عاشق فرشته هاست؛ اما نه در آسمان بلکه همین فرشته های روی زمین یعنی نوزادان و کودکان؛ چنان با اشتیاق نگاهشان می کند و حس خوب می گیرد که انگار زبانشان را می فهمد؛ بیش از هرچیز معصومیت و در عین حال بی‌پناهی‌شان برایش جذابیت دارد که با وجود همه چالش ها یا بی‌مهری‌ها هر روز او را به سر کار می‌کشاند و انرژی می‌بخشد. صحبت از دکتر سارا امینی، متخصص اطفال است که با 35سال سن به عنوان یکی از جوان‌ترین اعضای هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، این روزها طرح ضریبK را در بیمارستان های شیخ و شهید هاشمی نژاد می گذارند. میان همه مشغله کاری اش در بخش نوزادان هاشمی نژاد که برخلاف سایرین، معمولا خوش‌خبرترین بخش بیمارستان است، دقایقی را با او همراه شدیم تا از مسیر طی شده و دغدغه هایش بیشتر بدانیم.
درمان برایم ارزشمند بود
بهاری ترین ماه سال 68 بود که در مشهد متولد شد؛ به عنوان اولین فرزند خانواده ای فرهنگی؛ بعد از گذران تحصیلات ابتدایی و راهنمایی، مطابق علاقه خود که بیشتر از تشویق والدین و معلمان مدرسه نشأت می گرفت، رشته تجربی را انتخاب کرد تا پزشکی بخواند چراکه مداوا و تسکین درد بیماران برایش ارزشمند و دوست داشتنی بود؛ «روالم این بود که در هرکاری، همه تلاشم را انجام می دادم؛ اگر می دیدم موفق نیستم، نمی ماندم و سراغ جای دیگری می رفتم که استعدادش را داشته باشم اما برای پزشکی اینطور نبود و وقتی سال اول قبول نشدم، مصمم تر و جدی تر برای سال بعد خواندم آن هم نه فقط برای قبولی بلکه برای رتبه ای خوب که بتوانم در دانشگاه مشهد و کنار خانواده باشم.»
کار با کودکان دنیای دیگری‌ست/ ورود به هیئت علمی در 32سالگی
تلاش ها به ثمر نشست و سال 87 وارد دانشگاه علوم پزشکی مشهد شد اما پس از اتمام دوره عمومی و برای گذران طرح تعهد، دیگر ناگزیر به دوری از خانواده بود؛ «سال 95 به مدت هجده ماه مسئولیت مرکز بهداشت روستای مصعبی بیرجند را برعهده داشتم که با وجود دوری خانواده و سختی هایش تجربه خوبی بود. چند ماه پس از پایان طرح، در آزمون تخصص شرکت کرده و در دانشگاه علوم پزشکی شیراز پذیرفته شدم؛ رشته اطفال را انتخاب کردم چون خیلی دوستشان دارم و کار با آن ها برایم جالب و جذاب است؛ پویایی رشد و تکاملشان از نوزادی تا راه رفتن و مدرسه رفتن را که می بینم، لذت می برم. از طرفی معصومیت و نیاز مطلقشان به کمک و مراقبت (نسبت به بزرگسالان) سبب می شود کار با نوزادان و اطفال، دنیای دیگری برایم باشد.»
سال 1400 پس از اتمام دوره تخصص، در آزمون بورد تخصصی جزو 5درصد رتبه های برتر قرار گرفت و با درخواستش مبنی بر گذراندن طرح ضریبK به عنوان عضو هیئت علمی دانشگاه و در قالب طرح آموزشی درمانی، موافقت شد. به این ترتیب دکتر امینی در 32سالگی جوان‌ترین عضو هیئت علمی در بیمارستان هاشمی نژاد مشغول خدمت شد.
دوام آوردن حرف اول را می زند نه قبول شدن/ سراب پزشکی
این پزشک جوان در عین حال از بی مهری ها و خلأها گلایه مند است و می گوید: «چالش ها آنقدر زیاد است که اگر به گذشته برگردم شاید به مهاجرت فکر کنم هرچند مهاجرت هم چالش بزرگی است، حرفش آسان به نظر می آید اما جا افتادن در یک کشور و زبان و فرهنگ دیگر به این سادگی ها نیست و تبعات خاص خود را دارد. از طرفی در خارج هم شرایط ایده آل نیست ولی حداقلش این است که جامعه پزشکی متناسب با شرایط و مشکلات کاری، حمایت می شوند در حالی که اینجا بااینکه هرچه جلوتر می رویم امید داریم شرایط کاری بهتر شود، نه تنها نمی شود بلکه سخت تر هم می شود.»
او تاکید می کند: «صرفا ورود به رشته پزشکی مهم نیست بلکه آنچه اهمیت دارد، دوام آوردن است؛ این رشته باتوجه به خستگی ها و چالش هایی که نسبت به سایر رشته ها دارد، حمایت و همراهی خاصی را می طلبد که معمولا وجود ندارد به همین دلیل هرچه ورودی ها بیشتر می شود، ریزش ها و مهاجرت ها هم بیشتر؛ ورودی ما در دانشگاه مشهد 100 نفر بودند ولی فقط حدود 60 نفر تا پایان دوره عمومی ماندند؛ این ریزش ممکن است دلایل خانوادگی، اموزشی یا شخصی داشته باشد اما آنطور که در این 16 سال دیده ام، بیشتر شخصی و مربوط به شرایط کاری و تحصیلی است؛ دانشجو با توقع و انتظار بالایی از جایگاه اجتماعی و مالی و آینده رشته پزشکی وارد می شود و اوایل حس افتخار دارد اما به تدریج متوجه می شود ذهنیتش با واقعیت فاصله بسیار دارد و دورنمایی که برایش ترسیم شده بود حقیقت ندارد؛ همین امر به سهم خود تا حد زیادی باعث کاهش انگیزه و مشکلات روانی دانشجویان می شود بماند که اصولا رشته ما با بیماری و موارد منفی هم سروکار دارد.»
پزشکی امروز؛ از تصور تا واقعیت
کاهش جذب و فرصت اشتغال، حجم بالای کار برای شاغلان، کاهش اعتماد مردم به پزشک، همچنین فشار روانی از سمت بیماری و بیماران، نبود درک و همدلی میان کادر درمان و توقعات نابجای جامعه مانند اینکه انتظار دارند به عنوان پزشک، از هر جهت کامل و بی ایراد باشی، هزینه ویزیت پایین باشد، مدام در دسترس باشی حتی نیمه شب و زمانی که کشیک نیستی یا سوالشان اورژانسی نیست، از دیگر چالش های پزشکان است که دکتر امینی به آن اشاره می کند و ادامه می دهد: «همه این ها در حالیست که نه دریافت مالی مناسبی وجود دارد و نه حتی مرخصی؛ مثلا یک رزیدنت متاهل با تعداد زیاد کشیک ها و فرزندان و حجم دروس، به علت عدم کفاف دریافتی رزیدنتی، مجبور است چند جا کار کند که معمولا هم مرتبط با پزشکی نیستند یا جایگاه اجتماعی مناسبی ندارند. در کارورزی نیز که دانشجو دور از خانواده است، اصلا پرداختی وجود ندارد. کسانی هم که وارد طرح می شوند اکثرا انگیزه ندارند؛ یا برای اتمامش روزشماری می کنند یا نیمه کاره رها می کنند و با همه استعدادی که دارند وارد مشاغلی می شوند که ربطی به رشته شان ندارد. از طرفی به خاطر کمبود نیرو حتی با یک مرخصی ساده یک هفته ای موافقت نمی شود در حالی که برخی کشورها مرخصی اجباری برای کادر درمان دارند و حتی هزینه سفرشان را هم تامین می کنند چراکه تاثیرش را در کارآیی و بهره وری نیروها دیده اند.»
ضرورت تراپی اجباری و نیازسنجی فردبه‌فرد دانشجویان
او برای حل این مشکلات راهکارهایی هم دارد؛ از جمله اینکه جامعه شناسان و روانشناسان پای کار بیایند و جلسات تراپی برای دانشجویان پزشکی خصوصا رزیدنت ها اجباری شود تا نیازسنجی فردبه فرد، انجام و راهکارهای تخصصی و کاربردی ارائه گردد؛ «اگر مسائل و فشارهای روحی دانشجو رفع شود خودبه خود تمرکز بهتری روی آموزش و تحصیل خواهد داشت و پیشرفت می کند. به این ترتیب از بسیاری اتفاقات ناگوار مانند خودکشی ها نیز پیشگیری می شود. از طرفی سطح‌بندی مناسب، مدیریت استرس، تاب آوری، اصلاح روابط بین فردی در سطوح مختلف و حمایت مالی متناسب فشار کاری، به دلچسب و جذاب شدن محیط کار و تقویت انگیزه افراد کمک می کند. در مشاوره های تحصیلی و انتخاب رشته نیز لازم است منطق حاکم باشد و واقعیت به متقاضیان نشان داده شود نه اینکه شرایطی ایده ال از پزشکی ترسیم کنند (آن هم بدون توان‌سنجی) که فرد بعد از ورود و مواجه شدن با واقعیت، بهت‌زده و افسرده شود.»
آموزش، پژوهش و درمان درهم تنیده اند/ بی مهری به اساتید جوان در حوزه پژوهش
دکتر امینی پیرامون ارتباط حوزه آموزش، پژوهش و درمان نیز معتقد است این سه حوزه به شدت به هم مرتبط هستند و نباید آن ها را از هم جدا کرد؛ اگر آموزش قوی باشد، سطح درمان بالا می رود. پژوهش نیز خصوصا در رشته پزشکی، ارتباط مستقیم با آموزش دارد؛ سبب ارتقای کادر و رتبه علمی دانشگاه می شود و بهبود رتبه علمی نیز ارتقای هر سه حوزه را به دنبال دارد. درعین حال باتوجه به وسعت زیاد مناطق تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی مشهد و مراجعات درمانی بالا، شاید اینجا حوزه درمان اولویت پیدا کند ولی همین هم نباید به گونه ای باشد که آموزش را تحت الشعاع قرار دهد؛ «در بخش آموزش، راضی هستیم و حمایت علمی خوب است (هرچند در بخش دانشجویی، بین تعداد پذیرش با امکانات اموزشی تناسب وجود ندارد و کیفیت آموزش دچار مشکل شده است) اما در پژوهش، همکاری و حمایت کم است به ویژه از اساتید جدید که امکان کمتری برای مشارکت در پروژه های تحقیقاتی دارند در حالی که هم برای خودشان و هم دانشگاه سودمند است و سبب انتقال نسل به نسل تجارب به عنوان یک رویه می شود.»
لزوم توجه به شیوه های نوین در تدریس و ارتباط با دانشجو/ دانشجو می‌تواند سرکلاس موبایل به‌دست باشد
این متخصص اطفال در زمینه تدریس کارآمد نیز بر این باور است که اگر تجربه اساتید قدیم با خلاقیت اساتید جدید کنار هم قرار گیرد، نتایج درخشانی رقم خواهد خورد؛ «نیروهای جوان، پرنشاط و آشنا به تکنولوژی روز هستند که در کنار تجارب اساتید پیشکسوت ترکیب آموزشی غنی را رقم می زند اما در عمل هنوز این اتفاق رخ نداده است. در سیستم اموزشی قدیم، استاد درس را ارائه می داد و امتحان می گرفت و تمام اما امروزه اگر ارتباط دوستانه میان استاد و دانشجو حاکم نباشد، آموزش اثرگذاری لازم را ندارد؛ استاد و دانشجو دوشادوش هم در آموزش و درمان حضور داشته باشند و اینطور نباشد که اساتید صرف تدریس تئوری، انتظار کار عملی سطح بالا از دانشجویان داشته باشند.»
از دیدگاه او، آموزش بر بالین، یک مدل آموزشی است و جستجو در منابع الکترونیک، مدلی دیگر که در صورت ترکیب با بالین، بهترین کیفیت آموزش را در پی خواهد داشت؛ «آموزش نوین در اکثر کشورها بر بالین بیمار صورت می گیرد به گونه ای که دانشجویان همانجا بر بالین بیمار جدیدترین درمان ها و مقالات را جستجو و اعمال می کنند (و نه لزوما از طریق مراجعه به رفرنس های قدیمی)؛ هرچه دانشجو به این سمت برود باسوادتر می شود. اصولا انسان و حتی نوابغ نمی توانند همه چیز را با هم داشته باشند آن هم در رشته پزشکی که مدام رو به پیشرفت است و نمی شود صرفا با منابع روتین مثل کتاب ها پیش رفت؛ بنابراین به رغم برخی مخالفت های اساتید پیشکسوت، به دانشجو می‌گویم عیب ندارد سر کلاس موبایل و تبلت دستتان باشد اما برای جستجوی روش های درمانی روز و خواندن مقالات؛ همچنین لازم نیست به عنوان مثال نام و دوز همه داروها را حفظ کنید بلکه هنگام ویزیت بیمار باید آخرین روش درمانی را در منابع آنلاین جستجو کنید و به کار گیرید.»
