گرمای هوا معمول این روزهای کشور است؛ گرمایی که گاه در برخی شهرها به بالای 50 درجه سانتی گراد نیز می رسد؛ اما آن چه گرما را طاقت فرسا تر می کند نگرانی است که مردم از شیوع بیماری های این ایام دارند.
با گرم شدن هوا فرصت برای رشد بیماری های انگلی و ویروسی مهیا می شود و در این میان برخی از بیماری ها هستند که در صورت عدم مراقبت های لازم؛ سخت تر درمان و سریعتر بیمار را از پای در می آورند.
تب کریمه کنگو بیماری عفونی است؛ که ناقل آن ویروسی از گروه آربوویروس خانواده بونیاویریده ازجنس نایروویروس تحت عنوان ویروس های بندپابُرد (arthropod-borne virus)همان شایع‌ترین ناقل‌ها کنه‌ای به نام هیالوما می‌باشد.
زادگاه تب کریمه کنگو چه کشوری بوده است؟
تب کریمه کنگو بیماری حاد، تب‌دار و خونریزی دهنده است؛ که از طریق گزش کنه ناقل بیماری یا تماس با خون، ترشحات، لاشه دام و انسان آلوده منتقل می‌شود.
این بیماری اولین بار در سال ۱۹۴۴ در کریمه اوکراین دیده شده است و نام تب خونریزی دهنده (به دلیل خونریزی های شدید داخلی در مراحل تشدید بیماری) را به خود گرفته است.
در سال ۱۹۶۹ پاتوژن ایجاد کننده تب خونریزی دهنده کریمه؛ مشابه بیماری سال ۱۹۵۶ در کنگو شناخته شد و از این رو تب مشترک دیده شده در دو منطقه کریمه و کنگو با نام «تب خونریزی دهنده کریمه کنگو» معرفی شد.
تب کریمه کنگو در کدام کشورها بیش از دیگر مناطق شیوع دارد ؟
در این میان جهت شناخت هر چه بهتر این بیماری، وضعیت استان خراسان رضوی، شیوه درمان و چگونگی مراقبت از عدم ابتلا به آن یا همان پیشگیری؛ گفتگویی با دکتر امین بجدی؛ استادیار بیماری های عفونی دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد و رییس بخش بیماری های عفونی بیمارستان امام رضا(ع) انجام دادیم.
وی در ابتدا در معرفی این بیماری گفت: ویروس CCHF یا تب کریمه کنگو به وسیله کنه هیالوما منتقل می‌شود. مخزن ویروس در طبیعت کنه‌ها هستند و گاو، گوسفند، بز و خرگوش نیز به عنوان مخزن این بیماری شناخته می شوند.
استادیار بیماری های عفونی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، ابراز داشت: این ویروس از طریق گزش کنه، تماس مستقیم با خون، گوشت و لاشه حیوان آلوده (انتقال به قصاب ها و سلاخ ها) و تماس مستقیم با خون یا ترشحات بیمار،سبب ایجاد همه‌گیری‌های ناگهانی می‌گردد.
دکتر بجدی تاکید کرد: تب کریمه کنگو بیشتر در مناطق صحرایی آفریقا، اروپای شرقی، خاورمیانه عراق، هند، افغانستان، پاکستان، ترکیه،ایران و غرب چین مشاهده می‌گردد، از این رو شیوع بالایی از بیماری در جهان در بین اشخاصی که با دام سر و کار دارند مشاهده می‌گردد.
بیماری در چه زمانی شدت و در حیوانات و انسان دارای چه میزان بروز علائم بیماری است؟
وی افزود: بیماری در فصول گرم سال از اواخر فروردین تا اواخر شهریور به مدت شش ماه که زمان رشد و تکثیر کنه‌ها است شیوع پیدا می‌کند.
رییس بخش بیماری های عفونی بیمارستان امام رضا(ع) اظهار داشت: بروز این بیماری در حیوانات بدون علامت است. اگر چه به جز شتر مرغ دیگر پرندگان به این بیماری مقاوم هستند؛ اما با پخش کنه‌های آلوده باعث ایجاد اپیدمی می گردند.
استادیار بیماری های عفونی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، خاطر نشان کرد: بیماری در حیوانات اهلی هیچ گونه علائم مشخصی ندارد و خطر انتقال بیماری در انسان در طی ذبح حیوان (به دنبال تماس با خون، گوشت، پوست یا لاشه حیوان) آلوده و یا یک دوره کوتاه پس از ذبح وجود دارد.این عفونت از راه خوراکی ( گوشت پخته ) قابل انتقال نمی باشد،مگر در موارد معدودی که جگر خام یا نیم پز خورده شود،به دلیل تماس مخاط دهان با ترشحات و گوشت خام ،احتمال انتقال به طور بالقوه وجود دارد.
دکتر بجدی افزود: همچنین تماس با خون و بافت بیماران به خصوص در مرحله خونریزی، یا انجام هرگونه اعمالی که منجر به تماس انسان با خون، بزاق، ادرار، مدفوع، استفراغ و سایرترشحات به خصوص خونی گردد، باعث انتقال بیماری به انسان می‌شود.
وی گفت: بیمار در طی مدتی که در بیمارستان بستری است،به خصوص اگر خونریزی فعال داشته باشد، می‌تواند باعث انتقال بیمارستانی عفونت به دیگران به خصوص پرسنل پزشکی گردد به نحوی که گزارشات مکرری از عفونت‌های بیمارستانی بعد از آلودگی با خون و یا ترشحات خونی بیماران موجود می‌باشد.
علائم اولیه بیماری در صورت بروز آن در فرد چیست؟
رییس بخش بیماری های عفونی بیمارستان امام رضا(ع) تصریح کرد: این علائم بستگی به راه ورود ویروس دارد؛ پس از گزش کنه، دوره کمون معمولاً یک تا سه روز به طول خواهد انجامید و حداکثر به ۹ روز می‌رسد. این دوره به دنبال تماس با بافت‌ها یا خون‌آلوده معمولاً پنج تا شش روز خواهد بود.
دکتر بجدی اضافه کرد: تب، لرز، سردرد شدید،به خصوص دردچشم و پشت چشم ها، درد عضلانی در پشت و پاها، گیجی، درد و سفتی گردن، حساسیت به نور، حالت تهوع، استفراغ بدون ارتباط با غذاخوردن و گلودرد، اسهال و درد شکم و کاهش اشتها از علائم بیماری است که به تدریج بروز می کند.
استادیار بیماری های عفونی دانشگاه علوم پزشکی مشهد تاکید کرد: تب معمولاً بین ۳ تا ۱۶ روز به طول خواهد انجامید و با علائمی همچون تورم و قرمزی صورت، گردن و قفسه سینه، پرخونی خفیف حلق و ضایعات نقطه‌ای در کام نرم و سخت شایع و با تغییراتی شامل کاهش ضربان قلب و کاهش فشارخون نیز مشاهده می‌شود.
بیماری چه مراحلی را طی و در چه شرایطی منجر به مرگ می شود؟
وی ابراز داشت: بیماری در ادامه با خونریزی های زیر جلدی همراه خواهد بود که بیمارانی که سرنوشت شان به مرگ منتهی می‌شود معمولاً علائم آن‌ها بطور سریع حتی در روزهای اول بیماری پیشرفت می‌کند.
رییس بخش بیماری های عفونی بیمارستان امام رضا(ع) بیان داشت: مرگ به دلیل از دست‌دادن خون، خونریزی مغزی، کمبود مایعات به دلیل اسهال، یا تجمع غیرطبیعی آب و مایعات میان بافتی زیر پوست و حفره‌های بدن ریوی ممکن است ایجاد شود.
دکتر بجدی بیان داشت: امکان فوت بیمار در صورتی که تشخیص دلایل خونریزی بیمار به موقع انجام نگیرد وجود دارد البته درمان به هنگام، سلامتی را به وی باز می گرداند.
وی تاکید کرد: معمولا امکان مرگ در افرادی که با بیماری پیشرفته، پلاکت های بسیار پایین، افت فشار و اختلال هوشیاری به مراکز درمانی مراجعه می کنند وجود دارد ؛ که بر اساس آمار مرگ و میر این بیماران بین چهار تا 20 درصد و حداکثر 30 درصد است.
استادیار بیماری های عفونی دانشگاه علوم پزشکی مشهد گفت: دوره نقاهت بیماران از روز دهم و هنگامی که ضایعه‌های پوستی کم‌رنگ می‌شوند، به تدریج آغاز می شود. اغلب بیماران در هفته‌های سوم تا ششم پس از شروع بیماری هنگامی که شاخص‌های خونی و آزمایش ادرار طبیعی گردد از بیمارستان مرخص می‌شوند.
دکتر بجدی ادامه داد: مشخصه دوره نقاهت طولانی بودن آن به همراه ضعف می‌باشد؛ که ممکن است برای یک ماه یا بیشتر باقی بماند.
درمان بیمارانی که ابتلای آن ها به تب کنگو قطعی است چه روندی را دنبال می کند؟
رییس بخش بیماری های عفونی بیمارستان امام رضا(ع) گفت: این بیماری علایمی شبیه به انفلوانزا دارد و کادر درمان جهت تشخیص بیماری،توجه ویژه ای به سابقه تماس بیمار با دام و کنه دارند.
وی ادامه داد: فاز خونریزی در این بیماری با کاهش پلاکت در بدن آغاز می شود و خونریزی از بینی، استفراغ خونی و خونریزی های گوارشی، هماچوری ( ادرار خونی)، خونریزی های زنانه و ... را به دنبال خواهد داشت.
استادیار بیماری های عفونی دانشگاه علوم پزشکی مشهد خاطر نشان کرد: سابقه تماس با کنه، دام در بیمار تب دار در تشخیص بیماری بسیار کمک کننده است. به این شکل که در صورت مشاهده کاهش پلاکت و تغییرات در آزمایش خون، بیمار با احتمال ابتلا به تب کریمه کنگو بستری می شود.
درمان بیماری با استفاده از داروی ضد ویروس ریباویرین و اقدامات حمایتی مانند تزریق خون،پلاکت و سرم می باشد.
پیشگیری بهترین راه کنترل بیماری است
وی به اهمیت پیشگیری در بیماری تب کنگو اشاره کرد و افزود: خانم های خانه دارکه با گوشت سروکار دارند، افرادی که به روستاها و مناطق باز سفر می کنند و افرادی که به هر عنوان با دام سروکار داشته باید مراقبت های لازم را در خصوص عدم دچار شدن به تب کریمه کنگو انجام دهند.
رییس بخش بیماری های عفونی بیمارستان امام رضا(ع) بیان داشت: پوشیدن لباس های روشن و بلند جهت مشاهده کنه در مناطق روستایی کمک می کند تا در صورت مشاهده کنه بتوان قبل از گزش، حشره را جدا کرد. البته هرگز نباید کنه را با دست و انگشتان له نمود،بلکه باید تلاش داشت تا کنه را با وسایلی مانند پنس و موچین از محل جدا کرد.
دکتر بجدی خاطر نشان کرد: استفاده از دستکش برای خانم های خانه دار که با گوشت دام و ترشحات آن سر و کار دارند، قصاب ها، افراد شاغل در کشتارگاه ها و کسانی که با دام سر و کار دارند بسیار مهم است.
استادیار بیماری های عفونی دانشگاه علوم پزشکی مشهد ابراز داشت: ذبح گوشت باید در کشتارگاه و با رعایت قوانین صورت بگیرد تا با انجام جمود نعشی؛ ویروس های موجود در دام از بین رفته و سلامت گوشت دام تضمین شود و گوشت دام ذبح شده در کشتارگاه خطری از نظر انتقال بیماری ندارد و از ذبح دام خارج از کشتارگاه اکیدا خودداری گردد. پختن گوشت ونگهداری آن در یخچال برای چند روز منجر به از بین رفتن ویروس می شود.
اطرفیان بیمار و پرسنل پزشکی بایستی مراقب تماس با خون وترشحات بیمار باشند،البته روی هم رفته خطر انتقال به اطرافیان کم می باشد.
رییس بخش بیماری های عفونی بیمارستان امام رضا(ع) ابراز داشت: در این بیماری، بهبودی معمولابدون عارضه می باشد؛ اما نقاهت ممکن است طولانی و گاه تا چند ماه ضعف و بی حالی حاصل از بیماری وجود داشته باشد.
ویروس در دوران بارداری عوارضی برای جنین نخواهد داشت
استادیار بیماری های عفونی دانشگاه علوم پزشکی مشهد ابراز داشت: معمولا ویروس در بارداری عوارض جنینی به صورت اختلالات جنینی ندارد؛ البته در موارد شدید امکان فوت مادر و جنین وجود دارد.
دکتر بجدی افزود: در سال جاری در مشهد تعداد مورد بستری بالایی وجود نداشته و از جمع هشت مورد بیماربستری با احتمال ابتلا به تب کریمه کنگو ؛ فقط دو مورد آزمایش مثبت داشته اند که پس از بستری در بخش عفونی بیمارستان امام رضا(ع) بهبودی یافته و مرخص شدند.
وی گفت: این افراد نیز اغلب ساکن مشهد نبوده و بومی شهرستان های تایباد و مناطق مرزی استان بودند.
در ادامه گفت گویی با دکتر صادقی؛ مدیر گروه پیشگیری از بیماری های معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی مشهد انجام داده تا به چگونگی حفظ سلامت و بهداشت مردم در شهر مشهد در خصوص این بیماری بپردازیم.
وی در ابتدا با تاکید بر این نکته که این بیماری از سال های قبل وجود داشته است، گفت: بر اساس مستندات تاریخی نمونه ای از این بیماری در عصر صفویه وجود داشته است و در تمامی کشورهای دنیا از جمله سنگال، تانزانیا، بلغارستان، یوگسلاوی، ترکیه و ... می توان آثاری از این بیماری را دید.
دکتر صادقی ادامه داد: علاوه بر قاره آفریقا در کشورهای اروپایی و کشورهای یونان، مجارستان، ترکمنستان، ازبکستان، ارمنستان، پاکستان، هندوستان، عراق، افغانستان و ایران نیز گزارشاتی از وجود این بیماری ارائه شده است.
مدیر گروه پیشگیری از بیماری های معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی مشهد، بیان داشت: طی آخرین گزارش اعلامی تب کریمه کنگو در سال 1994در عربستان و منطقه آسیا و در سال های بعد نمونه هایی از این بیماری در برزیل نیز گزارش شده است.
تب کریمه کنگو بیماری آندمیک است
وی بیان داشت: اهمیت این بیماری علاقه آن به اندمیک بودن و بومی منطقه شدن و از دیگر سو نبود واکسنی جهت درمان بیماری است.
دکتر صادقی ابراز داشت: این بیماری از سال 78 در ایران آثار خود را ظاهر کرده و تا کنون نیز همچنان وجود داشته است.
مدیر گروه پیشگیری از بیماری های معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی مشهد ابراز داشت: بیشترین استان آلوده در کشور در خصوص بیماری تب کریمه کنگو استان سیستان و بلوچستان بوده است. بروز این بیماری در کشور در ابتدا با یک روند افزایشی همراه بوده است و در ادامه از سال های 1390 رو به کاهش گذاشته است.
وی تصریح کرد: در این مدت وزارت بهداشت اقدامات مناسبی در مسیر پیشگیری از بیماری انجام داده؛ که بر اثر آن شیب رشد بیماری در کشور مهار شده است.
دکتر صادقی بیان داشت: بیماری تب کریمه کنگو به گونه ای است که نباید تنها از وزارت بهداشت جهت پیشگیری از بیماری کمک خواست و همراهی سازمان ها و ارگان های مختلف را نیاز دارد.
سازمان های مختلف باید در کنترل بیماری کنگو وارد عمل شوند
مدیر گروه پیشگیری از بیماری های معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی مشهد افزود: حضور سازمان دامپزشکی، شهرداری، استانداری، فرمانداری و... در این مسیر می تواند جهت کنترل ابعاد این بیماری کمک کننده باشد.
وی بیان داشت: دامپزشکی در این مسیر با اجرای طرح «حمام کنه» توانست کمکی شایانی جهت کنترل تب کریمه کنگو انجام دهد؛ که با انجام آن کنه انتقال دهنده این بیماری از پوست دام جدا و خطر انتقال بیماری کاهش پیدا می کند.
دکتر صادقی تصریح کرد: ایجاد پیش فرض های مناسب در کشتارگاه ها از دیگر اقدامات دامپزشکی شهرداری و استانداری استان بوده است؛ که با قرار دادن یخچال هایی در کشتارگاه ها دام را پس از ذبح، 24 ساعت در داخل این یخچال ها در دمای بین صفر تا چهار درجه قرار داده تا ویروس در این دما کشته شود.
وجود پیش سرد ها در کشتارگاه در کنترل بیماری بسیار کمک کننده است
مدیر گروه پیشگیری از بیماری های معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی مشهد بیان داشت: در حال حاضر تقریبا تمامی کشتارگاه های استان مجهز به پیش سرد های مورد نظر هستند که این اقدام نقش بسیار موثری در پیشگیری از ابتلای به این بیماری داشته است.
وی خاطر نشان کرد: وضعیت استان خراسان رضوی با توجه به اقدامات بسیار خوبی که در استان صورت گرفته است نسبت به دیگر استان ها در شرایط مطلوب تری قرار دارد.
دکتر صادقی افزود: به مردم استان سفارش می کنیم که حتما گوشت مورد نیاز خود را از قصابی های معتبر در سطح شهر خریداری کنند و حتما در هنگام تهیه گوشت به مهر دام پزشکی توجه داشته باشند.
مدیر گروه پیشگیری از بیماری های معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی مشهد تصریح کرد: اقدام مهم دیگر ممانعت مردم از ذبح دام در معابر و منازل می باشد؛ متاسفانه این فرهنگ در میان مردم رایج است و در بسیاری از مراسمات خاص خود اقدام به ذبح گوسفند در معابر و منازل کرده که این رفتار با توجه به وجود چنین بیماری هایی سلامت مردم را تهدید می کند.
دادگستری خرید فروش و تبلیغات دام زنده را ممنوع اعلام کرده است
دکتر صادقی خاطر نشان کرد: در این زمینه دادگستری استان به کمک متولیان سلامت مردم ،تبلیغات فروش دام زنده را ممنوع اعلام کرده است؛ بر این اساس اکنون به طور قانونی در روزنامه ها و جراید تبلیغ و فروش دام زنده ممنوع می باشد.
وی بیان داشت: از دیگر سو ذبح دام زنده نیز از سوی سازمان ها و خیریه هایی که قربانی گوسفند را نیز انجام می دهند ممنوع شده است و انجام ذبح باید برای این نهادها نیز در کشتارگاه صورت بگیرد.
مدیر گروه پیشگیری از بیماری های معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی مشهد افزود: در مراسم های خاص نیز ذبح دام باید در کشتارگاه ها صورت گیرد تا با رعایت بهداشت از سلامت گوشت مورد ذبح قرار گرفته اطمینان حاصل شود.
دکتر صادقی از انجام آموزش های مشترک از سوی دامپزشکی استان و حوزه بهداشت و درمان خبر داد و ابراز داشت: موفقیت در این حوزه نیازمند همکاری جامعه پزشکی، پرستاری و بیمارستان ها در قالب برگزاری دوره های آموزشی و کد دار به صورت بازآموزی است.
دو بیمار تب کنگو در مشهد درمان شده اند
وی تاکید کرد: در شهر مشهد طی ماه های گذشته دو بیمار (یک خانم و یک آقا) تائید آزمایشگاهی بیماری تب کریمه کنگو را دریافت و سه علامت اصلی این بیماری یعنی تب، خونریزی و کاهش پلاکت را دارا بوده اند.
دکتر صادقی بیان داشت: این دو بیمار در بخش عفونی بیمارستان امام رضا(ع) بستری و درمان مورد نظر بر روی آن ها انجام و بهبودی را به دست آوردند.
مدیر گروه پیشگیری از بیماری های معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی مشهد، تاکید کرد: خانواده این دو فرد نیز با توجه به انتقال بیماری از طریق ترشحات تحت مراقبت های لازم قرار گرفتند؛ تا امکان ابتلای این افراد به بیماری از میان برود.
هفته های انتهایی فصل بهار سال 96 را پشت سر می گذاریم و ماه های گرم تابستان را پیش رو داریم؛ در این میان رعایت نکات بهداشتی در تمام زمینه ها می تواند تابستانی گرم و دلنشین را برای ما رقم بزند.
رعایت اصول مناسب موجب می شود نه تنها نگرانی از دچار شدن به بیماری در دل وجود نداشته باشد؛ بلکه مانع گسترش بیماری های این چنینی به جامعه و دیگر افراد موثر در زندگی از جمله خانواده می شویم.
تب کریمه کنگو اگر چه در مراحل حاد خود منجر به مرگ افراد می شود؛ اما برای انتقال به انسان نیازمند عبور از خط قرمزهای بهداشتی و سلامت است.
پس در صورت علاقه داشتن به حفظ سلامت خود باید در استفاده غذایی خود ضوابط را مد نظر داشته باشیم و گمان نکنیم مرگ تنها برای همسایه است.
مدیرکل دفتر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی از معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی مشهد تقدیر نمود.
