مورد توجه جهاني است.

هفته بین المللی سلامت مردان در دومین کنگره سلامت مردان در وین در سال ٢۰۰٢  مورد توافق قرار گرفته و از همان سال هفته بین المللی سلامت مردان از ١۴ تا ٢۰ ژوئن به صورت کمپین‌های آگاهی رسانی با پوشیدن لباس آبی و با استفاده از روبان آبی به عنوان سمبل سرطان پروستات برگزار می شود. در این کمپین‌ها، دیگر بیماریهای شایع مردان از جمله دیابت، استئوپروز، سلامت خانواده ، سلامت شغلی و حوادث شغلی، خودکشی وخشونت در مردان مورد توجه قرار گرفته است.

اگر چه اجماع كلي در مورد مهم‌ترين و اولويت‌دارترين بيماري‌ها و مشكلات مردان، در بين انجمن‌ها يا مؤسسات دولتي و غير دولتي، وجود ندارد، اما از آنجا كه اعتقاد كلي بر آن است كه مردان، نيروي باروري بالقوه‌ و پايدار جامعه‌ي انساني هستند و همچنين به خاطر اينكه چرخ زندگي خانواده به عنوان كوچك‌ترين واحد اجتماعي جوامع بشري، با دستان مرد مي‌چرخد، ترتيب اولويت‌بندي بيماري‌ها و مشكلات اين گروه، عموما از بيماري‌هاي جنسي و آميزشي آغاز و تا مشكلات قلبي عروقي، ديابت و بيماري‌هاي رواني، ادامه مي‌يابد. در اين ترتيب گذاري، معمولا مسائل روان اجتماعي يا رفتارهاي خانوادگي و همچنين، گرايش‌هاي تحصيلي و ساير مباحث سلامتي، در رده‌هاي بعدي قرار مي‌گيرند.

نيروي مولد و ضامن امنيت خانواده

مدير دفتر سلامت جمعيت، خانواده و مدارس دانشگاه علوم پزشكي مشهد، ضمن اينكه مردان را نيروي مولد جامعه و ضامن امنيت خانواده قلمداد مي‌كند، تلاش براي سلامت اين گروه را براي بقاي جامعه انساني، حياتي مي‌داند.

دكتر محمد احمديان بیان می دارد : مردان به عنوان نیمی از جمعیت کشور، نیروی مولد جامعه و ضامن امنیت خانواده و جامعه می باشند. این گروه بعنوان محور اقتصاد خانواده و نیروی کار در جامعه به شمار رفته و تلاش برای تامین سلامت جسمی،روحی و روانی آنان تاثیر بسزایی در توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، بهداشتی خواهد داشت.

وي اضافه كرده است: مردان بیشتر از زنان در مواجهه با عوامل مخاطره آمیز سلامتی هستند لذا آموزش و اطلاع رسانی در راستای افزایش آگاهی سلامت از مهمترین اقدامات جهت حفظ و ارتقاء سلامت مردان می باشد.

مراكز جامع سلامت چه خدماتي مي‌دهند؟

برخی رفتارهای پرخطر مانند سبک زندگی نامطلوب، رفتارهای پرخطر ترافیکی و همچنین بیماری هایی مانند سکته قلبی، ایدز، اعتیاد، حوادث تراقیکی، حوادث شغلی، سرطانهای خاص، خشونت و قتل، با شیوع بیشتری در مردان مشاهده می شود.

دانشگاه علوم پزشكي مشهد با توجه به اهمیت سلامت مردان جامعه وکاهش مرگ و میر زود هنگام آنان، مراقبت‌های لازم را در مراکز خدمات جامع سلامت به منظور شناسایی عوامل خطر و نشانه‌های بالینی اوليه كه حاكي از خطرات سلامتي آينده باشد انجام مي‌دهند. كارشناسان اين مراكز، از هيچ علامت ساده‌اي نمي گذرند و هر آلارم ساده اي كه حاكي از وجود مقدمات يك بيماري يا اختلال در سلامتي مردان است را جدي  مي‌گيرند. حتي گرفتن فشار خون ساده، اگر اعداد غير عادي را نشان دهد، بلافاصله با فرد تماس مي‌گيرند و از او مي‌خواهند به مراكز بهداشتي مراجعه و ضمن استفاده از  مشاوره‌ي رايگان، آزمايشات لازم براي اطمينان از سلامتي قلبي و ساير اختلالات جسمي پنهان را انجام دهند.

چرا مردان سلامتی خود را در اولویت قرار نمی دهند ؟

در تمام مراكز و انجمن‌هايي كه در ايران و خارج از كشور، در مورد سلامت مردان، اقدامات و ابتكاراتي را انجام داده‌اند، هميشه و همه جا، سلامت زنان، پا به پاي اين موضوع مطرح شده و در مورد آن گفتگو و بحث انجام شده است. ولي اهميت دادن به سلامت مردان، ظاهرا از آن جهت است كه مردان، بر خلاف خانم‌ها، خودشان به سلامتي خودشان چندان اهميت نمي‌دهند.

مردان در مقایسه با زنان در معرض فاکتورهای خطر محیطی و شغلی بیشتری هستند و عادات غلطی مانند مصرف سیگار، الکل، اعتیاد و استرس شغلی در آنها بیشتر است. بسیاری از خطرات بهداشتی که سلامت مردان را تهدید می‌کند، قابل پیشگیری است. مردان قادرند با توجه به سلامت خود تنها با کمی تغییر در شیوه زندگی، هم عمر طولانی‌تری داشته باشند و هم سالم‌تر زندگی کنند.

آموزش براي خود مراقبتي

رئيس دفتر سلامت جمعيت، خانواده و مدارس دانشگاه علوم پزشكي مشهد در حاشيه‌ي برگزاري همايش سلامت مردان در اسفندماه گفته بود: شعار جهاني سلامت مردان «با خود مراقبتي، يك برنامه باشيد» است و به همين مناسبت، روزهاي هفته‌ي ملي سلامت را با خود مراقبتي آغاز كرد و ساير فاكتورهاي فعاليت بهداشتي در اين هفته را هم به گونه‌اي برنامه‌ريزي كرد كه اصل خودمراقبتي در آن الگوي عمل قرار گيرد: در واقع، تغذيه، فعاليت بدني، ترك دخانيات، پايبندي به روابط خانوادگي، كنترل عوامل خطر بيماري‌هاي غير واگير و رعايت ايمني در محيط كار يا هنگام رانندگي و كنترل استرس، همه و همه با خودمراقبتي مرتبط هستند.

دكتر محمد احمدیان مي‌گويد: ما همه ساله و از جمله امسال، برگزاری همایش ها، توزیع بسته آموزشی ویژه سلامت مردان برای رابطان ادارات، برگزاری مسابقات آموزشی و توزیع كتابچه های آموزشی را انجام مي‌دهيم و امسال اقدامات تبليغي و اطلاع رساني گسترده‌تري را در برنامه داريم.

به گفته وی، توزیع افزون بر یك هزار و 500 كتابچه آموزشی در مراكز بهداشتی خراسان رضوی و همچنین نصب بیلبورد، پرده و تراكت های آموزشی با مضمون سلامت مردان در سطح شهر از اقدامات انجام شده در این راستا است.

مدیر سلامت، جمعیت و خانواده و مدارس دانشگاه علوم پزشكی مشهد يادآور مي‌شود: ویزیت كارگران و كاركنان كارخانجات و مراكز صنعتی استان توسط پزشكان طب كار از دیگر برنامه های هفته سلامت مردان در خراسان رضوی است.

دكتر احمديان از يك برنامه‌ي جديد در دانشگاه علوم پزشكي مشهد خبر مي‌دهد و مي‌افزايد: معاینات غربالگری سلامت مردان برای اولین بار جهت كلیه كاركنان دانشگاه علوم پزشكی مشهد در سطح استان خراسان رضوی در حال اجراست.

مردان كمتر پيگيري مي‌كنند

بيشتر تحقيقاتي كه در كشورهاي مختلف انجام شده مي‌گويد كه مردان، عموما در پيگيري سلامت خود، كاهل‌تر و بي‌خيال‌تر از خانم‌ها هستند و به سختي حاضر مي‌شوند به پزشك مراجعه كنند.

خانم‌ها عمر طولاني‌تري دارند

آمارهايي كه اروپايي‌ها از سن اميد به زندگي در مردم اين قاره در سال‌هاي 2014 و 2015 گرفته‌اند نشان مي‌دهد كه ميانگين سن اميد به زندگي در مردان بين 5 تا شش سال از زنان كمتر است.

كمترين آمار ثبت شده اميد به زندگي براي مردان در لتوني در 2014 حدود 70 سال و بيشترين عدد ثبت شده براي اميد به زندگي در زنان در همين سال 86 سال در اسپانيا بوده است.

بر اساس مندرجات اين سايت، پيش از آن در سال 2007 يك بررسي نشان داده كه ميزان مرگ و مير مردان در سنين پيش از 50 سالگي 198 هزار نفر بود در حالي كه در همين بازه زماني، فقط 86 هزار و 500 نفر از زنان پيش از 50 سالگي فوت كرده بودند.

بر اساس تحقيقات وزارت بهداشت ايران، ميانگين اميد به زندگي در بين مردان و زنان ايراني نيز تفاوتي 5 درصدي دارد كه با آمار جهاني همخواني دارد.

بررسي‌هاي اتحاديه اروپا نتيجه داد كه عمده مرگ و مير مردان به خاطر ناپرهيزي‌هاي بهداشتي، مصرف سيگار و الكل، رژيم غذايي نامناسب و كمبود ورزش است. در واقع 41 درصد مردان بالاي 15 سال اروپايي سيگار مي‌كشند و اين ميزان در بين زنان 22 درصد است.

تحقيقات مشابه مي‌گويد كه مردان چندان تمايلي به پيگيري مراقبت‌هاي بهداشتي و استقبال از برنامه‌هاي پيشگيرانه سلامت مانند تست فشارخون و چكاب بيماري‌ها ندارند. 

مردان و كرونا

در دو سال گذشته و با اوج گرفتن بيماري كرونا، عمده‌ي مساعي مراكز بهداشتي در بيشتر كشورها و از جمله ايران، مصروف سلامت مردان از جهت همه‌گيري كوويد 19 گرديده است. البته به جهت پيچيده بودن سير اين بيماري و مشكلاتي كه در خانه ماندن و قرنطينه‌هاي متناوب و مشكلات روحي و رواني ايجاد كرد، بحث افسردگي هم در كنار اين موضوع با قوت مطرح و از طرف مراكز بهداشتي درماني، پيگيري شد.

در گزارش سال 2021 انجمن سلامت مردان در بريتانيا گفته شده كه 63 درصد قربانيان كوويد 19 را مردان تشكيل داده‌اند. اين گزارش مي‌گويد مردان چه در مراقبت هاي بهداشتي و چه در واكسيناسيون، همكاري كمتري با مقامات بهداشتي داشته‌اند.

اين انجمن، گزارش خود را به همراه مستندات به پارلمان بريتانيا هم ارائه كرده تا نگراني‌ها و دغدغه‌هاي خود از ميزان سلامت مردان را به نمايندگان مردم اين كشور منتقل كند.

در ايران اظهار نظر صريح و مبتني بر آمار در اين زمينه منتشر نشده است. مركز ملي تحقيقات سلامت ايران مي‌گويد: نتایج تحلیل‌های اطلاعات بیماران مبتلا به کووید 19 در زمینه مقایسه شدت عوارض و مرگ ناشی از آن در مردان و زنان تا کنون نشان می‌دهد که میزان بروز موارد در بین زنان و مردان برابر است. اما بنظر می رسد در زمینه میزان مرگ و میر و آسیب پذیری به بیماری بین دو جنس تفاوت وجود دارد. شواهد بدست آمده نشان می دهد میزان مرگ و میر بین مردان بیشتر از زنان است. علت این امر احتمالا تفاوت در پاسخ های ایمنی بدن در دو جنس و یا تفاوت در ویژگی های رفتاری متفاوت در دو جنس است. برای مثال، الگو و شیوع استعمال دخانیات بین دو جنس متفاوت است. اما در مجموع، داده های تمایزیافته در خصوص جنسیت کافی نیست.

اما بر اساس گفته رئيس كميته سلامت شوراي شهر تهران در فاصله اسفند 98 تا خرداد 1401 مجموعا 31 هزار نفر در تهران بر اثر كرونا جان‌ باخته‌اند كه 18 هزار نفرشان مردان هستند.

اگر اين آمار صحيح باشد تفاوت معناداري ميان مردان و زنان فوت شده در اثر كرونا در ايران و خارج از كشور ديده نمي‌شود. به عبارت ديگر در حالي كه مثلا در انگليس گفته شده كه 60 درصد قربانيان كرونا مردان بوده‌اند مقام پيش گفته در شوراي شهر تهران نيز تقريبا همين تعداد را در تهران كه نمونه‌اي از جامعه‌ي آماري ايران است تأييد مي‌كند.

كرونا و مردان انگليسي

انجمن سلامت مردان بريتانيا، گزارش خود را به همراه مستندات به پارلمان بريتانيا هم ارائه كرده تا نگراني‌ها و دغدغه‌هاي خود از ميزان سلامت مردان را به نمايندگان مردم اين كشور منتقل كند.

در گزارش 2019 اين انجمن آمده كه 75 درصد خودكشي هاي اين كشور در بين مردان اتفاق افتاده است.

گزارش سال پيش اين نهاد نيز مي‌گويد كه 10 درصد مردان اين كشور قطعا مبتلا به ديابت هستند و هزاران نفر نيز در ميان مردان هستند كه از ابتلاي خود خبر ندارند. همين گزارش مي گويد كه مردان 26 درصد بيش از زنان در خطر ابتلا به ديابت هستند.

سيگار يكي از معضلات اصلي آقايان است

اعتياد به سيگار و مواد مخدر در اروپا در بين مردان تقريبا دو برابر زنان است. بنابراين، احساس خطر در مورد زندگي مردان، طبعا بيش از همنوعان آنها در جنس مخالف است.

بر اساس تحقيقي كه در سال 84 با نمونه‌گيري اتفاقي از استان‌هاي مختلف انجام شده، 26 درصد جمعيت پايش شده‌ي سيگاري مردان بوده و در مقابل خانم‌هاي سيگاري فقط 4 درصد اين جمعيت را تشكيل داده‌اند. 

اگر شما جزو گروهی از مردان هستید که سیگار مصرف می‌کنید بدانید که خود لحظه به لحظه سلامتی‌تان را آتش می‌زنید. سرطان ریه یکی دیگر از دلایل مرگ و میر در میان مردان است و سیگار کشیدن احتمال ابتلا به آن را بالا می‌برد.

بيشتر مردها حاضر نيستند غذاي خوب بخورند

اما كارشناسان بهداشتي مي‌گويند مردها هم مثل خانم‌ها اقلا هر شش ماه يك بار بايد يك چكاب سلامتي انجام دهند. خانم‌هاي خانواده مي‌گويند مردان را نمي‌توانند قانع كنند كه مواد غذايي پر ريسك را نخورند يا اينكه مقاومت آنها در مقابل اين غذاها بيش از ساير اعضاي خانواده است.

كارشناسان سلامت مي‌گويند: اصلاح عادات غذایی و اهمیت دادن به نوع تغذیه از جمله عواملی است که در پیشگیری از ابتلاي مردان به ناراحتی‌ها و بیماری‌های خطرناک، نقش حیاتی ایفا می‌کند.

مردان شايد بدانند رژیمی باید انتخاب شود که سرشار از میوه و سبزیجات و هم چنین غنی از فیبر باشد اما عموما غرور و ساير ويژگي‌هاي رواني‌شان آنها را از رعايت اين رژيم غذايي باز مي‌دارد.

مرداني كه بيشتر تكان مي‌خورند

مردها علاوه بر اينكه در طول زندگي روزمره، تحرك بيشتري نسبت به خانم‌ها دارند اما از نظر ورزشي هم آمار بيشتري را به خود اختصاص مي‌دهند. در مورد زنان ورزش دوست يا ورزشكار، آمارها بسيار متفاوت و گاها متناقض است. ولي همه ما به طور عادي مي‌دانيم كه آقايان فرصت هاي ورزشي بيشتري در اختيار دارند اما به اندازه‌ي داشتن اين فرصت، از آن استفاده نمي‌كنند. در مقابل خانم‌ها به دليل محدوديت‌هاي اجتماعي و برخي محدوديت‌هاي خانوادگي و شايد شغلي، فرصت كافي براي پرداختن به ورزش ندارند.

به هر روي نتايج اين پيچيدگي آن است كه مردان به اندازه‌ي لازم ورزش نمي‌كنند و بيماري‌هاي موجود مردان نشان مي‌دهد كه به اندازه‌ي مورد نياز تحرك فيزيكي ندارند.

داده‌هاي يك تحقيق در سطح قاره اروپا كه توسط سازمان بهداشت جهاني در سال 2018 فراهم آمده  نشان مي‌دهد كه زنان و مردان در اروپا تقريبا به يك اندازه فعاليت و تحرك بدني دارند و تفاوت معناداري از لحاظ جنسيت در آنها ديده نمي‌شود.

حوادث راهنمایی ورانندگی

در همه كشورهاي جهان، مردان بيش از زنان رانندگي مي‌كنند و قاعدتا تصادفات و حوادث براي مردان بيشتر است. در اروپا گفته مي‌شود كه بيش از 70 درصد تصادفات رانندگي مربوط به مردان است اما اين تفاوت در ايران به بيش از 90 درصد مي‌رسد.

بروز تصادفات بيشتر در بين مردان، مرگ و مير بيشتر و معلوليت بالاتر آنها نسبت به خانم‌ها را در پي دارد.

اگر در نظر بگيريم كه در اثر سوانح رانندگي در ايران سالانه 40 هزار نفر به معلوليت دائم دچار مي‌شوند بايد بپذيريم كه دست كم 38 هزار نفر آنها مردان هستند، مرداني كه بيشترشان خانواده دارند و مسؤوليت اين خانواده نيز بر عهده‌ي آنها مي‌باشد.

رعایت قانون و مقرارات مانند بستن کمربند ایمنی و یا حفظ سرعت مجاز و یا استفاده از کلاه ایمنی در موتور سیکلت میتواند، جلوی بسیاری از خطرات جانی را در این بین بگیرد.

متاسفانه بر اساس شواهد علمی و تحقیقات صورت گرفته، مردان بنا به دلایل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی کمتر از زنان به سلامتی خود توجه می‌کنند؛ به طور مثال همه از معایب نور مستقیم خورشید خبر دارند ولی کمتر مردی را می‌توان یافت که قبل از اینکه در معرض تابش نور مستقیم خورشید قرار بگیرد کرم ضد آفتاب بزند. بسیاری از این سهل انگاری‌ها در بین مردان به واسطه‌ی فرهنگی است که در آن رشد کرده اند. و حتی بسیاری از این مراقبت‌های فردی برای مردان جنبه شوخی دارد، غافل از اینکه تاثیرات آنها امکان دارد که مسیر زندگی را عوض کند. عادتی که جامعه‌ی ما و بالطبع مردان ما به آن نیاز دارند بررسی سلامتی و آزمایش‌های دوره‌ای است.

دانشگاه قدم‌هاي خوبي برداشته است

متخصصين دانشگاه علوم پزشكي مشهد، سال‌ها است كه به اهميت سلامت مردان و نقش بسيار حياتي آن در پايداري حيات خانواده و جامعه پي برده و برنامه‌هاي بسيار مفصلي در اين زمينه پياده‌سازي كرده‌اند.

اما از آنجا كه بيشتر موضوع سلامت مردان، مباحث فرهنگي و تبليغاتي است و گفته مي‌شود مردان لجبازتر، خودخواه‌تر و در پيگيري سلامت خود، كاهل‌تر هستند. شايد هم انصاف اين باشد كه درگيري‌هاي زندگي روزمره، مسائل شغلي، معيشت خانواده، كارهاي سنگين جسمي و رواني، مسؤوليت‌هاي متعدد فردي، خانوادگي و اجتماعي و برخي عوامل ديگر،جايي براي اين باقي نمي‌گذارد كه آنها بيشتر به سلامتي‌شان فكر كنند. بايد به آنها ياري رساند تا خود را دريابند و به اهميت خود در خانواده و جامعه پي ببرند.

به هر روي دانشگاه علوم پزشكي مشهد، امكانات كافي براي اطلاع‌رساني عمومي و بسيج افكار عمومي در اين زمينه را ندارد. لذا بايد صدا و سيما، آموزش و پرورش، وزارت ارشاد، ائمه جمعه، سازمان تبليغات اسلامي، دفتر تبليغات اسلامي حوزه، آستان قدس رضوي و شوراي فرهنگ عمومي استان، فعالانه وارد اين مبحث شده و ضمن يادآوري مشكلات و موانع سلامت مردان، اهميت سلامتي آقايان براي بقاي خانواده و جامعه را تشريح كنند تا تكرار و استمرار تبليغات، مردان را بيشتر به سمت رعايت بهداشت، چكاب به موقع سلامتي، رفتن نزد پزشك، ورزش، ترك دخانيات و الكل، و ساير موانع سلامت سوق دهد.