مدیر مرکز مشاوره مبتنی بر سبک زندگی دانشگاه علوم پزشکی مشهد گفت: از آنجا که امکان بروز اختلال استرس پس از سانحه ( PTSD) در تجربه های ناخوشایندی همچون جنگ و درگیری وجود دارد، لذا به منظور کاهش و بهبود هر چه زودتر این علائم انجام مداخلات روانشناختی بهنگام ضروری است.

دکتر حمیده صمدی در گفتگو با وب دا، در خصوص ماهیت اختلال استرس پس از سانحه (Posttraumatic stress disorder) و میزان فراگیری آن در یک جامعه گفت: هر چند که تجارب ناگواری مانند درگیری و جنگ اغلب بیش از ظرفیت و تحمل روانشناختی فرد خواهند بود، اما لزوماً همه افراد یک جامعه، پس از تجربه جنگ به PTSD مبتلا نخواهند شد و تقریباً هرکسی طی ماه اول علائمی مانند: خاطرات ناراحت کننده عودکننده، مزاحم و غیرارادی از رویداد آسیب زا ، رویاهای ناراحت کننده مکرر مرتبط با رویداد ، خلق منفی و ناراحت ، نشانه های گسست از واقعیت ، تلاش برای اجتناب از خاطرات، افکار و موقعیت های مرتبط با رویداد آسیب زا، گوش به زنگی مفرط ، مشکلات خواب و رفتار تحریک پذیر و طغیان خشم را تجربه خواهد کرد که این موضوع بخشی از یک واکنشی طبیعی به یک حادثه بالقوه مرگ آور می باشد.

وی ادامه داد: بروز این علائم به شما کمک می کند تا بتوانید کم کم آنچه اتفاق افتاده را هضم کنید و در واقع تجربه علائم رنج آور می تواند یک واکنش استرسی حاد (ASD=acute stress disorder)  باشد که از سه روز پس از تجربه حادثه تا یک ماه ممکن است تداوم داشته باشد.

زمان مناسب برای تشخیص اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)

دکتر صمدی در ارتباط با زمان تشخیص اختلال یاد شده گفت: اگرچه حدود 50-90 درصد افراد این رویداد تنش زا را تا پایان عمر به یاد دارند؛ اما حدود یک سوم این افراد علائم شان ادامه پیدا می کند و نمی توانند با آنچه اتفاق افتاده کنار بیایند . همچنین علائم استرس پس از حادثه ، هر چند که ذاتاً طبیعی می باشد، اما چنانچه پس از یک ماه همچنان ادامه پیدا کنند، تبدیل به یک مشکل می شوند که به آن اختلال استرس پس از حادثه (PTSD) می گویند، این علائم می توانند طی 6 ماه پس از حادثه شروع یا تداوم پیدا کنند و بسیاری از مبتلایان احساس عمیق غم، افسردگی، اضطراب ، احساس گناه و یا عصبانیت می کنند .

وی اضافه کرد: صرفنظر از این احساسات، سه نوع علائم عمده دیگر در رابطه با اختلال استرس پس از حادثه (PTSD) وجود دارند که شامل موارد زیر است:

1- فلش بک و کابوس: که طی آن حادثه و صحنه دلخراش دائماً پیش چشم تان تکرار می شود( چه به صورت تکرار حادثه در ذهن و خیال و چه در خواب ). این تجارب می توانند چنان واقعی بنظر برسند که گویی هم اکنون در حال رخ دادن است و سبب تجربه مجدد احساس ترس یا علائم فیزیولوژیک (مانند تعریق ، تحریک شنوایی یا بویایی و درد و....) که همراه حادثه رخ داده اند ، بشود . مثلا صدای همه هواپیماها یا حتی صدای کولر مانند صدای غرش هواپیمای جنگنده شنیده شوند و سبب دلهره و ترس در شما شود.

2- دوری گزینی و بی تفاوتی : این فلش بک ها بسیار ناراحت کننده خواهند بود و ممکن است مبتلایان بخواهند با بی توجهی و سرگرم کردن خود با کار زیاد یا حل جدول و معما و.... از مکان ها و افرادی که باعث یادآوری حادثه می شوند، اجتناب کنند، اما این امر سبب می شود نسبت به دیگران بی تفاوت شده و کمتر با دیگران ارتباط برقرار کنید و در نتیجه زندگی کردن و کار کردن با فرد مبتلا سخت تر می گردد.

3- در حالت آماده باش و گوش به زنگ بودن: فرد در حالت آماده باش به سر می برد و گویی منتظر یک خطر می باشد. اطرافیان می بینند که فرد بیقرار و ناآرام است ؛ بدین علت که احساس آرامش ندارد و به خاطر اضطراب دچار مشکلاتی مانند: بیخوابی شبانه، کابوس شبانه، اضطراب و تپش قلب شبانه، خواب شبانه بسیار سبک و عدم توانایی در به خواب رفتن عمیق میشوند. سایر علائم بالینی شامل : ناتوانی در به یادآوردن جنبه های مهم رویداد، عقاید و انتظارات منفی در مورد خود، دیگران و دنیا ، کاهش محسوس علاقه به فعالیت مهم ، رفتار بی پروا یا تحریک پذیر و طغیان خشم، مشکل تمرکز و.... می باشند.

امکان شناخت PTSD، از طریق ارزیابی روانپزشکی و آزمون های روانشناختی و زمانی

دکتر صمدی در ادامه، با بیان اینکه اختلال PTSD از طریق ارزیابی روانپزشکی و آزمون های روانشناختی و زمانی تشخیص داده می شود در خصوص عوامل دخیل در ایجاد این اختلال گفت: مواردی همچون؛ آسیب های دوره کودکی، صفات شخصیتی خاصی مانند وابستگی و.. ، ناکافی بودن حمایت خانوادگی یا جمع دوستان و همسالان ، وجود تغییرات پر استرس اخیر در زندگی ، سابقه اخیر مصرف الکل و آسیب پذیری ارثی نسبت به اختلالات روانشناختی می تواند در ایجاد این اختلال مؤثر باشد.

وی در رابطه با شیوه های درمان افراد مبتلا به PTSD هم اظهار کرد: به طور کلی حمایت و تشویق فرد برای بحث درباره واقعه مذکور همراه با همدلی می تواند بسیار مؤثر باشد. اما به طور تخصصی، هدف از درمان، کاهش نشانه های جسمانی و هیجانی فرد به منظور بهبود عملکرد روزانه و کمک به فرد برای مقابله مؤثر با وقایع آغازکننده این اختلال است .

روان درمانی و دارو درمانی؛ شیوه های درمان تخصصی اختلال PTS

دکتر صمدی، شیوه های درمان تخصصی اختلال PTSرا شامل دو راهکار روان درمانی و دارو درمانی دانست و گفت: روان درمانی هفتگی، نوعی مشاوره است که به مدت 8-12 جلسه و حدودا 60-90 دقیقه انجام میشود و بسته به رویکرد درمانی روانشناس می توان از تکنیک های روانپویشی مانند: تخلیه هیجانی(Abreaction)  و پالایش (Catharsis)، تکنیکهای درمان شناختی رفتاری برای بازسازی شناختی(شامل یادگیری ، تشخیص و تغییر الگوهای فکری منجربه هیجانات و رفتارهای رنج آور)، تکنیک های آرامش بخشی (Relaxation) ، تکنیک های مواجهه سازی و حساسیت زدایی منظم و تکنیک بازپردازش حرکت چشم (EMDR) و .... استفاده کرد.  

وی ادامه داد: در راهکار دارو درمانی هم مهارکننده های بازجذب انتخابی سروتونین موسوم به SSRIs نظیر سرترالین و پاروکستین خط مقدم درمان خواهند بود که بر رفع علائم افسردگی و اضطرابی PTSDتمرکز دارند . همچنین داروهای دیگری مانند بوسپیرون، امی تریپتلین و ایمی پرامین می توانند مؤثر باشند و اگر درمان موفقیت آمیز باشد به مدت حداقل 1 سال باید دارو مصرف و سپس در مورد کنار گذاشتن دارو اقدام کرد.

دکترای تخصصی روانشناسی، روند بهبودی افراد مبتلا به این اختلال را یک روند تدریجی و ادامه دار برشمرد و خاطرنشان کرد: نشانه های اختلال  به ندرت به طور کامل ناپدید می شوند، اما درمان می تواند مبتلایان را برای به کارگیری راهبردهای مقابله ای مؤثرترو تضعیف و محدودترکردن علائم در زندگی یاری نماید. همچنین درمان کمک می کند تا توانایی فرد برای مدیریت احساسات مربوط واقعه فاجعه بار افزایش یابد.

وی در پاسخ به این پرسش که آیا می توان از PTSD پیشگیری کرد ؟ گفت: خوشبختانه برخی مطالعات نشان می دهند که مداخلات روانشناختی زودهنگام درباره افراد می تواند برخی نشانه های PTSD را کاهش دهد یا به طور کلی از بروز نشانه ها جلوگیری نماید. بنابراین اگر مشکلات بالا را در خود یا عزیزانتان مشاهده کردید حتما در اسرع وقت به یک روانشناس یا روانپزشک مراجعه نمایید.