صرع، از گذشته‌های دور، بیماری شناخته‌شده‌ای بوده و چون درمانی برای آن نمی‌شناخته‌اند آن را به مسائل مافوق طبیعی نسبت می‌داده‌اند.
ظاهرا بقراط، در 2500 سال قبل نخستین پزشکی بوده که این بیماری را شناسایی علمی کرده و درمان‌هایی برای آن برشمرده است. اما بر اساس کتاب قانون، ابن سینا این بیماری را دقیق‌تر و بر اساس واقعیاتی که تا آن روز دانستن آن ها میسر بوده تعریف و تبیین کرده است. وی حتی صرع کودکان را نیز در کتابش آورده و بهبود نسبی آن را به بزرگ شدن طفل و زائل شدن علایم صرع، ارتباط داده است.
به هر حال امروز می‌دانیم که صرع نوعی اختلال مغزی است که بر اساس پرکاری سلول‌های مغزی و افزایش تبادلات الکتریکی در این عضو پدید می‌آید. صرع انواع و اقسامی دارد و علل گوناگونی در بروز آن تأثیر دارد، از وراثت گرفته تا ضربه‌های مغزی و از سرطان و سکته مغزی گرفته تا اضطراب و علل محیطی.
اما صرع، معمولا با دارو قابل کنترل است و بر اساس تحقیقات انجام شده، 20 تا 30 درصد موارد، به درمان‌های دارویی پاسخ نمی‌دهند. آنچه در این گزارش می‌آید تلاش‌های گروه علوم اعصاب دانشگاه علوم پزشکی مشهد با همکاری دانشگاه مونستر آلمان برای درمان‌های نوین در صرع مقاوم به درمان دارویی است.
علوم اعصاب چه رشته‌هایی را در برمی‌گیرد
علوم اعصاب به معنای مطالعه علمی سیستم عصبی است و نوروساینس زیر مجموعه ای از علوم مختلفی مانند فیزیولوژی، آناتومی، زیست‌شناسی سلولی، زیست‌شناسی رشد، سلول‌شناسی، مدلسازی ریاضی و مدلسازی محاسباتی، پردازش سیگنال‌های زیستی و روان‌شناسی می باشد که همه این علوم دست به دست هم می‌دهند تا عملکرد نورون‌های عصبی و ویژگی‌های بارز مدارهای عصبی در موجودات هوشمند را بررسی کنند.
نوروساینس شامل یک سری مفاهیم پایه و بنیادی است که درک آنها دروازه ورود به این حوزه و گسترش سطح دانش و مطالعات در مورد علوم اعصاب است و مهمترین مسائل و مفاهیم نوروساینس هم در مواردی همچون مغز و پیچیدگی‌های آن، نورون‌های عصبی و نحوه تبادل آنها با یکدیگر، پردازش اطلاعات توسط مغز، تکمیل و به‌روزرسانی مغز توسط کسب تجربه‌های جدید توانایی استدلال و برنامه‌ریزی و حل مسئله مغز بوده است.
دانشگاه علوم پزشکی مشهد که همواره به دنبال ورود به عرصه‌ها و شیوه‌های جدید و نوین درمانی بوده از سال 1396 گروه علوم اعصاب این دانشگاه را در دانشکده پزشکی مشهد دایر کرده است.
روش‌های نوین در درمان صرع مقاوم به درمان دارویی
استادیار دانشگاه علوم پزشکی مشهد در این زمینه می‌گوید: درمان‌های نوین صرع مقاوم به درمان، تا کنون در دانشگاه علوم پزشکی مشهد سابقه نداشته و اگر چه تحقیقات پراکنده‌ای توسط پزشکان متخصص مغز و اعصاب یا جراحان مغز در این زمینه صورت گرفته، اما جراحی به عنوان یکی از درمان‌های نوین صرع مقاوم به درمان، همین سال گذشته در دانشگاه آغاز شده است.
دکتر سجاد سحاب نگاه، دبیر گروه علوم اعصاب دانشگاه علوم پزشکی مشهد با اشاره به انجام 7 جراحی در یک سال گذشته در دانشگاه علوم پزشکی مشهد اضافه می‌کند: ما در جراحی مغز که یک کار گروهی و تیمی متشکل از گروه‌های مختلف آموزشی است، قسمتی را که به عنوان کانون تشنج شناخته شده، ترمیم می‌کنیم یا آن را از مغز جدا ساخته و بیرون می‌آوریم تا تشنج از بین برود.
وی می‌گوید: مهمترین و پرچالش‌ترین عارضه‌ی صرع، تشنج است که از درجات خفیف و قابل کنترل تا انواع شدید دیده می‌شود و حتی ممکن است موجب مرگ بیمار گردد. بنا بر این کنترل تشنج، مهمترین دلیل جراحی در انواع صرع مقاوم به درمان است.
بافت معیوب به محققین سپرده می‌شود
دکتر سحاب نگاه یادآور می‌شود: این نوع درمان، یک پروسه‌ی بیمارستانی و پسا بیمارستانی است، به عبارت دیگر، بخشی از آن در بیمارستان و طی مراحل مختلف آزمایشگاهی و عکسبرداری‌های گوناگون از مغز انجام می‌شود و پیگیری‌های بعدی، توسط پزشکان و با همکاری بیمار و خانواده، در منزل صورت می‌گیرد تا بیمار به زندگی عادی بازگردد و از تشنج آسوده شود.
مدیر مرکز توسعه تحقیقات بالینی امام رضا(ع) خاطر نشان می‌کند: قسمت برداشته شده از مغز با شرایط خاص پزشکی به گروه مهندسی بافت و گروه تشریح سپرده می‌شود تا ضمن مطالعات علمی و تحقیقاتی در آن، برنامه‌ی ساخت بافت مغز شبیه به قسمتی که برداشته شده نیز توسط گروه‌های تخصصی پیگیری گردد.
به گفته‌ی این استادیار دانشگاه علوم پزشکی مشهد، در این پروسه، دو استاد دانشگاه مونستر آلمان با این برنامه همکاری تنگاتنگ دارند و علاوه بر تجربیات گرانبهایی که در این زمینه دارند دستگاه‌ها و تجهیزاتی را نیز در اختیار تیم می‌گذارند تا مراحل پیش جراحی و تشخیص، بهتر و سریع‌تر انجام شود.
دکتر سحاب نگاه، پروفسور علی گرجی و دکتر مریم خالقی قدیری، تا کنون پروژه‌های تحقیقاتی مشترکی داشته و مقالاتی در این زمینه منتشر کرده‌اند.
مهندسی بازسازی بافت مغز در حیوانات در حال انجام است
به گفته دکتر سحاب، موضوعی که اکنون در دست مطالعه قرار دارد ساخت بافت مغز توسط سلول‌های بنیادی است که اکنون بر روی حیوانات در حال انجام است و موفقیت‌هایی نیز در این زمینه بدست آمده است.
وی خاطر نشان می‌کند: گروه‌های تخصصی مهندسی بافت در این زمینه، داربست‌هایی را طراحی می‌کنند و سپس سلول‌های بنیادی را در این بافت می‌گذارند تا بافت توسط این سلول‌ها بازسازی گردد.
وی می‌گوید: این فرایندی طولانی، پرچالش و پیچیده است که تحقیقات آن توسط همکاران‌مان در دانشگاه آلمان و دانشگاه علوم پزشکی مشهد در دست انجام است و امیدواریم در سال‌های آتی بتوانیم آن را در دانشگاه علوم پزشکی مشهد عملیاتی کنیم.
این عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد در خصوص مراقبت‌های پس از جراحی می‌گوید: پس از جراحی، بیمار باید تا مدتی دارو مصرف کند و از آنجا که برداشتن کانون تشنج ممکن است اختلالات جزئی در سایر قسمت‌ها ایجاد کند یا مشکلاتی در حافظه و خاطرات برجای گذارد مراقبت‌های پس از جراحی و همکاری بیمار با تیم درمان تا مدتی استمرار دارد. اما بالاخره بیمار به زندگی عادی بازمی‌گردد و از تشنج آسوده می‌شود.
دکتر سحاب نگاه یادآور می‌شود: در هر مرحله از کار درمان این نوع بیماران، دانشجویان حضور دارند و آموزش می‌بینند تا در آینده بتوانند کارهای تخصصی مربوط به این درمان را در دانشگاه به صورت گسترده‌تر و علمی‌تر پی‌ریزی کنند.
جراحی اطفال مصروع، بزودی
وی همچنین از ورود این گروه و تیم‌های مختلف تخصصی مغز و اعصاب و علوم اعصاب به صرع اطفال خبر می‌دهد و می‌گوید: صرع کودکان در گروهی که به درمان دارویی مقاومت نشان می‌دهند نیز با جراحی، درمان می‌شود و اتفاقا به جهت سرعت ترمیم بافت‌ها در کودکان، این کار آسان‌تر از بزرگسالان است.
مدیر مرکز توسعه تحقیقات بالینی امام رضا(ع) اظهار امیدواری می‌کند که در آینده‌ی نزدیک، برنامه‌هایی که در زمینه تشکیل بخش صرع اطفال در مراکز درمانی دانشگاه انجام شده به نتیجه برسد و جراحی این گروه نیز انجام شود.
وی از بیمارانی که زمینه‌ی مصرف طولانی دارو و پایدار ماندن تشنج‌ها و حتی تشدید آنها را دارند خواست برای تشخیص و جراحی به مراکز درمانی دانشگاه علوم پزشکی مشهد مراجعه و با گروه علوم اعصاب یا مغز و اعصاب دانشگاه در تماس باشند تا برنامه‌ی درمانی آنها در نوبت انجام قرار گیرد.
دکتر سحاب نگاه همچنین از برپایی یک مدرسه صرع در دانشگاه علوم پزشکی مشهد خبر می‌دهد و می‌گوید: انجام یک عمل جراحی مغز با هدف درمان صرع مقاوم به درمان دارویی، یک پروسه‌ی منتج از همکاری چند تیم تخصصی از گروه‌های مختلف آموزشی است و نیاز به برگزاری کارگاه‌های علمی در مدتی نسبتا طولانی دارد و لذا تأسیس و برگزاری یک مدرسه صرع، ضرورتی علمی است که سال گذشته انجام شد و امسال نیز تداوم می‌یابد.
وی تأکید می‌کند: این دومین مدرسه بین‌المللی صرع در مشهد است که نتیجه تلاش‌های گروه علوم اعصاب در دانشگاه علوم پزشکی مشهد، همکاری و کمک دانشگاه مونستر و نیز استادان سایر گروه‌های آموزشی می‌باشد.
دکتر سحاب نگاه در خصوص جزئیات برگزاری این مدرسه در اواخر خرداد و اوایل تیرماه می‌گوید: در این مدرسه تمامی تیم های مرتبط با صرع از قبیل متخصصین اعصاب بالغین، جراحان مغز و اعصاب، متخصصین اعصاب اطفال، متخصصین مهندسی پزشکی و متخصصین علوم اعصاب پایه حضور داشتند.
وی ادامه می‌دهد: میهمانان این پروژه علمی اساتیدی از کشورهای آلمان و کانادا بودند که با اساتید داخلی در مقوله شناسایی، تشخیص و درمان بیماران با یکدیگر تبادل نظر کردند.
وی اضافه می‌کند: در قسمت مهندسی پزشکی، طراحان دستگاه های جدید ثبت امواج مغزی در خصوص کار این دستگاه‌ها مطالبی را طرح کردند و در بخش اعصاب بالغین تفسیر داده های LTM به عنوان روشی برای تشخیص کانون صرع آموزش داده شد و همچنین در بخش تحقیقات مرتبط با صرع نیز موضوع درمان با سلول‌های بنیادی مورد بررسی قرار گرفت.
تحقیقات علوم پزشکی مشهد به دانشگاه‌های معتبر دنیا پهلو می‌زند
مدیر گروه علوم اعصاب دانشگاه علوم پزشکی مشهد نیز در این زمینه می‌گوید: در گذشته این کار با هزینه‌های سنگین و در خارج از کشور انجام می‌شد که برای بسیاری از بیماران مقدور نبود اما در حال حاضر با همت مدیران دانشگاه علوم پزشکی مشهد و همکاری‌های بسیار خوب دانشگاه مونستر و همچنین همراهی گروه‌های آموزشی مرتبط، این کار در مشهد قابل انجام شده و هزینه‌های بسیار کمی برای بیماران دارد.
پروفسور علی گرجی می‌گوید: امسال یک برنامه ویژه با همکاری 4 گروه تخصصی به مدت سه روز در مراکز درمانی امام رضا و قائم برگزار کردیم که در آن متخصصین ایرانی، کانادایی و آلمانی حضور داشتند و در خصوص جوانب مختلف درمان‌های جدید، دستگاه‌ها و تجهیزات مورد نیاز و روش‌های انجام جراحی و سایر مباحث مرتبط، به بحث و تبادل نظر پرداختند.
این استاد دانشگاه که همزمان در دانشگاه مونستر و علوم پزشکی مشهد فعالیت دارد تحقیقات و مقالات استادان و اعضای هیأت علمی این دانشگاه را دارای سطح علمی بالا توصیف می‌کند و می‌گوید: این فعالیت‌ها در زمینه علوم اعصاب، با دانشگاه‌های معتبر دنیا پهلو می‌زند.
مسئول برگزاری برنامه‌های مدرسه صرع مشهد یادآور می‌شود: بیوبانک سلول‌های عصبی در دانشکده پزشکی مشهد ایجاد شده و در آینده نزدیک نیز واحد سلول درمانی در دانشگاه علوم پزشکی مشهد راه‌اندازی خواهد شد.
پرفسور گرجی با یادآوری هزینه‌های بالای درمان در خارج کشور که به گفته‌ی وی بالغ بر 50 هزار یورو می‌باشد می‌گوید: در مشهد کل مراحل کار با خرج دولت و با کمک بیمه‌ها انجام می‌شود و جراح نیز هزینه‌ای دریافت نمی‌کند و صرفا هزینه‌های بیمارستانی است که سرجمع به سه میلیون تومان بیشتر نمی‌رسد که از عهده‌ی بیشتر بیماران برمی‌آید و اگر کسانی نیازمند باشند نیز با کمک خیرین سلامت، این کار انجام می‌شود.
آنها به زندگی عادی بدون تشنج برگشته‌اند
مدیر گروه علوم اعصاب دانشگاه علوم پزشکی مشهد خاطر نشان می‌سازد: کیفیت مطلوب زندگی در بسیاری از افراد جراحی شده مشاهده گردیده و در این خصوص تشخیص صحیح و درمان به‌موقع بسیار حائزاهمیت بوده است و بیمار هرچه قدر که زودتر عمل شود در آینده‌اش موثرتر است.
نخستین عمل جراحی بر روی بیماران صرع مقاوم به درمان دارویی، بهمن 1400 در مرکز درمانی قائم انجام شد.
مدیر گروه جراحی مغز و اعصاب دانشگاه علوم پزشکی مشهد در حاشیه این عمل مهم گفته بود: این روش برای درمان تشنج های مقاوم به درمان مورد استفاده قرار می گیرد، بیماران مبتلا به صرع ممکن است دچار ضایعه مغزی باشند و یا مسائل مختلفی از جمله مشکلات متابولیکی یا ساختاری و… در مغز باعث ایجاد تشنج شده باشد.
دکتر فریبرز ثمینی خاطر نشان می‌کند: در بیماری که عمل جراحی برای وی انجام شد کانون تشنج های فرد در قسمتی از کورتکس مغز بود که تغییر ساختاری یافته بود و در این عمل جراحی ارتباط کانونی قطع شد و کانون تشنجی نیز حذف گردید تا فرد دچار تشنج نشود.
دکتر ثمینی با بیان اینکه دانشگاه مونستر آلمان همکاری های خوبی را با دانشگاه علوم پزشکی مشهد از چند سال قبل انجام داده است، یادآور می‌شود: دکتر گرجی و دکتر خالقی با علاقمندی زیادی پیگیر امور و هماهنگی و همکاری بین دو دانشگاه مشهد و مونستر هستند و بدین ترتیب ارتباط بسیار خوبی بین علوم پایه و بالین در زمینه علوم اعصاب ایجاد شده است و در همین راستا وبینارهای متعدد و کنگره های خوبی بین دو دانشگاه برگزار شده است.
