دکتر نفیسه ثقفی استاد پیشکسوت دانشگاه علوم پزشکی مشهد، از جملهی پزشکان مجرّب در رشته تخصصی زنان و زایمان است که به لطف دانش و تجربه و البته عنایت خداوند بزرگ، توانسته مادران زیادی را از مراحل سخت بارداری عبور دهد و در خَلق یکی از زیباترین لحظات زندگی آنها یعنی تولد فرزند، نقشی مهم و کمک کننده داشته باشد.
دکتر ثقفی که رشد یافته در خانواده ای مذهبی و اصالتا اهل یزد؛ شهر قنات و قنوت و قناعت است، تا سن 18 سالگی با خانواده خود در شهرهای یزد و مشهد زندگی کرده و پس از وفات پدر، با ساکن شدن خانواده در شهر مشهد مسیر تحصیل و کار او نیز در این شهر مقدس رقم می خورد: " در سال های کودکی و نوجوانی به دلیل موقعیت کاری پدرم که در حوزه علمیه مشهد فعالیت می کردند، خانواده ما بین یزد و مشهد در رفت و آمد بود، من 18 ساله بودم که پدرم در یک سانحه تصادف در مشهد از دنیا رفتند و به دلیل ازدواج خواهرم با یکی اعضای حوزه علمیه ما در مشهد ماندگار شدیم. از آن زمان تحصیلات من در مشهد ادامه یافت و پس از شرکت در کنکور و پذیرش در رشته پزشکی مسیر آینده شغلی من نیز در این شهر رقم خورد؛ در آن زمان فرد شرکت کننده در کنکور همزمان در شهرهای مختلفی پذیرفته می شد و می توانست از بین آنها یک شهر را انتخاب کند. من هم که همزمان در شهرهای مشهد، اهواز، تهران و اصفهان پذیرفته شده بودم، بنا بر توصیه پدرم که خواسته بودند خانواده در جوار مرقد امام رضا (ع) بمانند، تصمیم گرفتم در دانشکده پزشکی مشهد ادامه تحصیل دهم و به این ترتیب در سال 1353 به عنوان دانشجوی پزشکی در این دانشکده مشغول به تحصیل شدم.
وی، سال های تحصیل در دوره عمومی پزشکی را به سرعت پشت سر می گذارد و در دوره تخصص، وارد رشته ای میشود که به تعبیر خودش، فراتر از علاقه، عشق را می طلبد: " عشق و علاقه من به رشته زنان تا حدی بود که حتی در دوره آموزش پزشکی عمومی؛ زمانیکه هنوز استاژر بودم، در بخش زنان با پیشنهاد خودم کشیک میدادم. این عشق و علاقه ای که از آن صحبت میکنم قطعا به معنای هوس نیست؛ بلکه علاقه ای بود همراه با فکر و مطالعه. چون رشته زنان یکی از مشکل ترین رشته های تخصصی در دنیا است که عمر مفید برای فعالیت در آن حدود ده سال کاری ذکر شده و این نشان میدهد که چقدر این رشته میتواند اصطکاک جسمی و روحی داشته باشد. بنابراین اگر عشق و علاقه پشتوانه آن نباشد نمی توان در ادامه این مسیر دوام آورد و لذا انتخاب رشته ی تخصصی زنان برای من یک انتخاب مبتنی بر علاقه صد درصد بود و هرگز از انتخابم پشیمان نشدم. من آنقدر به این رشته علاقه مند بودم که زمان دانشجویی و حتی وقتی که هنوز رزیدنت زنان نبودم، در بیمارستان های سطح شهر مشهد مثل درمانگاه رازی در اطراف حرم کشیک میدادم و گاهی در کشیک باید کمک به زائو در زایمان را هم انجام میدادم. آن زمان زایمان ها زیاد و وسیع بود، یادم هست، مادر بارداری داشتم که شکم بیست و پنجم زایمانش بود؛ یک خانم که بیست و پنج بار حامله شده بود و هیجده تا بچه داشت.
استاد پیشکسوت از اساتید خود در آن دوره نیز یاد می کند و می گوید: " اساتید بزرگی مثل دکتر پرتوی و استاد یغمایی داشتیم که در نزد آنها تلمذ علم کردیم و اخلاق پزشکی آموختیم، استاد پرتوی پدر علم مامایی بودند که متاسفانه اکنون در قید حیات نیستند و همچنین استاد یغمایی که خداوند حفظشان کند. ایشان آنقدر به من اعتماد داشتند که در دوره دانشجویی پیشنهاد کردند در بیمارستان آریا با ایشان همکاری داشته باشم و وسواس و حساسیت زیادی هم روی بیماران خود داشتند.
دکتر ثقفی از اهمیت این رشته و ارتباط آن با سایر رشته های پزشکی نیز اینچنین می گوید: " تخصص زنان تنها رشته ای است که تقریبا با همه رشته های پزشکی در ارتباط است و باید توجه داشت که شخص حامله بیمار نیست؛ هر چند در حین حاملگی ممکن است انواع و اقسام بیماری ها را مبتلا شوند و از این بابت باید در جایی باشد که دسترسی فوری و اسان به رشته های دیگر تخصصی وجود داشته باشد. هیچ رشته ای به اندازه رشته زنان جنبه اورژانس ندارد. چون زایمان و زاد و ولد خبر نمیکند؛ اینکه انسان در چه لحظه ای ممکن است متولد شود و چه لحظه ای از دنیا برود؟
بنابراین نجات جان مادر و فرزند خیلی سختی دارد و یک متخصص زنان باید تمام عمرش آنلاین و آن تایم باشد، حتی اورژانس 115 هم ساعات غیرکاری دارند، اما در مورد متخصص زنان اینگونه نیست و در عزا و عروسی، گرما و سرما، تعطیلی و غیر تعطیلی پزشک باید بالای سر بیمارش باشد. این کار قطعا از خود گذشتگی میخواهد و با پول هم قابل جبران نیست. البته لحظه های شیرین در این کار هم کم نیست؛ آن زمان که نوزادی متولد می شود، واقعا لحظه زیبایی برای یک پزشک زنان است و یا اینکه شما به عنوان یک متخصص زنان، محرم اسرار مریض باشید این حس خوبی به شما خواهد داد.
دغدغهی این پزشک پیشکسوت در فراهم کردن هر چه بیشتر فضا و امکانات برای بانوان باردار در نقاط مختلف شهر مشهد نیز قابل ستایش است: " من در طول سال های خدمتم، بیمارستان جواد الائمه(ع) را که تا قبل از آن زمان درمانگاه بود، با کمک خانم دکتر سید علوی و همکارانی دیگر به بیمارستان تبدیلش کردیم و بخش زایشگاه را در آن راه اندازی کردیم، همچنین بخش زایشگاه بیمارستان امام حسین (ع) را با کمک همکاران به این بیمارستان اضافه کردیم. شبی را سراغ دارم که به خاطر مریض هایم هفت بار مسیر منزل را از وکیل اباد تا بیمارستان امام حسین (ع) و جواد الائمه رفت و آمد کردم. این کار نیروی فوق العاده ای را می طلبد. زایمان های بسیار بسیار مشکل؛ زایمان های پیچیده ای که مادر اصلا به بیمارستان مراجعه نکرده بوده تا لحظه زایمان و ما آنچه را که می توانستیم برای او انجام دادیم. فعالیت در بیمارستان های خیریه که قطعا، نه به خاطر پول بلکه با عشق و علاقه ای که نسبت به این کار وجود داشت انجام میشد؛ چون ما در طول یک ماهی که آن همه زایمان انجام می دادیم ممکن بود، پانصد هزار تومن هم دریافت نکنیم، ولی باز هم میرفتیم، چون عاشق انجام این کار و نجات جان انسان ها بودیم. همکاران عزیزی که همسن من هستند، بارها از من خواستند که خاطراتم و تجربیاتم را که جدای از علم می تواند کمک کننده به دیگر پزشکان باشد را مکتوب کنم که به یاری خدا در آینده این کار با تهیه کتابچه ای برای استفاده دانشجویان و پزشکان جوان تر انجام خواهد شد.
دکتر ثقفی که در طول سالهای خدمت در دانشگاه، مسئولیت های مختلفی از جمله مدیر گروه، معاون آموزشی، رئیس بخش و مسئول امور دستیاران، آسیستان ها، دانشجویان و... را تجربه کرده در پاسخ به این پرسش که دانشگاه علوم پزشکی مشهد، تا چه حد از درمان های نوین در رشته های زنان برخوردار است می گوید: " خوشبختانه علم ما در این بخش هم سطح با شیوه های درمانی روز دنیاست و در طول سالهای گذشته اقدامات و فعالیت های زیادی در رشته زنان در این دانشگاه انجام شده است که پیگیری و راه اندازی و جذب فلوشیپ در تخصص های مختلف از جمله نازایی، آنکولوژی و لاپاراسکوپی از جمله این اقدامات است.
پزشک پیشکسوت دانشگاه علوم پزشکی مشهد همچنین در پاسخ به این سوال مهم که زایمان طبیعی بهتر است یا سزارین می گوید: " زایمان امری فیزیولوژی است و باید به صورت طبیعی انجام شود. در همه دنیا هم به همین شکل زایمان ها انجام می شود، حتی در جاهایی که هیچ دسترسی به پزشک ندارند، زایمان در فرایند طبیعی خود اتفاق می افتد، اما فلسفه ایجاد رشته تخصصی زنان و فلوشیپ های مرتبط با آن، این است که مرز زایمان فیزیولوژی از پاتولوژی را تشخیص بدهیم و آنجایی که قرار است زایمان فیزیولوژی صدمه بزند به جان مادر ما با سزارین به دادش برسیم؛ بنابراین سزارین یک روش ثانویه است برای وقتی که امکان زایمان از طریق طبیعی ممکن نباشد. البته در حال حاضر فیزیک بدنی دختران ما فرق کرده و به دلیل عدم تحرک کافی بدن آنها آمادگی زایمان طبیعی را ندارد. تصور کنید کسی که در تمام سال های عمرش فعالیت چندانی نکرده، لباسش را، ظرفش را ماشین شسته، جاروبرقی و سایر وسایل دیگر را برای انجام کارهایش در دسترس داشته قطعا بدنش اماده زایمان طبیعی نیست. البته در حال حاضر شما نمی توانید کسی را مجبور کنید که از این وسایل استفاده نکند اما به هر حال این فرهنگ را باید عوض کنیم. روی بحث تغذیه و آمادگی جسمی دختران کار کنیم و ترسی را که آنها از درد زایمان دارند با فراهم کردن شرایط زایمان بدون درد در بیمارستان از بین ببریم. در همه دنیا ورزش کردن مثل غذاخوردن جزئی از زندگی مردم است در کشور ما هم باید همینظور باشد که این در آمادگی جسمانی بانوان ما برای زایمان طبیعی نیز کمک کننده خواهد بود.
دکتر ثقفی در خصوص میزان آمار سزارین و زایمان طبیعی در بیمارستان های دانشگاه علوم پزشکی مشهد نیز می گوید: با توجه به اینکه اغلب، مواردی با زایمان های پرخطر به بیمارستان های این دانشگاه و از جمله بیمارستان قائم (عج) ارجاع داده می شوند، شاید تا 60 درصد زایمان ها را ناچار باشیم که از طریق سزارین انجام دهیم، اما در مواردی که زایمان طبیعی برای مادر و فرزندش خطری نداشته باشد قطعا بر انجام زایمان طبیعی تاکید داریم.
وی در رابطه با این موضوع که برخی خانواده ها برای بدنیا آمدن فرزندشان در تاریخ و مناسبتی خاص اقدام به سزارین می کنند هم می گوید: " با توجه به اینکه در همه دنیا مردم این تمایل را دارند که فرزندشان در تاریخ و مناسبتی خاص متولد شود و در واقع این یک تشویق برای آنهاست، اصل موضوع اشکالی ندارد، اما اینکه بخواهیم با سزارین غیر اورژانس، تولد زودتر از موعد مقرر اتفاق بیفتد و با این کار سلامت نوزاد را به خطر بیاندازیم این به هیچ وجه کار درستی نیست. بنابراین سزارین غیر اورژانس و غیر علمی در هر روزی و مناسبتی اشتباه است و سزارین با اندیکاسیون علمی صحیح در هر روزی و مناسبتی درست است.
این پزشک مجرّب زنان و زایمان با اشاره به خاطرات خود در طول سال های خدمت در دانشگاه، ماجرای دختر سیزده ساله ای را روایت می کند که به دلیل بارداری ناخواسته در دوران عقد و پنهان کردن این موضوع تا لحظه سخت زایمان، جان خود و نوزادش را به خطر می اندازد و در نهایت به لطف دانش و تجربه دکتر ثقفی و همکارانش، دخترک و فرزندش از مرگ نجات پیدا می کنند. نجات جان دهها مادران باردار در دوران سخت کرونا که بهای آن، به خطر افتادن وجود ارزشمند پزشکانی همچون دکتر ثقفی است و نیز کمک به مادرانی که سقط های مکرر را تجربه کردند، حکایت های شنیدنی دیگر است که از زبان این استاد پیشکسوت بیان میشود.
دکتر ثقفی در پاسخ به این پرسش که به عنوان شاگرد از اساتید خود چه آموختید و به عنوان استاد چه پیامی برای دانشجویان تان دارید می گوید: " من از اساتیدم اخلاق پزشکی و حس مسئولیت پذیری آموختم؛ در حال حاضر عدم انتخاب صحیح و هدفمند دانشجوی تخصصی، یک چالش است و دولت باید اولویتش را بر تربیت پزشک متعهد و با اخلاق حرفه ای قرار دهد؛ پزشکی که بیمار را عضوی از خانواده خود بداند، اموزش به بیمار را بداند و باور داشته باشد که خداوند شفا دهنده واقعی است و او در واقع نماینده خداوند است. پزشکان و کادر پزشکی از پرستار و کمک بهیار و ماما... همه خلق شدند که نماینده خداوند بر روی زمین باشند تا آن چیزی که خداوند میخواهد به بنده اش عطا کند را از طریق ایشان عطا کند. البته پزشکان ما هم باید از لحاظ رفاهیات نسبی ( نه رفاهیات جاه طلبی ) حداقل های مورد نیاز را داشته باشند تا وقت و فکرشان صرف تامین نیازهای اصلی زندگی نشود و پزشک بتواند به طبابتش و آموزشش به معنای واقعی بپردازد. انتخاب اساتید و انتخاب پزشکی باید انتخاب صحیحی باشد و انتصابی نباشد.
وی افزایش تعداد متخصصین رشته زنان در سال های پس از انقلاب و منحصر شدن فعالیت بانوان در این رشته را امری پسندیده ارزیابی می کند اما در خصوص پراکندگی جمعیت متخصصین زنان در سطح شهرهای کشور و کیفیت کار آنها نقدهایی را یادآور می شود: " فعالیت بانوان در رشته تخصصی زنان، قطعا به ارتباط راحت تر پزشک و بیمار ( به دلیل هم جنس بودن ) کمک می کند و انصافاً ، بعد از انقلاب تاکنون متخصصین زنان در حوزه فعالیت خود بسیار خوب درخشیدند و توانستند این رشته ی سخت را در گوشه و کنار این مملکت مدیریت کنند. اما باید توجه داشت که این پزشکی و طبابت تنها در شهرهای بزرگ نیست. برخی در شهرهای بدون امکانات اولیه، طرح می گذرانند و خدمت می کنند و در عین حال که طبیب هستند باید به عنوان همسر و مادر، شوهرداری و فرزندآوری هم داشته باشند و در جایگاه مادری، فرزند خود را هم به خوبی تربیت کند. اگر این پزشکان در موقعیت خوبی زندگی نکنند، پراکندگی جمعیت آنها در شهرها به هم می خورد. اکنون ما تعداد خیلی زیادی در شهرهای بزرگ متخصص زنان داریم و اگر قرار باشد افراد بیشتری گرفته بشود، باید پراکندگی آن در سطح کشور درست بشود؛ نه اینکه در یک شهر دور افتاده ما یک متخصص زنان داشته باشیم که 30 روز شبانه روز مجبور به کار کردن باشد و در یک شهر دیگر متخصصین متعدد در یک نقطه جمع شده باشند. این رویه ای غلط است. باید در همه شهرها امکانات آنقدر خوب باشد که پزشک انگیزه داشته باشد و در نقاط مختلف کشور بماند. بنابر این ما در کشور بیشتر از کمیت، بایستی کیفیت را سامان دهیم و تا زمانیکه این امر محقق نشود افزایش کمّی متخصصین تنها انباشتگی آنان در شهرهای بزرگ را موجب میشود. این نکته را هم متذکر می شوم که اگر پزشکان را به لحاظ مادی در نیابیم ( البته در حد مجاز نه در حد اشرافیگری ) مخصوصا در رشته زنان با این سختی بسیار زیاد کار، بزودی شاهد این خواهیم بود که طبابت و درمانگری کنار گذاشته شود و کارهای زیبایی ( که در همه ی رشته ها باب شده ) جایگزین طبابت شود. هر چند که این کار علیرغم میل باطنی یک پزشک است و دوست ندارد پس از این همه درس خواندن برود سراغ فعالیت های زیبایی.
دکتر ثقفی در خصوص جایگاه دانشگاه علوم پزشکی مشهد و کیفیت خدمات آن در حوزه های مختلف نیز می گوید: "دانشگاه مشهد یکی از بهترین دانشگاه های ایران است و کیفیت آموزش در آن، به حدی است که وقتی رزیدنت ما فارغ التحصیل میشود و در هر جایی مشغول به کار میشود احساس میکند که از لحاظ بنیه علمی و بنیه مهارتی خیلی عالی است و این افتخاری است برای ما که این عزیزان و اساتید بزرگوار با همه سختی های کارشان واقعا با عشق و علاقه فعالیت های آموزشی و درمانی شان را دنبال می کنند.
استاد پیشکسوت دانشگاه علوم پزشکی، در کنار همه مسئولیت های کاری خود تلاش کرده تا مادر خوب و موفقی در تربیت فرزندانش نیز باشد و اکنون شکرگذار خداوند است که این امر در مورد هر سه فرزندش محقق شده است: " پس از ازدواج با همسرم که در رشته حقوق تحصیل کرده بودند خداوند سه فرزند (یک دختر و دو پسر ) به ما عطا کرد. دخترم فارغ التحصیل رشته دندانپزشکی است، پسر ارشدم در مقطع پسادکترای برق تحصیل کرده و اکنون به عنوان عضو هیات علمی در خارج از کشور است و پسر دوم هم دانشجوی مقطع دکترای عمران می باشد. در خصوص شغل همسرم باید این نکته را عرض کنم که ایشان در طول سال های فعالیت کاری خود که مسئولیت های مختلفی از جمله سِمَت مدیرکل، معاون وزیر و معاون نخست وزیر و فرماندار را بر عهده داشته بوده تا هم اکنون که بازنشسته شده، نه یک وجب زمین برای خود دارد و نه یک ماشین و این حقیقتی است که من باید از جانب ایشان بازگو کنم.
وی در خصوص انتخاب رشته تحصیلی فرزندان خود نیز تاکید می کند که هرگز نظر خود را برای ورود آنها به رشته پزشکی تحمیل نکرده و بلکه همیشه به آنان گوشزد کرده که " پزشکی شغلی است که اشتباه در آن ممنوع است چون متریال شما در پزشکی جان انسان هاست " بنابراین انتخاب خود را به درستی انجام دهید.
این استاد پیشکسوت ضمن اشاره به مشکلات رشته تخصصی زنان پیشنهاداتی را برای مسئولان فعال در رأس این رشته دارد: " پیشنهاد میکنم که انتخاب رزیدنت ها به خود ما سپرده شود و ملاک انتخاب صرفا آزمون نباشد کسانی برای این رشته باید گزینش شوند که صلاحیت جسمی، فکری، روحی، اخلاقی و خانوادگی داشته باشند. همچنین در رابطه با تامین تجهیزات پزشکی، این موضوع باید اولویت مسئولان ما باشد. به لحاظ تامین رفاه مالی پزشکان با تاکید بر حد مجاز آن نیز اهتمام شود تا بدون دغدغه به آموزش خود بپردازند.
دکتر ثقفی، توصیه ای مادرانه به فرزندان خود و سایر جوانان هم دارد: " آنچه که به فرزندانم همیشه گوشزد میکنم این است که در هر شغلی فعالیت می کنید تلاش تان ارائه بهترین خدمت به مردم باشد؛ یعنی اخلاق حرفه ای را در همه کارها رعایت کنید. صداقت، راستگویی و مسئولیت پذیری باید داشته باشند که خداوند کمک کرده و اینگونه هستند. حتی به مادران شاغل و پزشکان هم میگویم که اگر حضور کمّی در منزل ندارند حضور کیفی شان را باید پررنگ کنند. هر دانشجویی که در رشته پزشکی قدم می گذارد باید بداند که پزشکی شغل نیست، پول نیست، ثروت نیست، سرمایه نیست بلکه پزشکی گذشت و ایثار و فداکاری و طبابت است و چنانچه این کارها را به درستی انجام بدهند حتما پول هم خواهد آمد.
به مسئولان عزیز هم میگویم که همهی ما در هر مقامی و منصبی که هستیم بالاخره این دوران می گذرد " نردبان این جهان ما و منیست/ عاقبت این نردبان افتادنی است " و بنابراین ما بایستی که زمان بعد از مسئولیت را هم ببینیم که چه زود هم میگذرد، در هر مقامی و پستی باید عاقبت اندیش باشیم و آن زمان که مسئولیتی پذیرفتیم خوشحال نباشیم از اینکه مقامی داریم بلکه خوشحال باشیم که برای مردم میتوانیم کاری انجام بدهیم و کارمان را هم به درستی انجام بدهیم و بدانیم که همه چشمهای بینا و با بصیرت می بینند این کار درست را و درک میکنند انشالله که همه ی ما بتوانیم خوشنام باشیم چون خوشنامی و اینکه بتوانید نام نیکی از خود به جای بگذارید خیلی مهم است. از خداوند باید بخواهیم که عاقبت مان را به معنای واقعی به خیر کند و لذت کار درست را به ما بچشاند. همچنین در آگاهی بخشی به مردم بایستی رسانه هایمان را دریابیم، همه مردم باید بدانند که برای حفظ سلامتی شان تا حدی پزشک میتواند به آنها کمک کند و خودشان هم بایستی در حفظ سلامتشان واقعا کوشا باشند. موضوع اعتیاد، عدم تحرک، بدغذایی و خوردن غذاهای بی ارزش اینها مسائلی است که در کشور وجود دارد و باید به مردم اموزش بهداشت داده شود. از اعتماد کردن به اطلاعات پزشکی در فضای مجازی و درمان خودسرانه بپرهیزیم چون قطعا یک پزشک نمی تواند بدون دیدن و معاینه بیمار برای او تجویز درمان داشته باشد.
و سخن پایانی این استاد پیشکسوت: " انشاالله همهی پزشکان ما همانگونه که اکنون تلاش میکنند، رسالت اصلی خود را با وجود سختی خیلی زیاد فراموش نکنند و به خاطر داشته باشند که ما، در پزشکی خیلی کارهای مهمی انجام دادیم و من شخصاً خوشحالم که خداوند ما را برای کارهای خیلی مهم انتخاب کرده؛ برای کمک به مردم و رسیدگی به قشر مستضعف و نیازمند درمان. این خدمات آنقدر لذت دارد که پول نمیتواند جبران کننده آن باشد. من پزشکانی را سراغ دارم که نه تنها درمان رایگان برای بیمار خود داشته اند بلکه او را مورد حمایت مادی هم قرار داده اند و از نگاه من چنین پزشکانی باید مورد تجلیل قرار بگیرند و به مردم و جامعه پزشکی شناسانده شوند که این سبب تشویق دانشجویان آنان نیز خواهد شد".