وزارت بهداشت، در سال 94 برنامه‌ی سفیران سلامت را در قالب برنامه ترویج و توسعه مراقبت از خود به اجرا گذاشت که هدف از آن، عمومی کردن نگرش به سلامت و مردمی‌سازی مسائل بهداشتی بود. در سال‌های بعد، این برنامه گسترش و تکامل یافت و در سال 98 این برنامه با شعار محوری هر خانه یک پایگاه سلامت به استان‌ها و از جمله به خراسان رضوی ابلاغ شد که مورد اجرا قرار گیرد.
محور این برنامه، خود مراقبتی توسط آحاد مردم بود که ضمن بالا بردن سطح آگاهی‌های بهداشت فردی، روحیه همکاری جمعی در حل مشکلات بهداشتی را تقویت و کار مراقبت‌های بهداشتی را به خود مردم بسپارند و تا سطح خانواده، پیش ببرند.
برای آگاهی از چگونگی اجرای این برنامه در دانشگاه علوم پزشکی مشهد، با رئیس گروه آموزش و ارتقای سلامت معاونت بهداشتی دانشگاه و چهار تن از کارشناسان این گروه، گفتگو کردیم که حاصل آن را در این گزارش می‌خوانید.
اجرایی شدن برنامه هر خانه یک پایگاه سلامت
دکتر محمد جعفر صادقی، رئیس گروه آموزش و ارتقای سلامت دانشگاه علوم پزشکی مشهد در خصوص محتوای این برنامه می‌گوید: این برنامه، گستره‌ی وسیعی از جمعیت استان را تحت پوشش می‌گیرد و از آنجا که محور آن، حضور سفیران سلامت در خانواده‌ها است آن را «هر خانه یک پایگاه سلامت» نام‌گذاری کرده‌اند.
این مسؤول اضافه می‌کند: اجرای چنین برنامه‌ای در دانشگاه، با توجه به موقعیتی که از سال 98 از نظر درگیری فراگیر با کرونا در آن قرار داشتیم، کار بسیار بزرگی بود که با وجود همه‌ی موانع فرهنگی، اجتماعی و بهداشتی و به خصوص اوج‌های مکرر کووید، با تلاش مسؤولان و مدیران وقت با موفقیت انجام شد که این موفقیت در درجه اول مدیون مدیران ارشد دانشگاه و همچنین معاونت بهداشتی و همکاران‌مان در گروه آموزش و ارتقای سلامت است و حاصل تلاش شبانه‌روزی صدها کارشناس، مراقب سلامت، بهورز و سفیران سلامت در اقصی نقاط استان می‌باشد.
به گفته‌ی دکتر صادقی، اجرای این برنامه به شکل سفیران سلامت از سال 94 کلید خورده و در برخی نقاط استان اجرایی گردیده بود اما برنامه‌ای با محور «هر خانه یک پایگاه سلامت» به معنای گسترش آن به تمام خانواده‌های استان بود که دستور العمل اجرایی آن در اواخر سال 98 به دانشگاه ابلاغ گردید.
دکتر صادقی اضافه می‌کند: سفیران سلامت علاوه بر خانواده‌ها که بخشی از برنامه است، در مدارس، دانشگاه‌ها، حوزه‌های علمیه و محلات اجرایی شده است که کار بسیار بزرگی است.
با وجود موانع بسیار، کار را به نحو احسن پیش بردیم
کار اجرای برنامه‌ی «سفیران سلامت» با فرمت «هر خانه یک پایگاه سلامت» اولین بار در سال 98 توسط وزیر بهداشت وقت، به رسانه‌ها آمد و در جامعه مطرح شد. بر اساس این برنامه، یکی از اعضای هر خانواده، به عنوان سفیر سلامت برگزیده و آموزش داده می‌شد تا در خانواده، امور مراقبت‌های بهداشتی را برنامه‌ریزی و اجرا کند.
اجرای این برنامه، چنانکه در دستور العمل دیده می‌شود گام‌های متعدد و متوالی دارد که هر کدام بخش‌های جداگانه‌ای دارد و باید برای اجرایی کردن آن، هماهنگی‌های زیادی در بخش‌های گوناگون تحت نظارت دانشگاه علوم پزشکی مشهد، صورت می‌گرفت.
بدیهی است که ابتدا باید دستورالعمل اجرای برنامه با دقت توسط کارشناسان مطالعه و بررسی می‌شد که تمام مراحل اجرایی، بدون کم و کاست اجرا شود. لذا جلسات متعددی با حضور کارشناسان و متخصصین حوزه، برگزار شد و با توجه به اینکه در آغاز اوج بیماری کرونا بودیم باید برنامه‌ریزی به گونه‌ای انجام می‌شد که هدف دو گانه‌ی مبارزه با کرونا و همچنین پیشگیری از شیوع را در کنار آموزش و تربیت سفیران، به خوبی برآورده سازد.
دکتر صادقی می‌گوید: باید تمام حوزه‌ها و بخش‌های مرتبط با برنامه از جمله پایگاه‌های سلامت، مراکز جامع سلامت، خانه‌های بهداشت، بهورزان و همچنین کارشناسان و مسؤولین مرتبط در این بخش‌ها مورد مشورت و هماهنگی قرار می‌گرفتند که پروسه‌ای بسیار پیچیده و زمان‌بر بود و باید در حداقل زمان ممکن برنامه‌ریزی می‌شد.
این مسؤول یادآور می‌شود: اگر به یاد بیاوریم که در آن زمان، وضعیت جامعه از نظر شیوع کرونا، اضطرارهای اداری، محدودیت‌های ارتباطی و سایر موانع چگونه بود، بهتر می‌توانیم تصور کنیم که اجرای این برنامه با چه دشواری‌هایی مواجه بوده و هست.
وی اضافه می‌کند: مع الوصف، تمام این وجوه و جوانب در نظر گرفته شد و کار جذب و تربیت سفیران سلامت در پایگاه‌های سلامت، مراکز جامع و خانه‌های بهداشت با هدایت مدیران وقت گروه آموزش و ارتقای سلامت آغاز شد و به لطف همکاری و هماهنگی بین بخشی و کمک مسؤولین معاونت بهداشتی و ریاست دانشگاه، در مدت مشخص شده‌ای که در برنامه دیده شده بود، نتایج بسیار خوبی بدست آمد.
پایه تئوریک برنامه
«خود مراقبتي» آنگونه که در تعریف دستور العمل برنامه، ذکر گردیده، شامل فعالیت‌هایی است که خصوصیات آن اکتسابی، آگاهانه و هدفدار بودن است؛ فعالیت‌هایی كه مردم براي خود، فرزندان و خانواده شان انجام مي‌دهند تا تندرست بمانند، از سلامت جسمي، روانی و اجتماعی خود حفاظت كنند، نيازهاي جسمی، رواني و اجتماعی خود را برآورده سازند، از بيماري ها يا حوادث پيشگيري كنند، بیماری‌های مزمن خود را مدیریت كنند و نيز از سلامت خود بعد از بيماري حاد يا ترخيص از بيمارستان، حفاظت نمایند.
در برنامه ملی خود مراقبتی به عنوان پنجمین برنامه تحول نظام سلامت در حوزه بهداشت، تربیت سفیر سلامت خانوار از سال ۱۳۹4 آغاز شده بود و با اجرای این برنامه مردم به طیف گسترده‌ای از خدمات پایه بهداشتی با کیفیت در زمینه ترویج، پیشگیری، درمان، توانبخشی و مراقبت تسکینی در محل زندگی، محل تحصیل و محیط کار دسترسی اولیه پیدا کرده بودند.
در دوران کووید به آموزش مجازی روی آوردیم
به گفته کارشناس آموزش و ارتقای سلامت معاونت بهداشتی دانشگاه، سفير سلامت خانوار، عضوي از اعضاي هر خانواده است كه حداقل ۸ كلاس سواد خواندن و نوشتن دارد و به صورت داوطلبانه، مسووليت انتقال مطالب آموخته شده در حوزه سلامت و مراقبت فعال از سلامت خود و اعضاي خانواده را بر عهده می‌گیرد.
وی افزود: از آنجا که تمام خانواده‌ها ممکن است دارای چنین عضوی نباشند براي هر خانواري كه فاقد عضو واجد شرايط باشد، سفير سلامت افتخاري تربيت خواهد شد که بنا بر مضمون، سفير سلامت افتخاري، فردي است كه علاوه بر خانوار خود، حداكثر ۵ خانوار بدون سفير سلامت را تحت پوشش قرار مي‌دهد.
زهره عرب‌نژاد اضافه می‌کند: افراد از طریق فراخوان ثبت نام سفیر سلامت و یا اینکه به طور معمول که برای دریافت خدمات بهداشتی و درمانی، به پایگاه سلامت یا خانه بهداشت مراجعه می‌کنند جذب می‌شوند. مراقب بهداشت یا کارشناس مرتبط و یا بهورزان، در خصوص این برنامه و شرایط لازم برای واجد عنوان سفیر سلامت شدن را با افراد در میان می‌گذارند و افراد واجد شرایط را جذب می‌کنند.
این کارشناس در خصوص مواد آموزشی سفیران در برنامه هر خانه یک پایگاه سلامت می‌گوید: این برنامه، 22 عنوان دوره‌ی اموزشی دارد که در قالب سه کتاب درمان اولیه، توانبخشی و پیشگیری و ارتقای سلامت بخش‌بندی و تدوین شده است. این کتاب‌ها هر کدام شامل چندین مبحث است که از ساده‌ترین فعالیت‌های روزمره تا مسائل تخصصی مربوط به پیشگیری و توانبخشی را در برمی‌گیرد.
عرب‌نژاد در مورد چگونگی آموزش این مواد به سفیران می‌گوید: بحث مهم این بود که در دوران شیوع و همه‌گیری کووید، این مطالب چگونه و در چه شکلی و قالبی به نوآموزان و فراگیران آموخته شود. قاعدتا باید از شیوه‌های آموزش حضوری فاصله می‌گرفتیم و یا با رعایت پروتکل‌هایی که مرتبا به روز می‌شد آموزش حضوری را با محدودیت برگزار می‌کردیم که پوشش آن گسترده نبود.
سرعتی باورنکردنی در جذب و تربیت سفیران
وی اضافه می‌کند: لاجرم به آموزش مجازی روی آوردیم و از آنجا که محدودیت استفاده از پیام‌رسان‌های خارجی در محیط اداری وجود داشت می‌باید از پیام رسانهای داخلی استفاده می‌کردیم که البته به خاطر تبلیغات منفی که از سوی دشمنان در مورد این پیام رسان‌ها القا می‌شد مقاومت در برابر آن زیاد بود، اما به هر حال، رفته رفته توانستیم از پیام‌رسان گپ برای برقراری ارتباط آموزشی استفاده کنیم.
عرب‌نژاد در مورد فعالیت‌هایی که در این زمینه انجام شده تا این پیام‌رسان وسیله‌ی آموزشی برنامه شود می‌گوید: باید تمام مطالب و مواد آموزشی به صورت بسته‌های ویدیویی یا صوتی توسط همکاران‌مان تهیه می‌شد یا بسته‌هایی از سایر دانشگاه‌ها و مراکز بهداشتی و یا خود وزارت‌خانه دریافت می‌گردید و در نرم‌افزار بارگذاری می‌شد که زمان زیادی صرف می‌کرد. همچنین باید ارتباط با تمام مراکز مرتبط با برنامه صورت می‌گرفت و همه‌ی کارشناسان و مراقبین بهداشتی در مراکز و پایگاه‌ها این نرم‌افزار را نصب و آماده‌ی بهره‌برداری برای آموزش می‌کردند که خود این مراحل، مقداری وقت‌گیر و پپچیده بود و به همین جهت، وقت زیادی را برای آن صرف کردیم اما به هر حال، مشکل حل شد و کار به روال اجرایی مورد نظر رسید.
این کارشناس تأکید می‌کند: با همه‌ی مشکلاتی که وجود داشت، توانستیم کار جذب و تربیت سفیران را با قوت ادامه دهیم و در حال حاضر طبق اطلاعاتی که در سامانه‌ی سلامت بارگذاری شده، نزدیک به 700 هزار سفیر سلامت در رده‌های مختلف جذب کرده و آموزش‌ها را به آنها منتقل کرده‌ایم.
وی همچنین از وجوه و بخش‌های دیگر این برنامه یاد می‌کند و می‌گوید: تربیت سفیران سلامت طلبه، سفیران سلامت دانش آموزی، سفیران سلامت دانشجو و سایر بخش‌ها هم در برنامه هست که بتدریج اجرایی می‌شود که برخی از آنها عملیاتی شده و بعضی هم در دستور کار قرار دارد.
داوطلبان سلامت، گامی فراتر در محلات
یکی دیگر از کارشناسان برنامه در گروه آموزش و ارتقای سلامت معاونت بهداشتی در زمینه جذب داوطلبان سلامت که بخشی از برنامه با عنوان افزایش مشارکت اجتماعی است می‌گوید: برنامه مشارکت اجتماعی، از گذشته به طور نسبی اجرا می‌شد اما از سال 97 جانی دوباره گرفت و با ابلاغ برنامه سفیران سلامت در سال 98، جزیی از این برنامه شد و به این قالب درآمد. در حال حاضر حدود 21 هزار داوطلب سلامت در سطح دانشگاه جذب و تربیت شده‌اند که افتخاری برای همکاران‌مان در مراکز بهداشتی، پایگاه‌های جامع خدمات سلامت و خانه‌های بهداشت شهری و روستایی است که این کار مهم را اجرایی کرده‌اند.
فاطمه بهزاد کارشناس مشارکت اجتماعی، کانون‌های سلامت و داوطلبان سلامت می‌افزاید: داوطلب سلامت یک نفر از اعضای خانوار تحت پوشش هر خانه بهداشت/ پایگاه سلامت است که بر اساس تمایل 5 تا 20 خانوار یا سفیر سلامت خانوار را تحت پوشش قرار می دهد. داوطلب سلامت پس از گذراندن دوره های آموزشی کتاب مقدماتی و تکمیلی در آموزش خانوارها، تعیین اولویت های بهداشتی محله ، مراقبت از گروه های آسیب پذیر و ارتقاء سلامت محله مشارکت می کند.
وی اضافه می‌کند: تفاوت داوطلب سلامت با سفیر سلامت خانوار این است که داوطلب سلامت قرار است خانواده‌های اطراف محل سکونت خود را پوشش دهد. این داوطلبان توسط مراقبین سلامت در مراکز بهداشتی شهری و توسط بهورزان در خانه‌های بهداشت روستایی آموزش می‌بینند و در حوزه‌ای که برایشان تعیین شده به فعالیت داوطلبانه می‌پردازند.
بهزاد در خصوص تنوع و پراکندگی جنسیتی داوطلبان می‌گوید: داوطلبان عمدتا از بین خانم‌ها هستند چون معمولا بخصوص در خانواده‌های روستایی و در حاشیه‌ی شهرها، مردان بیشتر به کارهای بیرون و به مبحث ارتزاق خانواده مشغول هستند و خانم‌ها می‌توانند جایگاه مناسب‌تری در فعالیت‌های داوطلبانه‌ی اجتماعی داشته باشند که با رویکرد داوطلب سلامت که نگاه اجتماعی دارد تناسب بیشتری پیدا می‌کند.
کانون‌های سلامت محلات را کلید زدیم
وی در مورد اثربخشی و ارزیابی میدانی داوطلبان سلامت و سفیران سلامت می‌گوید: کارشناسان به طور تصادفی و در بازدیدهای میدانی که از مراکز بهداشت و پایگاه‌های سلامت دارند با سفیران و داوطلبان سلامت گفتگو و وضعیت خدمات در خانواده و محله را بررسی می‌کنند.
بهزاد یادآور می‌شود: البته واضح است که در سطح فراگیر و با این گستردگی آموزش‌ها و مواد آموزشی، همه‌ی داوطلبان و سفیران، تمام مطالب را به نحو کامل فرا نگیرند ولی ما تمام تلاش خودمان را می‌کنیم که بسته به نیاز محله و داوطلب سلامت ،حداکثر نیروهای داوطلب به بهترین شکل ممکن آموزش‌ها را فراگیرند و آنها را به خانوارها منتقل کنند و خودشان در عمل هم بکار گیرند.
وی همچنین از تشکیل کانون‌های سلامت یاد می‌کند و می‌گوید: هدف از تشکیل این کانون‌های سلامت محله که بین 7 تا 9 نفر عضو دارد و از میان داوطلبان سلامت انتخاب می‌شوند، افزایش مشارکت های ساختارمند مردم در مدیریت، تصمیم گیری ، برنامه ریزی و اجرای برنامه های سلامت در محلات است. آنها در زمینه نحوه نیازسنجی، اولویت بندی نیازها، مطالبه‌گری و اصول مذاکره در محله آموزش می بینند . با تشکیل کانون سلامت در محلات و رسمیت یافتن این تشکل مردمی، احقاق حقوق مردم منطقه در زمینه مسائل سلامتی و بهداشت به خوبی صورت می پذیرد. او اظهار می‌دارد: ما از دی ماه 1400 تشکیل کانون سلامت محله ها را شروع کرده ایم و خوشبختانه، پیشرفت بسیار خوبی هم در این زمینه حاصل شده است.
نشانه‌های زیادی از اثربخشی برنامه دیده می‌شود
همچنین یک کارشناس رسانه نیز در این گروه می‌گوید: تبلیغات و اطلاع‌رسانی باید به صورت مستمر وجود داشته باشد تا همه‌ی شهروندان به وجوه و جوانب این طرح آشنا شوند و خود را در سلامت اجتماعی سهیم بدانند.
تکتم احمدزاده اضافه می‌کند: همین که در طول دو سال گذشته، آگاهی‌های اجتماعی در مورد کووید افزایش یافته، واکسیناسیون به مقدار قابل توجهی در جامعه توسعه پیدا کرده، مردم حتی در شرایطی که کووید فروکش کرده، از ماسک استفاده می‌کنند، شرایط بهداشتی در روستاها بهبود یافته و حساسیت مردم در مورد مسائل بهداشتی، افزایش پیدا کرده، بخشی از اینها نشانه‌ی مؤثر بودن و اثربخشی تعلیمات و آموزش‌هایی است که به سفیران سلامت داده شده و آنها به خانواده‌های خود منتقل نموده‌اند.
احمدزاده یادآور می‌شود: به هر حال باید در نظر داشته باشیم که تمام این برنامه با همه‌ی گستردگی و شمولی که دارد و با وجود موانع و مشکلاتی که از نظر کووید و محدودیت‌های آموزشی داشتیم با محوریت چند کارشناس ستادی و همراهی و همکاری صدها کارشناس در مراکز بهداشتی و خانه‌های بهداشتی در این سطح گسترده اجرایی شده و نتایج بسیار خوبی هم به بار آورده است.
وی می‌گوید: ما همچنین آثار گرافیکی، محصولات رسانهای و موشن‌ها و ویدیوهای زیادی را تولید و در نرم‌ا فزار ارتباطی بارگذاری کردیم که سفیران سلامت و داوطلبان سلامت، آنها را به نوبه خود به سایرین منتقل و یا مطالب و محتویات آن را منتشر می‌سازند و علاوه بر اینکه خودشان از اینها بهره‌مند می‌شوند اطلاعات و آگاهی‌های بهداشتی سایرین را نیز بالا می‌برند.
تقریبا در همه واحدهای بهداشتی، داوطلب سلامت داریم
همچنین زهره نصراله زاده کارشناس نیازسنجی برنامه در این زمینه می‌گوید: ما تقریبا در تمام واحدهای بهداشتی سطح استان که تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی مشهد هستند داوطلبان سلامت را داریم که در محلات مختلف مشغول خدمت رسانی هستند.
وی اضافه می‌کند: بدیهی است که هر محله نیازها و خواسته‌های متفاوتی دارد و یکی از کارهای داوطلبان این است که نیازهای محله را شناسایی و با کمک اهالی برای رفع این نیازها اقدام کنند که در بسیاری محلات، این اتفاق افتاده و خیلی از مشکلات با همراهی و همکاری مردم و با محوریت داوطلبان سلامت، حل شده است.
وی با تأکید بر استمراری بودن این برنامه، اظهار امیدواری می‌کند که با فروکش کردن بیماری کووید و برداشته شدن محدودیت‌های مربوطه، کار آموزش مستمر با قوت و گستره‌ی بیشتری ادامه پیدا کند و سایر بخش‌های برنامه هم به صورت کامل اجرایی شود.
50 درصد خانواده‌ها سفیر سلامت دارند
رئیس گروه آموزش و ارتقای سلامت دانشگاه علوم پزشکی مشهد در زمینه اهمیت این برنامه می‌گوید: به جرأت می‌توانیم بگوییم که در سطح کشورهای منطقه، هیچ برنامه‌ی بهداشت عمومی با این گستردگی و با این پوشش تا سطح پایین‌ترین واحد جامعه یعنی خانواده، پیش نرفته و اجرایی نشده است به طوری که امروز حدود 50 درصد خانواده‌های تحت پوشش دانشگاه، دارای سفیر سلامت هستند.
دکتر صادقی تأکید می‌کند: این برنامه مستمر است و امیدواریم که در یکی دو سال آینده به پوشش صد درصدی برسیم و در تمام خانواده‌ها و محلات سفیران سلامت و داوطلبان سلامت داشته باشیم که برنامه خودمراقبتی را با حداکثر کیفیت به اجرا برسانند.
این مسؤول همچنین یادآور می‌شود: برای افزایش انگیزه‌ی داوطلبان سلامت و سفیران سلامت، یک سری برنامه‌ها و الگوها در دستور کار قرار دارد که صدور کارت شناسایی، تقدیر از آنها در مناسبت‌های خاص و چاپ عکس و عنوان برگزیدگان آنها در نشریات دانشگاه است اما به نظر ما باید انگیزه‌های تشویقی بیشتری برای این عزیزان در نظر گرفته شود که با صمیمیت و احساس مسؤولیت بیشتری در این زمینه وارد میدان شوند.
دکتر صادقی همچنین از بهورزان، سفیران مدارس، مربیان بهداشت مدارس و دبیرستان‌ها، داوطلبان سلامت و اعضای کانون‌های سلامت که فعالان صف در این برنامه هستند تشکر می‌کند و می‌گوید: برنامه‌های بهداشتی بخصوص در سطح کلان، برنامه‌های اجتماعی است که باید با همکاری و همراهی همه‌ی افراد و شهروندان و با درایت و هدایت دستگاه‌های اجرایی بخصوص در محلات اجرایی شود.
وی ضمن قدردانی از شورایاران محلات و شهرداری‌های مناطق مشهد و شهرستان‌ها می‌گوید: با همراهی این بخش‌ها می‌توانیم ضریب خدمات بهداشتی در مناطق مختلف و محلات را بالا ببریم و با میدان‌داری داوطلبان سلامت و همراهی مردم، نیازهای بهداشتی مردم را به ساده‌ترین شکل و با بهترین کیفیت، حل و فصل کنیم.
سفیر سلامت طلبه را شروع کرده‌ایم
وی در مورد بخش دیگر این برنامه که سفیران سلامت مدارس و حوزه‌های علمیه است می‌گوید: سفیر سلامت طلبه را از مهر ماه امسال شروع کرده‌ایم و قرار است از بین هر ده نفر طلبه در حوزه، یک نفر به عنوان سفیر سلامت طلبه جذب شود و در محیط حوزه، فعالیت‌های خودمراقبتی را طبق آموزش‌ها پیش ببرد که با توجه به اینکه سطح دانش عمومی حوزه، بالا است مشکلات کمتری نسبت به داوطلبان محلات یا خانواده‌ها را داریم و کار بهتر پیش می‌رود.
دکتر صادقی اضافه می‌کند: سفیران سلامت مدارس به دانش‌آموزان داوطلب و علاقه‌مند به فعالیت‌های گروهی در حیطه‌های مختلف سلامت جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی اطلاق می‌شود که وظیفه آنها انتقال مفاهیم بهداشتی از قبیل رعایت بهداشت فردی، بهداشت اجتماعی، بهداشت روان، تغذیه صحیح و اصولی، تحرک بدنی و رعایت فرهنگ ترافیکی به دانش‌آموزان است.
به گفته رئیس گروه آموزش و ارتقای سلامت دانشگاه علوم پزشکی مشهد، در این بخش از برنامه، که در روزهای گذشته شاهد افتتاح رسمی آن در آموزش و پرورش با همکاری دانشگاه علوم پزشکی بودیم حدود ۱۶ درصد دانش آموزان به عنوان سفیر سلامت انتخاب می شوند. سفیران سلامت در جهت اشاعه تندرستی، نشاط و پویایی فعالیت می کنند و مروجین سلامت در مدرسه و جامعه محسوب می شوند.
نظارت روزانه بر نحوه عرضه مواد غذایی موجود در پایگاه تغذیه سالم مدارس، آموزش فرهنگ صحیح تغذیه به سایر دانش‌آموزان، نظارت بر ایمنی و تاریخ انقضای کپسول اطفای حریق، مشارکت در تیم‌های امداد و نجات و دادرس، نظارت بر نظافت محیط فضای داخل مدرسه، همکاری با مدرسه در اجرای برنامه‌های زیست محیطی و حفظ و توسعه فضای سبز مدرسه از دیگر اقدامات مهمی است که توسط این دانش آموزان در مدارس انجام می شود.
وی در پایان خاطر نشان می‌سازد: 8800 روستا در مناطق تحت پوشش دانشگاه داریم که 1250 بهورز در این محیط‌ها در قالب 732 خانه بهداشت فعالیت می‌کنند. همچنین 130 مرکز جامع روستایی و 100 مرکز جامع خدمات سلامت شهری و نیز 47 مرکز شهری روستایی در این برنامه مشارکت دارند.
وی تأکید می‌کند: اگر چه پوشش برنامه، طبق پیش‌بینی‌ها باید تا سال پایانی برنامه‌ی ششم به 70 درصد می‌رسید اما وقوع همه‌گیری کرونا، این برنامه را با مشکل مواجه ساخت و با وجود این خیلی خوشحالیم که با وجود این مشکلات، توانسته‌ایم 50 درصد از کل یک میلیون و 600 هزار خانواری که تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی مشهد هستند را تحت پوشش برنامه درآوریم. این برنامه، افق روشنی در عمومی‌کردن مراقبت‌های بهداشتی در سطح استان ارائه می‌کند و از نگاه ما یک برنامه‌ی بهداشتی مراقبتی کم‌نظیر است.
