بهداشت و پیشگیری

رئیس گروه کاهش خطر بلایا و حوادث معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی مشهد، از سوانح و حوادث به عنوان یکی از سه عامل اول بروز مرگ و میر در سطح ایران و جهان یاد و خاطرنشان کرد: ایجاد فرهنگ ایمنی در جامعه، الزام به رعایت قوانین و مقررات بهداشتی و ایمنی، رعایت استانداردهای فنی و بهداشتی و نکات‌ ایمنی میتواند در پیشگیری از حوادث کمک کننده باشد.

دکتر محمدرضا جویا در گفتگو با وب دا، به مناسبت هفته جهانی اطلاع‌رسانی و پیشگیری از سوانح و حوادث ( 13 تا 19 مرداماه/ ۴ الی ۱۰ آگوست)  اظهار کرد: در بین حوادث طبیعی، تنها در طول یک قرن گذشته بیش از یک هزار و ۲۵۰ مورد زمین لرزه مرگبار در ۷۵ کشور جهان رخ داده که بیش از ۸۰ درصد مرگ و میرهای حاصل از این رویداد طبیعی در ۶ کشور جهان بوقوع پیوسته و متأسفانه ایران با تلفاتی بالغ بر ۱۲۰ هزار نفر و خساراتی افزون بر میلیاردها ریال در زمره این کشورها بوده است.

وی ادامه داد: سوانح و آسیب‌ها پدیده‌هایی هستند که در پیدایش آنها عوامل متعددی دخالت دارند و آسیب‌ها و سوانح مهم‌ترین عوامل تهدید کننده سلامتی و علل مرگ و میر افراد محسوب می‌شوند. در این میان حادثه یـک اتفـاق پـیش بینـی نـشده است که در شرایط متفاوتی رخ می دهد و بنابراین شناسایی، تجزیه و تحلیل حوادث گذشته سبب ارتقای دانش و کمـک بـه پیـشگیری از حوادث دیگر می شود.

رئیس گروه کاهش خطر بلایا و حوادث معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی مشهد همچنین گفت: طبق آمارها هر سالـه ۵ میلیون نفر در جهان جان خود را به علت حوادث و سوانح از دست می‌دهند که این میزان ۹ درصد کل عـلـل مرگ و میرها  است و سوانح و حوادث یکی از سه عامل اول بروز مرگ و میر در ایران و جهان است .

وی در عین حال تأکید کرد: برای پیشگیری از هر آسیب، فرصت‌های زیادی وجود دارد و در این فرصت‌ها با کاهش شدت عوامل خطر می‌توان از وقوع آسیب‌ها جلوگیری کرد، همچنین ایجاد فرهنگ ایمنی در جامعه، الزام به رعایت قوانین و مقررات بهداشتی و ایمنی، رعایت استانداردهای فنی و بهداشتی و نکات‌ ایمنی باید در پیشگیری و مراقبت از حوادث مورد توجه قرار گیرند.

ضرورت ایجاد فرهنگ ایمنی در جامعه

دکتر جویا این نکته را هم متذکر شد که مفهوم حوادث برای غالب مردم چیزی است؛ خدا خواسته ، اتفاقی و اجتناب‌ ناپذیر ، در حالی‌که بررسی‌ها نشان داده توزیع حوادث مطابق خصوصیات زمان ، مکان و شخص می‌باشد و کاملاً قابل پیش‌بینی است، لذا ایجاد نگرش مطلوب و رفتارهای مناسب برای پیشگیری از حوادث در فرهنگ ایمنی مهم تلقی می‌شود .

وی ادامه داد: در این راستا سازمان‌دهی برخی عملکردهای مناسب همچون؛ پیشگیری از تردد اتومبیل‌های فرسوده و مستهلک ، رعایت قوانین و مقررات راهنمائی و رانندگی و عبور و مرور ، کنترل وسایل ایاب و ذهاب و سرویس‌های حمل و نقل دانش‌آموزان در مدارس و اردوهای تابستانی میتواند مهم و قابل توجه باشد. 

دکتر جویا با بیان اینکه در طراحی و احداث ساختمان‌ها و تولید ماشین‌آلات و ابزار کار و ایجاد محیط سالم و آموزشگاه‌ها ، اصلاح نقشه تیپ مدارس با توجه به آئین‌نامه بهداشت محیط آموزشگاه‌ها موکداً توصیه می‌شود، اضافه کرد: در احداث مدارس مسائلی از قبیل محل آن، مساحت زمین مدارس ، تعداد طبقات ساختمان ، سرویس‌های بهداشتی ، اتاق خدمات بهداشتی و کمک‌های اولیه ، نور ، رطوبت ، حرارت و دما ، صدا و وضع آب آشامیدنی و چگونگی سیستم جمع‌آوری و دفع زباله و فاضلاب و وجود درب‌های خروجی اضطراری ، داشتن حفاظ برای تراس‌ها و پله‌ها ، وجود کپسول‌های ضد حریق بر اساس استانداردهای بهداشتی موجود ، ضروری‌ترین اصول آمادگی مدارس برای تعلیم و تربیت کودکان جامعه است .

وی با تأکید بر اینکه آموزش اصول ایمنی در برنامه درسی دانش‌آموزان، در پایه‌های مختلف تحصیلی از اهمیت بالایی برخوردار است، بیان کرد: آموزش اصول ایمنی و کمک‌های اولیه در فرصت‌های ممکنه به صورت فیلم ، داستان ، نمایش ، از طریق رسانه‌های همگانی و گروهی در خانه و مدرسه، آموزش اصول ایمنی به اولیاء مدرسه و والدین دانش‌آموزان ، آموزش جامعه در خصوص راههای پیشگیری از حوادث وآموزش کارگران کارخانجات و اصناف  و کارمندان در خصوص راههای پیشگیری از حوادث اهمیتی انکارناپذیر دارد.

معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مشهد با اشاره به فرارسیدن ایام عزاداری اربعین حسینی، از انتشار راهنمای جامع بهداشت غذایی ویژه هیأت‌های عزاداری خبر داد و اظهار کرد: این دستورالعمل توسط دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تدوین و منتشر شده و هدف آن، ارتقاء سطح بهداشت عمومی و کاهش خطرات ناشی از آلودگی مواد غذایی در مراسم مذهبی است.

دکتر مهدی قلیان در گفتگو با وب دا  با تأکید بر اهمیت رعایت نکات بهداشتی در ایام عزاداری گفت: «در این راهنما به لزوم رعایت نظافت فردی و محیطی، استفاده از ماسک توسط افراد درگیر فرآیند طبخ، شست‌وشوی مکرر دست‌ها با آب و صابون، و کاربرد دستکش‌های یک‌بار مصرف تأکید شده است. همچنین شست‌وشو و ضدعفونی کامل سطوح و تجهیزات پس از هر بار استفاده و آموزش ساخت محلول ضدعفونی خانگی از دیگر محورهای کلیدی این دستورالعمل است.»

معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مشهد افزود: «نگهداری غذا در دمای مناسب برای پیشگیری از رشد میکروب‌های بیماری‌زا بسیار ضروری است. غذای پخته نباید بیش از دو ساعت در دمای محیط رها شود و باید بلافاصله سرد و در یخچال با دمای کمتر از ۵ درجه سانتی‌گراد نگهداری گردد. باقیمانده غذا نیز باید حداکثر تا سه روز مصرف شود و از گرم‌کردن مکرر آن خودداری شود.»

دکتر قلیان در ادامه به تشریح بخش‌هایی از این راهنما پرداخت و گفت: «شست‌وشوی اصولی میوه و سبزیجات طبق دستورالعمل چهار مرحله‌ای وزارت بهداشت شامل پاک‌سازی، انگل‌زدایی با محلول کفاب، ضدعفونی با پودر پرکلرین یا وایتکس و آبکشی کامل، یکی از مهم‌ترین اقدامات برای پیشگیری از بیماری‌های گوارشی است.»

وی با اشاره به نکات تغذیه‌ای موجود در این دستورالعمل بیان کرد: «استفاده از مواد اولیه سالم و پاستوریزه، روغن مایع با ترانس پایین، نمک یددار تصفیه‌شده و نان‌های مجاز بسته‌بندی مانند سنگک، بربری و تافتون، و همچنین جایگزینی خرما و کشمش به‌جای قند و استفاده از نوشیدنی‌های سالم مانند دوغ کم‌نمک بدون گاز، از جمله توصیه‌های مهم تغذیه‌ای این راهنما هستند.»

معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مشهد همچنین اظهار داشت: «در بخش تهیه غذا، پرهیز از استفاده از چربی و پوست گوشت، اجتناب از افزودنی‌های غیرمجاز مانند دنبه، و استفاده از حرارت غیرمستقیم برای پخت کباب مورد تأکید قرار گرفته است. همچنین برای توزیع غذاهای داغ، استفاده از ظروف یک‌بار مصرف گیاهی یا آلومینیومی توصیه شده و سرو نوشیدنی‌های داغ در لیوان‌های پلاستیکی شفاف به‌طور اکید منع شده است.»

دکتر قلیان در پایان تصریح کرد: «رعایت این نکات ساده ولی کاربردی می‌تواند نقش چشمگیری در پیشگیری از بیماری‌های قابل‌انتقال از طریق غذا و افزایش ایمنی هیأت‌ها در ایام پرجمعیت و گرم اربعین ایفا کند. از مسئولان هیأت‌ها انتظار می‌رود در اجرای دقیق این موارد کوشا باشند.»

در آستانه راهپیمایی میلیونی اربعین حسینی، رئیس گروه بهبود تغذیه جامعه دانشگاه علوم پزشکی مشهد، با تأکید بر اهمیت رعایت اصول تغذیه‌ای در هوای گرم عراق، به زائران توصیه کرد: مصرف کافی مایعات و تغذیه سالم، کلید حفظ سلامت در طول سفر اربعین است.

دکتر زهرا اباصلتی، در گفت‌وگو با خبرنگار وب‌دا اظهار کرد: «با توجه به گرمای شدید هوا در مسیر نجف تا کربلا، زائران باید حداقل روزانه ۸ لیوان آب و مایعات مناسب مصرف کنند. این اقدام ضمن کمک به دفع سموم، به تقویت ایمنی بدن و رقیق‌شدن ترشحات مجاری تنفسی نیز کمک می‌کند».

پرهیز از نوشیدنی‌های مضر و استفاده از لیوان شخصی

دکتر اباصلتی افزود: «در طول مسیر، زائران باید از نوشیدن بیش از حد چای، قهوه، نوشابه‌های کافئین‌دار و انرژی‌زا خودداری کنند؛ چراکه این نوشیدنی‌ها ممکن است منجر به کم‌آبی بدن شوند. همچنین نوشیدن مایعات داغ در لیوان‌های یک‌بارمصرف شفاف یا لیوان‌های عمومی به هیچ وجه توصیه نمی‌شود. بهتر است هر فرد لیوان شخصی همراه داشته باشد.»

وی با بیان اینکه برای پیشگیری از مسمومیت و گرمازدگی، مصرف دوغ‌های پاستوریزه بسته‌بندی‌شده توصیه می‌شود، گفت: «زائران می‌توانند پودر نعناع یا پونه را با دوغ مخلوط کرده و میل کنند؛ این ترکیبات به ضدعفونی کردن دستگاه گوارش کمک می‌کند.»

دکتر اباصلتی افزود: «استفاده از ماست کم‌چرب یا پاستوریزه، آب‌لیمو یا لیموترش تازه همراه غذا، می‌تواند در جلوگیری از مسمومیت مؤثر باشد. همچنین مصرف روزانه پیاز خام و استفاده از میوه‌های خشک به‌عنوان میان‌وعده‌های مغذی توصیه می‌شود.»

اهمیت مغزها و میوه‌های ملین در مسیر پیاده‌روی

وی در ادامه گفت: «انواع مغزهای خام، بدون نمک و بوداده منبع خوبی از پروتئین و ریزمغذی‌ها هستند و در کنار آن‌ها، میوه‌هایی مثل انجیر و آلو با خاصیت ملین، به پیشگیری از یبوست کمک می‌کنند.»

دکتر اباصلتی تأکید کرد: «میوه‌ها باید با آب سالم و به‌صورت کامل شسته شده و پوست‌گیری شوند. همچنین مصرف سبزیجات و سالادها تنها در صورتی مجاز است که از شست‌وشوی بهداشتی آن‌ها اطمینان حاصل شده باشد».

وی گفت: «برای تقویت ایمنی بدن، استفاده روزانه از مواد غذایی حاوی ویتامین C مانند لیموترش و کیوی (قابل پوست‌گیری) توصیه می‌شود. در عین حال، زائران باید از مصرف لبنیات فله‌ای و غیرپاستوریزه مانند پنیر و شیر محلی به‌طور جدی خودداری کنند.»

غذاهای گرم ایمن‌تر از غذاهای سرد

دکتر اباصلتی خاطرنشان کرد: «غذاهای گرم از نظر ایمنی غذایی نسبت به غذاهای سرد مطمئن‌تر هستند، زیرا حرارت بالا بسیاری از میکروب‌ها را از بین می‌برد. اما این نکته نیز مهم است که غذای پخته‌شده نباید بیش از ۲ ساعت در دمای محیط باقی بماند و بهتر است تنها یک‌بار گرم شود. از مصرف غذای مانده حتی پس از گرم‌کردن مجدد نیز باید پرهیز شود».

رئیس گروه بهبود تغذیه جامعه دانشگاه علوم پزشکی مشهد در پایان تصریح کرد: «توصیه همیشگی ما در تمام ایام سال و به‌ویژه در سفر اربعین، تعادل و تنوع در رژیم غذایی و اطمینان از سلامت مواد غذایی و نوشیدنی‌ها پیش از مصرف است. این موارد نقش مهمی در پیشگیری از مسمومیت‌های غذایی و مشکلات گوارشی دارند.»

مدیر جوانی جمعیت، سلامت خانواده و مدارس علوم پزشکی مشهد گفت: تغذیه با شیر مادر یک راه سالم و طبیعی جهت تامین مواد مغذی مهم و مورد نیاز نوزادان برای رشد و سلامت است.

دکتر محمد احمدیان، در گفتگو با وب دا با بیان اینکه تغذیه با شیر مادر نقش مهمی در سلامت مادر و نوزاد و نیز رشد و نمو نوزاد دارد، اظهار کرد: مادران برای یادگیری مهارت شیردهی به نوزاد، نیاز به حمایت و اطمینان دارند از همین رو  مشاوره شیردهی بر روی روش و زمان شیردهی پس از تولد تمرکز دارد.

وی همچنین گفت: اکثر بانوان در صورت دریافت مشاوره و حمایت صحیح، توانایی شیردهی را دارند و با این حال، ممکن است شیردهی برای مادران تازه کار و حتی مادران با تجربه تر، امری دلهره آور و استرس زا باشد و به همین دلیل است که به مادران در اولین معاینه نوزاد و همچنین در هفته ها و ماه های پس از تولد نوزاد، مشاوره شیردهی ارائه می شود.

مدیر جوانی جمعیت، سلامت خانواده و مدارس دانشگاه علوم پزشکی مشهد گفت: در جلسات مشاوره شیردهی، مشاور معمولا در مورد اصول شیردهی، اهمیت ماندن در یک برنامه منظم برای حفظ مقدار شیر مادر و راهنمایی در مورد وضعیت قرارگیری، تکنیک های شیردهی و راه های افزایش شیر مادر با وی صحبت می کند. در دوران بارداری نیز نکات اساسی و راهنمایی های کلی درباره فواید شیر مادر و همچنین فواید تماس پوست به پوست در اسرع وقت پس از زایمان (ترجیحاً ظرف یک ساعت) بیان می شود.

دکتر احمدیان با اشاره به اینکه در حال حاضر 21 مرکز مشاوره شیردهی در سطح دانشگاه فعال است و مشاوره لازم به مادرانی که مشکل شیردهی دارند در این مراکز ارائه می شود، افزود:  علاوه بر این تمام بیمارستان های تحت پوشش دانشگاه نیز دارای واحد مشاوره شیردهی هستند که آموزش و مشاوره های لازم را بلافاصله پس از زایمان به مادران ارائه می دهند.

وی ادامه داد: تعداد مشاوره ارائه شده در سال 1403 ، هفت هزار و 121 مورد بوده که بیشترین علت آن اختلال رشد، دوقلویی، مشکلات پستانی و تصور مادر از ناکافی بودن شیر بوده است.