در میان غدد بدن انسان، تیروئید، غده‌ي معروف به پروانه‌اي، تنها غده‌ای است که یک روز جهانی برای آن ثبت شده و در ایران نیز یک هفته را به فعالیت‌های دستگاه‌های مرتبط در این مورد اختصاص می‌دهند.گفته شده که حدود 2 درصد مردم جهان، از یکی از ناراحتی‌های غده‌ی تیروئید رنج می‌برند. یکی از پرسش‌های اساسی این است که چرا تیروئید تا این اندازه از اهمیت برخوردار است. به نظر می‌رسد مهمترین وجه تمایز این غده با سایر درون‌ریزها، این باشد که این غده و هورمون‌های آن، سوخت و ساز و چگونگی مصرف انرژی را در بدن تنظیم می‌کنند و طبعا تمام فعاليت‌هاي بدن انسان كه با مصرف انرژي، ارتباط مستقيم دارند تحت تأثير بيماري‌هاي اين غده‌ي حياتي، دچار مشكل مي‌شوند.
بر اساس گفته دكتر يعقوبي، عضو هيأت علمي دانشگاه علوم پزشكي مشهد، اختلالات تیروئید شامل پرکاری تیروئید (افزایش غیر طبیعی فعالیت تیروئید (کم کاری تیروئید)، کاهش غیرطبیعی فعالیت تیروئید (تیروئیدیت)، التهاب غده تیروئید (بزرگی تیرویید)، گواتر و سرطانهای تیروئید است.
خيلي‌ها نمي‌دانند مشكل تيروئيد دارند
در حالي كه صدها نفر از شهروندان، در گوشه و كنار استان، بي‌خبر از مشكلاتي كه ممكن است غده‌ي تيروئيد آنان داشته باشد و فقط با علائم آن دست و پنجه نرم مي‌كنند، چند تيم تخصصي در دانشگاه علوم پزشكي مشهد، با وسايل و تجهيزات بسيار مدرن و با بهره‌گيري از تحقيقات ايران و جهان در زمينه‌ي تيروئيد، زمينه نجات گرفتاران در پيچيدگي‌هاي تيروئيد را فراهم مي‌كنند.
عضو هيأت علمي دانشگاه علوم پزشكي مشهد مي‌گويد: يك درمانگاه فوق تخصصي در دانشگاه فعال است كه با همكاري ساير تخصص‌هاي مرتبط مانند متخصص گوش و حلق و بيني، بيماران تيروئيدي و يا داراي علائم مشكوك به مشكل تيروئيد را با ساير همكاران در ميان مي گذاريم تا مشكل اصلي بيمار، شناسايي و درمان، مسير صحيحي در پيش بگيرد.
به گفته‌ي اين فوق تخصص غدد، اين كلينيك براي تمام متخصصين و همكاران غدد در استان شناخته شده است و بيماران از همه شهرهاي استان به اين مركز هدايت مي‌شوند. اين درمانگاه يك كلينيك ريفرال محسوب مي‌شود و علاوه بر استان خودمان، مراجعاتي از استان‌هاي مجاور داريم كه پزشكان متبحر در بخش تيروئيد، پيجيدگي‌ها و سرطان ها را مديريت مي‌كنند كه از دستاوردهاي بزرگ محسوب مي‌شود.
نگراني‌هاي نابجا، سونوگرافي بي‌مورد
به گفته دكتر سلماز حسني، دانشگاه علوم پزشكي مشهد، جزو دانشگاه‌هايي است كه در زمينه بيماري‌هاي تخصصي و فوق تخصصي، عملكرد بسيار درخشاني دارد، بخصوص در زمينه آموزش فلوشيب‌ها، اقدامات تخصصي، حضور در مجامع علمي، بررسي كنسرها كه تشخيص به موقع داشته باشيم.
وي با اشاره به اينكه يكي از نگراني‌هاي اصلي تيروئيد در بيماران و خانواده‌هايشان، سرطان تيروئيد است گفت: متأسفانه به خاطر نگراني‌هايي كه برخي در بيماران ايجاد مي‌كنند و هر گونه تورم غير عادي يا ندول‌هاي عادي تيروئيد را بدون مشورت تخصصي يا معاينه تخصصي توسط متخصصين غدد، به سمت سونوگرافي مي‌فرستند كه هم در بيمار اضطراب ايجاد مي‌كند، هم هزينه‌هاي درمان را به صورت غير ضروري افزايش مي‌دهد و هم مسير درمان را به سمت نادرستي هدايت مي‌كند.
دكتر حسني مي‌گويد: به اين لحاظ بايد دقت كنيم كه بيماران مشكوك به مشكلات جدي تيروئيد را پيش از سونوگرافي بي‌مورد به متخصص يا فوق تخصص غدد راهنمايي كنيم چون شناخت بهتر و كامل‌تري از غدد و تيروئيد دارند و تا ضرورتي براي سونوگرافي نباشد بيمار را به اين سمت نمي‌فرستند.
اين عضو هيأت علمي دانشگاه علوم پزشكي مشهد مي‌گويد: البته سونوگرافي دانشگاه، امكانات مدرن و جديد دارد كه با هزينه‌ي پايين‌تر از بازار و به صورت تخصصي، اين كار را انجام مي‌دهند و زير نظر استادان رشته‌هاي تخصصي، موضوع را مورد بررسي قرار مي‌دهند كه در بخش غير دولتي، اين مهم به درستي انجام نمي‌شود يا هزينه‌ي اين كار بسيار بالا است.
كوهورت؛ زمينه ارتقاي دانش و سلامت اجتماعي
به گفته دكتر حسني، يكي ديگر از اقدامات و برنامه‌هاي علمي دانشگاه علوم پزشكي مشهد، طرح كوهورت است كه در زمينه پايش سلامت اعضاي هيأت علمي و كاركنان دانشگاه پايه‌ريزي شده و چند سال از آغاز فعاليت آن مي‌گذرد.
وي يادآور مي‌شود اين برنامه، داده‌هاي بسيار مفيدي در زمينه‌ي بيماري‌هاي گوناگون در اختيار محققين مي‌گذارد كه نتايج سونوگرافي تيروئيد و در صورت نياز، نتايج بررسي هاي پزشكي هسته‌اي نيز در پرونده‌ي الكترونيك بيمار ثبت مي‌شود كه علاوه بر فوايد تحقيقاتي و علمي، پيشگيري سطح دو نيز محسوب مي‌شود.
وي يكي ديگر از فعاليت‌هاي اختصاصي دانشگاه علوم پزشكي مشهد در زمينه پايش مشكلات تيروئيد را نشست‌هاي ماهانه تخصصي و فوق تخصصي در گروه غدد و متابوليسم مي‌داند و اضافه مي‌كند: اين جلسات با حضور جراحان و متخصصان رشته‌هاي مرتبط تشكيل مي‌شود و ضمن بحث و تبادل نظر علمي، چالش‌هاي برخي بيماران كه در بخش‌هاي تخصصي ديگر مطرح شده، در اين گفتگوها پاسخگويي مي‌شود.
اعضای هیئت علمی گروه غدد دانشگاه علوم پزشکی مشهد درکنار تشخیص ودرمان سایر اختلالات غدد درون ریز و متابولیسم، همه روزه در درمانگاه‌های دو مرکز بیمارستانی قائم وامام رضا، اهتمام ویژه به خدمت رسانی به بیماران تیرویید
دارند، ازطرفی درمانگاه بیماران ندولهای تیروئید با تشخیص کانسر تیرویید با حضور اساتید غدد درون ریز با همکاری جراحان تیرویید در روزهای چهارشنبه در بیمارستان امام رضا فعالیت مستمردارند.
به گفته دكتر يعقوبي، همچنين نمونه گیری تیرویید در تمام روزهای هفته از گره‌های مشکوک تیرویید دراین مراکز انجام می‌گردد.
همچنين به گفته دكتر حسني، كشور ما در زمينه تشخيص و درمان بيماري‌هاي تيروئيد در وضعيت مطلوبي قرار دارد و دانشگاه علوم پزشكي مشهد پس از تهران در جايگاه بسيار خوبي در اين زمينه قرار دارد.
غربالگري تيروئيد نوزادان، طرحي براي سلامت آينده‌ي جامعه
در زمينه پيشگيري سطح يك از بيماري‌هاي تيروئيد، دانشگاه علوم پزشكي مشهد يكي از نهادهاي پيشرو در سطح كشور است كه حدود 10 سال است كار غربالگري نوزادان را انجام مي‌دهد.
اين كار با گرفتن چند قطره خون از كف پاي نوزادان انجام مي‌شود و با اين آزمايش ساده، از بيماري‌ها و مشكلاتي كه ممكن است اين كودك در آينده به آن دچار شود پيشگيري مي‌كنند.
در دهه گذشته، نتايج اين طرح كه در برخي سال‌ها از 90 درصد پوشش نوزادان در استان فراتر رفته، صدها كودك را از بيماري‌هاي احتمالي ناشي از اختلالات تيروئيد نجات داده است.
در تحقيقاتي كه محققان دانشگاه علوم پزشكي مشهد از نمونه‌هاي خون گرفته شده از نوزادان انجام داده‌اند نشان داده شده كه دست كم پنج شهرستان خراسان رضوي به دليل كمبود يد در منابع غذايي، دچار مشكلاتي در تيروئيد هستند.
در نتيجه‌ي اين تحقيقات، كارشناسان بهداشتي دانشگاه، موضوع را پيگيري و كمبود يد در منابع را در اين شهرستان‌ها برطرف نمودند.
رئیس گروه بیماری های غیر واگیر معاونت بهداشت دانشگاه، غربالگری نوزادان به منظور شناسایی نوزادان بیمار و درمان به موقع آنان را مهمترین گام در پیشگیری از عوارض این بیماری برمي‌شمرد و برنامه غربالگری کم کاری تیروئید نوزادان را یکی از برنامه های موفق وزارت بهداشت مي‌داند که از سال 85 در دانشگاه علوم پزشکی مشهد آغاز گردیده است.
دكتر اقبالي اضافه مي‌كند: بر اساس این برنامه کلیه متولدین در شهر و روستا در روزهای بین 5-3 روزگی بعد از تولد تحت غربالگری قرارمی گیرند.
دکتر اقبالی تاکید مي‌كند: اين غربالگري در جلوگیری از عقب ماندگی ذهنی نوزادان مبتلا به کم‌کاری مادرزادی تیروئید از طلا باارزش تر است.
دکتر اقبالی با بیان اینکه در حال حاضر پوشش غربالگری تیروئید در سطح دانشگاه علوم پزشکی مشهد 97 درصد است يادآور مي‌شود: از ابتداي اجراي طرح تاکنون تعداد یک میلیون و 532 هزار نوزاد غربالکري شده‌اند که پس از انجام آزمايشات تاييدي تعداد 4287 بيمار شناسايي که 100 درصد بیماران زیر نظر متخصصین غدد اطفال تحت درمان قرار گرفته اند و این امر باعث شده از ضریب هوشی طبیعی برخوردار باشند.
بعضي كم‌كاري‌هاي تيروئيد، معلوليت ذهني به دنبال دارند
عمده‌ترين مشكلات غده‌ي تيروئيد و شايد شايع‌ترين آنها، دو بيماري كم‌كاري يا پركاري تيروئيد است. اختلال در اين غده‌ي حياتي، مشكلاتي در هورمون‌هاي مترشحه‌ي آن و اختلال در فعاليت‌هايي كه براي آنجا آنها به اين هورمون‌ها نياز است ايجاد مي‌كند. يكي از عوارض كم‌كاري تيروئيد در كودكان، معلوليت ذهني است.
به عقيده‌ي عضو هيأت علمي دانشگاه علوم پزشكي مشهد، بيماري‌هاي تيروئيد، به خاطر ناآگاهي عمومي مردم و حتي كم‌اطلاعي برخي پزشكان در مورد بيماري‌هاي تيروئيد، به صورت اتفاقي و در جريان بررسي عوارض ديگري كه در نتيجه‌ي مشكلات تيروئيد ايجاد شده، كشف مي‌شود.
عوارضي كه با بيماري‌هاي ديگر اشتباه گرفته مي‌شوند
دكتر حسني مي‌گويد: بيماران خيلي وقت‌ها با تجمع مايع در پرده اطراف قلب مراجعه مي‌كنند كه بعضا ديده مي‌شود كه اينها موارد كم‌كاري تيروئيد هستند كه دير تشخيص گرفته‌اند همين‌طور افرادي هستند كه با تابلو بيماري‌هاي قلبي يا درگيري‌هاي چشمي مراجعه دارند كه مشخص مي‌شود بیماري تيروئيد دارند.
يكي از عوارض مشكلات تيروئيدي، تأثير منفي بر باروري مي‌باشد و به همين جهت، از لحاظ تأثير بر ناباروري، توجه خاصي از سوي مديريت دانشگاه و گروه‌هاي تخصصي نسبت به آن مبذول شده است. دانشگاه علوم پزشكي مشهد، در اين زمينه، جلسات تخصصي با حضور متخصصان زنان و غدد تشكيل مي‌دهد تا موارد تأثيرات بر باروري در آنها بررسي و تصميمات منجر به نجات باروري اتخاذ گردد.
همچنين بخش پزشكي هسته‌اي، از قسمت‌هاي تخصصي دانشگاه است كه اگر چه سابقه‌ي آن به بيش از 30 سال مي‌رسد اما در سال‌هاي اخير، پيشرفتهاي قابل توجهي داشته و به تجهيزات مدرن و پيشرفتهاي مجهز گرديده و همچنين استادان زبده‌اي در مديريت و عضويت گروه آموزشي آن مسند گزيده‌اند.
گروه پزشكي هسته‌اي، خدمات شايان توجهي به مردم ارائه مي‌كند
به گفته دكتر حسني، علاوه بر خدماتي كه در زمينه‌ي بيماري‌هاي قلب و زنان ناشي از مشكلات تيروئيد به بيماران ارائه مي‌شود، بخش پزشكي هسته‌اي در عكسبرداري و اسكن‌هاي تشخيصي دقيق، به توفيقات زيادي دست يافته و جان صدها بيمار را نجات بخشيده است.
وي تأكيد مي‌كند اكنون انجام اسكن‌هاي دقيق با كيفيت عالي و نظارت اساتيد مجرب و متبحر، در دانشگاه قابل دسترسي است كه كمك بسيار شاياني به تحقيقات علمي و ايجاد مقالات بين‌المللي نيز مي‌نمايد.
بر اساس اطلاعاتي كه در پرتال گروه پزشكي هسته‌اي وجود دارد اولین دستگاه پزشکی هسته ای در سال ١٣۵٨ و به همت دکتر امیرشیبانی در بیمارستان قائم نصب و راه اندازی شده که اقدامات محدودی را در زمینه اسکن تیروئید - کبد -طحال - مغز انجام می داده است زيرا با توجه به اینکه این دستگاه یک اسکنر خطی بوده امکان تصویر برداری پیشرفته را نداشته و خیلی زود فقط محدود به تصویر برداری از تیروئید شده است.
در ادامه‌ي تلاش‌هاي دلسوزان دانشگاه علوم پزشكي مشهد، در سال ١٣٧١ دکتر سید رسول زکوی، اولین متخصص پزشکی هسته‌ای، در دانشگاه علوم پزشکی مشهد كارش را آغاز كرده و اقدامات بیشتری را مانند ید درمانی برای پرکاریهای تیروئید و تشکیل درمانگاه سرطان تیروئید انجام داده است.
اين كوشش‌ها با قوت ادامه يافته و در سال١٣٧۶ بخش جدید پزشکی هسته ای در بیمارستان امام رضا ایجاد و در همان سال اولین دستگاه گاما کمرا در استان خراسان در همین مرکز نصب گردیده است. در سال ١٣٧٨ دکتر کامران آریانا، و در سال ١٣٨٢ دکتر وحید رضا دباغ کاخکی و در سال ١٣٨۵ نیز دکتر رامین صادقی به گروه پیوسته و غناي علمي گروه را دو چندان نموده‌اند.
در سال ١٣٨۶ اولین پذیرش دستیاری پزشکی هسته ای در دانشگاه علوم پزشکی مشهد آغاز شده و در سال ١٣٨٧ گروه پزشکی هسته ای تشکیل گردیده است. همچنین درسال ١٣٨٩ دکتر مهدی مومن نژاد به عنوان متخصص فیزیک پزشکی هسته ای و دکتر کیوان صدری به عنوان متخصص داروسازی هسته‌ای به گروه پيوسته‌اند. در نهايت در سال ١٣٩٨ دکتر آتنا آقایی به عنوان متخصص پزشکی هسته‌ای به گروه ملحق شده و اكنون يكي از قوي‌ترين گروه‌هاي علمي منطقه در زمينه پزشكي هسته‌اي كه دستاورد جديد كشور و همچنين نياز مبرم سيستم درمان مي‌باشد در مراكز آموزشي دانشگاه علوم پزشكي مشهد مشغول فعاليت شبانه‌روزي هستند تا نور زندگي دوباره را در دل تاريك صدها بيمار، بخصوص در سرطان‌هاي مختلف، روشن سازند.
چه عوارضي بر بيماران تيروئيدي عارض مي‌شود
اختلال تيروئيد، بيماري‌هاي مختلفي را ايجاد مي‌كند و عوارض گوناگوني را در بيمار باعث مي‌شود. بي‌خوابي يا بدخوابي، خستگي و كم‌اشتهايي يا پراشتهايي، خشك‌شدن پوست و مو، شاخي شدن ناخن‌ها و موها، تأثيرات عصبي و رواني و همچنين بهم ريختگي سوخت و ساز چربي‌ها، قند و مواد آلي، از جمله عوارض اين مشكلات است.
دكتر حسني مي‌گويد: بيماران در مورد عوارض بيماري تيروئيد بايد پيگيري منظم داشته باشند. مثلا پركاري نياز به استمرار درمان دارد. به دليل ماهيت خودايمني اين بيماري، در طول ماه‌هاي بعد از يد درماني، ممكن است به سمت كم كاري برود. اگر بيمار مراجعات دوره‌اي منظم نداشته باشد داده‌ها از بين مي‌رود يا فراموش مي‌شود و مديريت بيماري با مانع روبرو مي‌گردد.
از آنجا كه يكی از عوامل ايجاد كم‌كاري تيروئيد، كمبود يد است، موضوع كمبود يد از سوي معاونت بهداشتي دانشگاه‌هاي علوم پزشكي و همچنين در سطح استان از سوي دانشگاه علوم پزشكي مشهد به صورت جدي در دستور كار قرار گرفته و در نتيجه‌ي يك كار تيمي و علمي در گروه‌هاي مختلف معاونت بهداشتي و همچنين بخش‌هاي تخصصي دانشگاه، خوشبختانه مشكل كمبود يد در نمك طعام مرتفع گرديده و يد درماني نيز با متدهاي علمي در گروه‌هاي تخصصي و در گروه پزشكي هسته‌اي انجام مي‌شود.
دو عضو هيأت علمي دانشگاه علوم پزشكي مشهد در گفتگو با گزارشگر ما مي‌گويند: ميزان مناسب يد در نمك‌هاي تصفيه شده موجود در بازار وجود دارد و نيازي به استفاده از نمك‌هاي غير استاندارد مثل نمك دريا و نمك سنگ كه عوارض جانبي بدي براي بيماران دارد نيست.
دكتر يعقوبي و دكتر حسني معتقدند نمك طعام تصفيه شده كه تحت نظارت كارشناسان معاونت بهداشتي دانشگاه توليد مي‌شود از سلامت كامل و يد كافي برخوردار است و با بررسي‌هاي انجام شده، معلوم گرديده كه تا حدود بسيار زيادي، مشكل كمبود يد به عنوان يك عامل مهم گرفتاري‌هاي تيروئيد، حل شده است.
كم كاري و پركاري، دو بيماري شايع تيروئيدي
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد مي‌گويد: ید ماده معدنی است که برای ساخت هورمون های تیروئید استفاده می شود. این عنصر برای رشد و نمو فرد، به خصوص رشد و تکامل عصبی-روانی در طول زندگی مورد نیاز است.
دکتر محمدعلی یعقوبی تأكيد مي‌كند: مصرف نمک ید دار در حد مورد نیاز برای همه سنین توصیه می شود و علاوه بر این زنان در دوران بارداری و شیر دهی باید از مکمل های دارای ید طبق نظرپزشک استفاده نمایند.
زمانی که تیروئید به اندازه کافی هورمون تولید نکند، کم کاری تیروئید رخ می دهد. این وضعیت در اثر مواردی مثل کمبود ید یا التهاب مزمن تیروئید و...رخ می‌دهد. ید ماده معدنی است که برای ساخت هورمون‌های تیروئید استفاده می شود. این عنصر کمیاب برای رشد و نمو فرد، بخصوص رشد و تکامل عصبی روانی در طول زندگی مورد نیاز است. دریافت ناکافی ید در زمان بارداری ممکن است سبب بروز عوارض در مادر و اختلال تکاملی سیستم عصبی جنین و نوزاد گردد.
یک بیماری خود ایمنی به نام هاشیموتو نیز می‌تواند باعث اختلال و کم‌کاری تیروئید شود. کم‌کاری تیروئید می‌تواند باعث طیفی از علایم مثل ریزش مو، یبوست، خستگی، نفخ، فشار خون بالا و خشکی پوست گردد.
یکی دیگر از بیماری های مرتبط با تیروئید پرکاری تیروئید است. این وضعیت زمانی اتفاق می افتد که سطح هورمون‌های تیروئید t3 و t4 درخون به علل مختلفی مثل پرکاری خود ایمني تیرویید (كه در آن سيستم ايمني بدن به اشتباه به سلول‌هاي سالم حمله مي‌كند) ،گره‌های بیش فعال تیروئید، دریافت ید بیش از حد و یا التهاب های تیرویید بالارود.
دكتر يعقوبي مي‌گويد: پرکاری تیروئید می‌تواند باعث کاهش وزن ناخواسته، افزایش ضربان قلب و بی نظمی در آن، افزایش اشتها، لرزش، تعریق، خستگی و مشکلات خواب شود.
اعلام سرطان‌هاي تيروئيدي، بايد با ارزيابي دقيق همراه باشد
به گفته دكتر يعقوبي، سرطان تيروئيد يكي از مشكلات اين غده است كه بايد پس از بررسي‌هاي دقيق، اعلام شود.
اين فوق تخصص غدد اضافه مي‌كند: اصطلاح گره تیروئید به رشد غیرطبیعی سلول‌های تیروئیدی اشاره دارد که توده ای را در غده تیروئید تشکیل می دهد. اگر چه اکثریت قریب به اتفاق گره های تیروئید، خوش خیم هستند، ولی بخشی از آنها تومورهاي بدخيم هستند. برای تشخیص و درمان سرطان تیروئید نياز هست كه گره های تیروئیدي به صورت دقيق مورد ارزيابي و در صورت نياز، نمونه‌برداري قرار گيرد كه نمونه‌برداري آن ساده است و در چند دقيقه بدون بيهوشي يا بي‌حسي موضعي از محل گردن انجام مي‌شود.
متخصصين دانشگاه علوم پزشكي مشهد، به صورت شبانه‌روزي در مراكز درماني اين دانشگاه و نيز در مراكز تحقيقاتي، تحت نظر استادان و دانشوران متبحر اين دانشگاه كه از اساتيد مطرح ايران و منطقه هستند، آخرين دستاوردهاي علوم مختلف را بررسي مي‌كنند تا نتايج آنها را در درمان و آرامش‌بخشي به بيماران تيروئيدي، بكارگيرند.
تلاش اين استادان و پژوهشگران در كنار طبيباني كه سوگندنامه‌ي پزشكي را لوح محفوظ ايمان خويش مي‌دانند، كمك مي‌كند كه آلام خستگان و بيماران كاسته شود و دعاي خيرشان، پيوسته همراه اين نجات‌بخشان حيات باشد.
