امروزه در یك جهان رسانه ای شده زندگی می کنیم و زندگی ما به رسانه ها وابسته است به گونه ای که ، رسانه ها و به طور ویژه، رسانه های تعاملی(اینترنت)، جایگاه مهمی را به خود اختصاص داده اند.
فناوری های جدید اطلاعاتی و ارتباطی، جنبش جهانی در حوزه ارتباطات، انتقال محتواها و پیام های ارتباطی را در سریع ترین زمان ممکن، به وجود آورده اند.
رسانه های تعاملی و یا مفهوم دیگر فضای مجازی دربین عموم مردم به ویژه نوجوانان و جوانان، جذابیت خاصی دارد آنگونه که زندگی بسیاری از این جوانان و نوجوانان به رسانه ها و بویژه رسانه های تعاملی پیوند خورده است.
رشد سریع در استفاده از اینترنت در سال های اخیر بسیاری از فعالیت ها ومشکلات مرتبط با اینترنت از جمله پورنوگرافی، تبلیغات ضد مذهبی، امپریالیسم خبری و اطلاعاتی، تقلب و سوء استفاده های مالی و تجاری، نشر اکاذیب، اخبار نادرست و غیر علمی را سرعت بخشیده است.
موثرترین راه برای کاهش آسیب های اجتماعی نوپدید ناشی از فضای مجازی و رسانه ها، علاوه بر تصویب قوانین،کسب آموزش های تخصصی و امنیتی استفاده از اینترنت ، ارتقای سطح سوادرسانه ای است.
سوادرسانه ای، مهارتی است که لازم است جوانان درکناراستفاده از رسانه ها و به خصوص اینترنت به عنوان یك رسانه تعاملی، به آن مجهز شوند. استفاده از رسانه ها بدون داشتن سواد رسانه ای، می تواند با اثرات نا مطلوبی همراه باشد. به ویژه آنکه با فاصله اطلاعاتی و مهارتی بین جوانان با والدین از یکسو وتنوع وتخصصی شدن رسانه های جدید، لزوم ارتقای مهارت های سوادرسانه ای دو چندان می شود.
سهم سواد رسانه ای در فرهنگ ما بسیار اندك است و این امر موجب نگرانی شده است؛ زیرا ما در یك محیط رسانه ای زندگی می کنیم و باید تمامی اطلاعات عملکردی جامعه را بدانیم . ما باید دائماً تحقیق و بررسی نماییم تا به عقاید اشتباه در مورد جامعه و رسانه پی ببریم. بنابراین مردم به ویژه جوانان و نوجوانان باید پیوسته آگاهی هایشان را افزایش دهند تا برداشت های سطحی از پیام ها نداشته باشند و در واقع هدف نیز، افزایش درك و دانش ما نسبت به تفسیرهاست.
معمولا وقتی تاثیرات نامناسب انواع رسانه ها مانند برنامه های رسانه ای غیرمجاز، بازی های رایانه ای، شبکه های ماهواره ای برون مرزی ، استفاده نابجا ازاینترنت و... بر جوانان به صورت افت تحصیلی، مشکلات اخلاقی و رفتاری و آسیب های اجتماعی آشکارمی شود، به راه های درمانی اندیشیده می شود. درحالی که بهتر است این گروه را به ابزارنیرومندتری به نام سواد رسانه ای مجهز سازیم تا خود به کمك والدین و سایر منابع مفید، فعالانه دست به گزینشگری وپالایش بزنند و رژیم مصرف رسانه ای خود را تنظیم و کنترل کنند.
رسانه ها درکنار کارکرد های مثبت ،کژکارکرد دارند و آسیب هایی از سوی آنها متصور است اما این آسیب ها راه حل های فردی و جمعی دارد. رسانه های نوین در خانواده، قدرت، مشارکت و مشروعیت سیاسی اثر دارند. یکی از راه های مقابله با آسیب های اجتماعی ناشی از استفاده نامطلوب از رسانه ها، آموزش سواد رسانه ای است تا مخاطبان ، استفاده هوشمندانه ای از آنها داشته باشند.
داشتن سوادرسانه ای ما را دعوت می کند با شهامت بیشتری گستره وسیع تری از پیام های رسانه ای را مورد کاوش قراردهیم. هدف سوادرسانه ای این است که به مردم نشان دهد چگونه کنترل را ازرسانه، معطوف به خود کنند. سوادرسانه ای به مخاطب کمك می کند فاصله اهدافش را تشخیص دهد و با پیام های رسانه ای به عنوان ابزاری برای رسیدن به اهدافش رفتار کند.
آموزش انتقادی رسانه، مهم ترین نقش را درارتقای سواد رسانه ای دارد و تازمانی که استفاده جوانان از رسانه ها و به خصوص اینترنت با تفکر انتقادی همراه نباشد احتمال آسیب های اجتماعی اینترنت محور وجود دارد. تفکر انتقادی می تواند مانند یك واکسن عمل نماید.
واقعیت این است بدون بهره مندی از سواد رسانه ای مناسب و بومی، توانایی مقابله با حجم انبوه تولیدات رسانه ای و زندگی در فضای مجازی را نداریم و در تولید و بهره مندی منفعل خواهیم بود، پس باید خود مردم را برای مواجهه با این آسیب بزرگ و بهره وری مناسب از آن توانمند سازیم، چرا که دشمن در فضای مجازی و رسانه‌های بیگانه از نداشتن سواد رسانه ای ما سوء استفاده کرده و مفاهیم و وقایع را آنگونه که خود می خواهند به ما ارایه می دهند و در این بین تنها کسانی که از سواد رسانه ای مناسب برخوردار هستند، قادر به تشخیص و تفسیر درست وقایع خواهند بود. آن زمان است که تولیدکنندگان پیام و بهره مندان این فضا، هوشمندانه و هدفمند در این محیط حاضر بوده و در مسیر زمان تهدیدات فعلی را حتی به فرصت تبدیل خواهند کرد.
مفهوم سواد رسانه‌ای دربرگیرنده سه مرحله است که تحقق این سه مرحله به توانمندسازی رسانه‌ای شهروندان منجر می‌شود: مرحله اول زمانی تحقق می‌یابد که افراد نسبت به اهمیت مدیریت رژیم رسانه‌ای خود (همانند رژیم غذایی) آگاه و حساس شوند یعنی بتوانند تصمیم بگیرند که چه مقدار از وقت خود را صرف توجه به انواع رسانه‌ها کنند، به نحوی که قربانی اعتیاد و تخدیر رسانه‌ای نشوند.
مرحله دوم زمانی تحقق می‌یابد که فرد مهارتهای خاص توجه انتقادی به انواع محتواهای رسانه‌ای را فرا بگیرد. به عبارت دیگر یاد بگیرد که چگونه یک متن رسانه‌ای را تجزیه و تحلیل کند، پیام نهفته در یک محتوای رسانه‌ای را مورد نقد و پرسش قرار دهد و درک کند که چه چیزی در آن متن حاضر است و چه چیز غایب. در این مرحله افراد یاد می‌گیرند که چگونه بین خطوط را بخوانند و چگونه پرسشگری و تفکر انتقادی را پیشه خود سازند.
مرحله سوم، زمانی تحقق می‌یابد که افراد به مسایل عمیق تر فکر کنند. مثلاً اینکه تولیدکنندگان رسانه‌ای چه کسانی هستند؟ چه اهدافی دارند؟ چه کسی از تولیدات آنها و نحوه بازنمایی واقعیت‌های اجتماعی از سوی آنها سود می‌برد؟ و چه کسی ضرر می‌کند؟ در این مرحله افراد در تجزیه و تحلیل‌های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی خود بر شناخت معانی تجربیات رسانه‌ای خود و دیگران متمرکز می‌شوند و به این می‌اندیشند که تا چه حد رسانه‌های ارتباطی به تولید سلطه فرهنگی، خلق شعور عامه و خلع سلاح گفتمان‌های رقیب کمک می‌کنند.
منابع:
- راهکارهای افزایش سهم سواد رسانه ای در سبد فرهنگی خانواده ایرانی، سعید مدرسی، پژوهشگر ارتباطات
- میزان سواد رسانه ای و نقش آن در استفاده از رسانه های تعاملی؛ پرستو ایران پور دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه علامه طباطبایی
- نقش سواد رسانه اي در کاهش آسيب هاي اجتماعي اينترنت محور، عباس تقی زاده جهاد دانشگاهی
- اینترنت و آسیب های اجتماعی آن، مسعود کوثری، نشر سلمان
