امروز 23 تیرماه که در تقویم قمری مصادف با یازدهم ذی‌القعده است سالروز ولادت هشتمین ستاره‌ی تابناک آسمان امامت و ولایت و آخرین روز از دهه‌ی کرامت می‌باشد.
در طول سال، میلیون‌ها نفر از عاشقان حریم اهل بیت از سراسر جهان اسلام و حتی کشورهای غیر اسلامی به زیارت مرقد نورانی آقا علی‌بن موسی الرضا(ع) می‌آیند و شاید بتوان گفت، بزرگ‌ترین مرکز زیارتی جهان پس از مکه‌ی مکرمه، شهر مشهدالرضا است، چنانکه، یک استاد دانشگاه مونستر آلمان، از نبود و فقدان چنین مرکز بزرگ مذهبی در غرب که بتواند میلیون‌ها نفر را گرد خویش فراخواند و چنین اجتماع معنوی بزرگی ایجاد کند به عنوان نقص معنوی مغرب‌زمین یاد کرده بود.*
به هر روی، اعمال دینی، زیارت اماکن و بقاع مقدس، شرایط معنوی آرامش‌بخشی را برای زائرین پدید می‌آورد1 و ایمان دینی، کمک زیادی به رفع تنش‌های روانی می‌نماید.2
پارگامنت و ماتون در 1992 طی پژوهشی دریافتند که انجام اعمال دینی مثل زیارت و عبادت، موجب کاهش عصبانیت و اضطراب می‌گردد.3
ونیس و ونیتراب نیز در تحقیق دیگری در 1995 به این نتیجه رسیدند که شرکت آزمون‌شوندگان (400 نفر) در مراسم دینی و از جمله زیارت، تأثیر قابل توجهی در کاهش اختلالات روانی نسبت به سایر افراد دارد.4
در این یادداشت به این نکته می‌پردازیم که علی رغم تبلیغات دشمنان اسلام، تبلیغات دینی و اعمال و مناسک مذهبی، تأثیر بسیار زیادی در حفظ سکینه و آرامش روانی افراد دارد و علاوه بر این، یکی از عوامل مهم وحدت اجتماعی در کشورهایی همچون ایران که فرهنگ مذهبی دارند، همانا اعتقادات دینی است.
اما بحث این یادداشت، تأثیر زیارت مراقد بزرگان و پیشوایان دینی در سلامت فکری و روانی افراد است. کسانی که در این مرکز مقدس افتخار خدمت داشته‌اند و یا در هنگام حضور و زیارت حرم، در رفتارهای زائرین دقت کرده باشند به خوبی می‌دانند که در حرم، هیچ‌گاه بین دو یا چند نفر یا دو یا چند گروه از افراد، هیچ نزاع و دعوایی در نمی‌گیرد.
آقای محمد م. یکی از خدام با سابقه‌ی رضوی می‌گفت: تمام افرادی که در شرایط عادی و در بیرون از حرم با یکدیگر نزاع و دعوا و حتی درگیری‌های شدید‌تری دارند، همه‌ی مشکلات و اختلافات خود را پشت ورودی‌های حرم جا می‌گذارند و در این مکان مقدس، به احترام صاحب حرم، هیچ انعکاس شدید و خشنی از خود بروز نمی‌دهند و حتی الفاظ زشت و رکیک نیز در این مکان، بر زبان نمی‌آورند.
همچنین شاهد بوده‌ایم که اگر در حرم، یک حادثه‌ی اتفاقی بین دو یا چند نفر بر سر مسائل عادی رخ دهد که در بیرون ممکن است به وقایع خونینی بینجامد، در اینجا به حرمت مکانیت و زیارت حضرت، هیچ تنش و درگیری ایجاد نمی‌شود و افراد بسادگی از گناه و خطای طرف، گذشت می‌کنند.
این‌گونه موارد نشان می‌دهد که اعتقاد به مقدسات دینی و ایمان به امور مذهبی، نقش بسیار مهمی در کنترل اعمال و افکار روانی دارد و می‌تواند شخص را در مواقع عصبانیت و خشونت، به کنترل درآورد و تنش‌های روانی او را کاهش دهد. همچنین زیارت، به خاطر اینکه در هنگام حضور در حرم و نیایش با خدا و ائمه، باعث گریه و اشک‌ریزی می‌شود، نقش بسیار ارزنده‌ای در تخلیه‌ی روانی دارد و آرامش بسیار خوبی به انسان هدیه می‌نماید.
البته کسانی که اعتقادات دینی دارند و برای کسب فیض و معنویت راهی زیارت اماکن و بقاع مقدسه می‌شوند به دنبال فلسفه‌ی این کار نیستند و چندان نگرشی هم به این مسائل و ابعاد روانی ندارند.
بسیاری از روان‌پزشکان و روان‌شناسان، به جد اعتقاد دارند و به بیماران خودشان توصیه می‌کنند برای پرهیز از تنش‌های روانی و حتی وسواس‌های فکری و عملی، به اعتقادات و مناسک دینی روی آورند و از نماز و یاد خدا غافل نشوند.
این امر نشان می‌دهد که روان آدمی، عمیق‌تر و پیچیده‌تر از آن است که در ظاهر دیده می‌شود و هنوز هم با تمام پیشرفت‌های علمی، کسی پی به کنه تأثیرات اعمال و رفتارهای شخصی با زمینه‌ی مذهبی بر روح و روان افراد نبرده است. چنانکه قوی‌ترین شکنجه‌ها بر بدن و روان افراد مؤمن و معتقد تأثیر شکننده ندارد و مبارزینی که اعتقادات مذهبی عمیق و محکم دارند، هر گز در برابر شکنجه‌ی زندان‌بانان، سر تسلیم فرود نمی‌آورند.
از سوی دیگر، فرهنگ شهادت و ایثارگری که حاصل اعتقاد دینی است برای آنها که چنین اعتقاداتی ندارند کاملا قابل درک نیست و برای این دسته از افراد، اصلا توجیهی ندارد که کسی صرف اعتقاد به پاداش آخرتی یا صفای باطن یا یک دستور دینی، حاضر باشد جانش را فدا کند.
به هر روی، آنچه هدف نظر این یادداشت است تأثیر زیارت در کاهش آلام و بیماری‌های روحی و روانی است. بهتر است که روان‌پزشکان و روان‌شناسانی که با بیماران روح و روان آزرده سر وکار دارند، این مهم را در نظر داشته باشند و از آرامش و سکینه‌ی روحی که اعمال مذهبی در روان افراد ایجاد می‌کند غافل نشوند و از این خصیصه‌ی فکری مذهبی در درمان بیماران‌شان کمک بجویند. شاید زیارت را بتوان بهترین داروی کاهش آلام روانی برای کسانی دانست که زمینه‌ی اعتقادات مذهبی در آنها فراهم است و درمانگر می‌تواند آنها را به سمت و سوی تقویت این اعتقادات و کسب آرامش روان از این مسیر هدایت نماید.
*گفتگوی پرفسور ملستار، استاد مغز و اعصاب دانشگاه مونستر با وب‌دا، پس از دیدن حرم مطهر رضوی در برنامه‌هی جنبی کنگره، 20 خرداد 98
1- تأثير دين و باورهاي ديني در سلامت رواني فرد و جامعه، مهدي رمضاني زين آباد، تارنمای سازمان تبلیغات اسلامی.
2- پژوهشکده‌ی باقرالعلوم، آرامش روانی در پرتو ایمان به خدا.
3- سبحانی، اسرافیل و همکاران؛ آثار روان‌شناختی زیارت در سلامت روانی و زندگی انسان، مجله معرفت، سال 23، شماره 205، دی ماه 93 .
4- همانجا.
